1.3.10 Жалпы және ішкі мықын артериялары: топографиясы, тармақтары, қанмен қамтамасыз ететін анатомиялық құрылымдары.

Жауабы:

Жалпы мықын артериясы, a.iliaca communis. Оң және сол жақ артериялар IV бел омыртқа деңгейінде орталық сызықтан шамалы солға таман қолқа бөлінетін екі соңғы тармақтар болып табылады, сондықтан оң жақ мықын артериясы сол жақтағыға қарағанда 6-7 см ұзындау. Қолқаның екіге бөлінетін жерінен (bifurcation aortae) aa.iliacae communes сүйір бұрыш (еркектерде ажырасу бұрышы шамамен 60º,ал әйелдерде жамбас астауы жалпақтау болғандықтан 63-70º болады) жасай бөлініп, төмен латералды жүріп, сегізкөз-мықын буынына келіп, сол жердің деңгейінде әрқайсысы екі соңғы тармаққа бөлінеді:a.liaca interna жамбас астауының қабырғалары мен мүшелері үшін және a.liaca externa негізінен аяқтар үшін. Шығу тегі жағынан aа,iliaca communes ұрықтың кіндік артерияларының бастапқы бөліктері болып табылады; қалған жолдың барлығында дерлік ұрықтың aa.lumbales ересек адамда қабысып-бітеліп, lig.umbilicalia mediales-ке айналады.

Ішкі мықын артериясы,a.iliaca interna, жалпы мықын артериясының төменгі шетінен сегізкөз-мықын буыны деңгейінде басталып, кіші жамбас астауына түсіп, үлкен шонданай тесігінің жоғарғы жиегіне дейін созылады. Оның қабырғақасылық және висцералды тармақтарға бөлінуі ол көбіне үлкен шонданай тесігінің жоғарғы жиегі деңгейінде алдымен негізгі екі сабауға –aa.iliolumbalis .sacralis lateralis, glutae superior беретін артқы сабауға және a.iliaca internae-ның қалған барлық тармақтары шығатын алдыңғы сабауға бөлінеді.A.iliaca interna өз жолында ішастармен жабылады,ал алдыңғы жағынан оның бойымен несепағар төмен түседі.

A.iliacae internae-нің қабырғақасылық тармақтары:

1.a.iliolumbales-мықын-бел артериясы,fossa iliaca-ға келіп, сол жерден a.circumflexia ilii profunda-мен (a.iliaca externa-дан шығатын) жалғасады.

2.a.sacralis lateralis-жоғарғы сегізкөз артериясы,m.levator ani және piriformis-ті,сегізкөз өрімінің нерв сабауларын қанмен жабдықтайды.

3.A.glutea superior-жоғарғы бөксе артериясы,ішкі мықын артериясының артқы сабауының жалғасы болып табылады, n.gluteus superior-ға қосарлана foramen suprapiriforme арқылы жамбас астауынан бөске бұлшықеттерінен шығады.

4.A.obturatoria-жапқыш артериясы, жапқыш тесігіне бағытталады. Жапқыш өзегінен шыққаннан кейін ол m.obturatorius externus-ті аддукторларды қоректендіріп және ramus acetabularis-сан буынына өтіп, lig.capitis femoris пен ортан жіліктің басын қоректендіреді.

5.A.glutea inferior- төменгі бөксе артериясы, foramen infrapiriforme арқылы a.pudenda interna және n.ischiadicus-пен бірге өтеді, соңғыға ұзын жіңішке тармақша- a.comitans n. Ischidici-береді. A.glutea inferior жамбас астауы қуысынан шыққаннан кейін бөксе және басқа ең жақын жердегі бұлшықеттерге тармақшалар береді.

А.iliaca interna-ның висцералды тармақтары:

1.a.umbilicalis-кіндік артериясы,ересек адамда кішкене бөлігінде ғана (басталатын жерінен жоғарғы несепқуық артериясы шыққан жерге дейін ғана) тесік қуысы сақталады да, оның сабауының кіндікке дейінгі қалған бөлігі бітеліп, lig.umbilicale-ге айналады.

2.a.rami uretici –несепағарға шығады

3.aa.vesicales superior et inferior-жоғарғы несепқуық артериясы a.umbilicalis-тің бітелмеген бөлігінен басталып, несепқуықтың жоғарғы бөлігінде тармақталады; төменгі несепқуық артериясы А.iliaca interna-дан басталып, несепағар мен қуықтың түбін қанмен қамтамасыз етіп, сондай-ақ қынапқа (әйелдерде),қуықасты безі мен ұрық қуықшаларына (еркектерде)тармақтар береді.

4.a.ductus deferentis –шәует шығаратын түтік артериясы (еркектерде), ductus deferens –ке келіп, онымен бірге testis-ке дейін созылып, оған да тармақтар береді.

5.a.uterin-жатыр артериясы(әйелдерде), a.iliaca interna сабауынан немесе a.umbilicalis-тің бастапқы бөлігінен медиалды жаққа қарай шығып, несепағарды қиып өтіп, lig.latum uteri-дің екі жапырағы арасында жатыр мойнының бүйір жағына жетіп, осы жерден төмен қарай қынап қабырғаларына тармақ-a.vaginalis (тікелей a.iliaca interna-дан шығуы да мүмкін)-беріп, өзі жалпақ байламның жатырға беку сызығы бойымен жоғары қарай бұрылады.Жатыр түтігіне ramus tubarius және анабезі – ramus ovaricus-тармақтарын береді; бала туғаннан кейін a.uterine өте иректі пішін алады.

6.A.rectalis media-ортаңғы тік ішек артериясы, не a.iliaca interna немесе a.vesicalis inferior-дан шығып, тік ішектің қабырғаларында тармақталып, aa.rectales superior et inferior-мен жалғасады,сондай-ақ несепағар мен қуыққа,қуықасты безіне, ұрық көпіршіктеріне,әйелдерде –қынапқа тармақтар береді.

7.A.pudenda interna-ішкі жыныс артериясы, жамбас астауында ең жақын бұлшықеттер мен plexus sacralis түбіршектеріне кішкене тармақшалар береді, негізінен diaphragma pelvis-тен төмен орналасқан мүшелер мен шатты ғана қанмен жабдықтайды.Жамбас астауынан foramen infrapiriforme арқылы шығады да, spina ischiadica –ның артқы жағынан орай өтіп, кіші шонданай тесігі арқылы қайтадан жамбас астауына кіреді және нәтижесінде fossa ischiorectalis –ке келеді. Ол бұл жерде артқы тесік аймағындағы rectum-ның төменгі бөлімін (a.rectalis inferior), несеп шығаратын өзекті, шат пен қынапты(әйелдерде), бульбоуретралдық бездерді (еркектерде), сыртқы жыныс мүшелерін (a.dorsalis penis, a.clitorideus, a.profunda penis, s.clitorodis)қанмен жабдықтайтын тармақтарға ыдырайды.