22. Мишық: сыртқы және ішкі құрылысы, аяқшалары.

Жауабы: Мишық немесе кіші ми, cerebellum, мишық табақшасынан дамиды, ол артқы ми, metencepholon, төбесінің ортаңғы және бүйір бөліктеріне тән; бүйір бөліктері мишық сыңарларын, hemispheria cerebellis, ал ортаңғы бөлігі - мишық қүртын, vermis сегebella, түзеді, ол мишық сынарларын өзара қосады. Мишық барлық артқы бассүйек шұнкырын, fossa cranii posterior, толтырады. Мишық көлденеңі 9-10 см, ол алдыңғы-артқы өлшемінен (3 см) едәуір ұзын; ересектерде мишық салмағы - 120-150 г. Мишық үлкен ми сияқты қабықтармен жабылған. Мишық оң және сол мишық сыңарларынан, hemispheria cerebelli dextrum et sinistrum, тұрады, олар екі тілікпен - жалпақтау мишықтың алдыңғы тілігімен және тереңдеу мишықтың артқы тілігімен бөлінген. Әрбір көрсетілген тілік мишықтың сәйкес жиегінде орналасады: алдыңғы - алдыңғы жиекте, артқы - арткы жиекте. Алдыңғы жэне артқы жиектердің шығыңқы учаскелері сәйкес алдыңғы және артқы бұрыштарды түзеді, ол ең шығынқы латералді учаскелері - латералді бұрыштарды түзеді. Мишықтың терең горизонталді саңылауы, fissurae horizontalis cerebelli, көпір алынған мишыктың арткы тілігіне жүріп, мишық әрбір сыңарларын екі бетке: жоғарғы беті, facies superior, ол тегіс және жиектерге қиғаш түседі, және шығыңкы төменгі беті, facies inferior, бөледі. Мишық өзінің төменгі бетімен сопақша миға жанасады, соңғысы мишыққа қосылып, мишық үлесін, vallecula cerebelli, түзеді, оның түбінде төменгі құрт орналасады. Мишықтың екі сыңарының арасында оның ортаңғы бөлігі - мишық құрты, vermis cerebelli, жатады. Мишық құртының жоғарғы бетін немесе жоғарғы құртын және төменгі бетін немесе төменгі құртын ажыратады. Екі құрттың жан-жағында екі бойлық жүретін жүлгелер бар, алдыңғы жағында өте ұсақ, артқыда өте терең, ол жоғарғы және төменгі мишық кұрттарын сыңарларынан бөледі. Мишық ақ және сұр заттардан түрады. Мишық сүр заты бет­ кей қабатта орналасып, мишык қыртысын, cortex cerebelli, немесе мишықтың қыртыс затын, substantia corticalis cerebelli, ал сүр зат жиынтығы мишык тереңінде оның орталык ядроларын түзеді. Ак заты, милық дене (мишықтың), corpus medullare (cerebelli), оның қалыңдығына жатып, үш жүп аяғының көмегімен мишық сұр затын мимен, жұлынмен және көпірмен байланыстырады. Жоғарыда көрсетілген осы байланыстар: жоғарғы аяқтары - мишықтан ортаңғы мидың төрт төмпешігіне, pedunculi cerebelares superioris, ортаңғы аяқтары мишықты көпірмен, pedunculi cerebellares medii, және төменгі аяқтары мишықты сопақша мимен, pedunculi cerebellares inferioris, байланыстырады. Ми сыңарларымен құрт беттері мишық саңылауларымен, fissurae cerebelli, әртүрлі көлемді мишық қатпарларына, gіri cerebelli, бөлінеді, олар төменгі доғатәрізді иілген табақшалар түрінде, олардың көбі бір-біріне параллель орналасады. Қатпарлар тобы мишық үлесшелерін түзеді. Мишық сыңарларының аттас үлесшелері құрт арқылы бір мишық сыңарынан екіншіге өтетін жүлгелермен шектелген; соның нәтижесінде мишық сыңарларының оң және сол аттас үлесшелеріне кұрттың белгілі үлесшесі сәйкес келеді. Мишықтың үлесшелерін мишық үлесіне біріктіреді: ондай үш үлес: жоғарғы үлес, артқы үлес және төменгі үлес бар, олар бір-бірінен тұрақты жүлгелермен, саңылаулармен бөлінген. Мишық сыңарының жоғарғы бетінде, facies superior; келесі үлесшелер бар: 1)Тілшік байланысы, құрт тілшігін реdunculus cerebellaris superior-мен косатын мишықтың кішкене бөлігі, мишықтың жоғарғы аяғы арқылы өтіп, pedunculus cerebellaris medius-ке бағытталады және құрт тілшігіне сәйкес келеді. 2)Орталық үлесше қанаты, ala lobuli centralis, құрттың орталық үлесшесінің, lobules centralis vermis, бүйір учаскесі, оның қысқа және ұсақ қатпарлары бар. 3)Төртбүрышты үлесше, lobulus quadranguluris, дұрыс төртжақты пішінді, қатпар­ лары арттан алға және латералді жүреді. Алдыңғы жоғарғы жүлге төртбүрышты үлесшені кұрт үшына, culmen vermis, жэне қүрт ылдиына, declive vermis, сэйкес келетін алдыңғы жэне арткы бөліктерге бөледі. Мишықтың аталған үш үлесшесі мишык- тың жоғарғы үлесіне жатады. Мишықтың жоғарғы бетіне тағы да бір үлесше жатады: 4)Жоғарғы жарты айтәрізді үлесше, lobulus semilunaris superior, ол төртбүрышты үлесшеден артқы жоғарғы жүлгемен бөлінеді, ол мишық жапырақшасына, folium vermis, сәйкес келеді. Мишық сыңарларының төменгі бөлігі, facies inferior, келесі үлесшелері бар: 1)Төменгі жарты айтәрізді үлесше, lobulus semilunaris inferior, жоғарғы жарты айтәрізді үлесшеден мишықтың горизонталді жүлгесі, sulcus horizontalis cerebelli, арқылы бөлінеді; оның қатпарлары қатты иіліп, латералді және артқа бағытталады; оның медиалді бөлімдері мишықтың артқы тілі тұсында қалыңдайды. 2)Нәзік үлесше, жоғарыдағы үлесшеден артқы төменгі жүлгемен бөлінген. Осы аталған үлесшелер құрт төмпесіне, tuber vermis, сәйкес келеді және жоғарғы жарты айтәрізді үлесшемен мишықтың артқы үлесін құрайды.Сонымен бірге төменгі бетке жатады.3) Қосқарыншалы үлесше, lobulus biventer, төменгі жарты айтәрізді үлесшеден алдыңғы төменгі жүлгемен бөлінеді. Бұл үлесшенің қатпарлары екі бөлікке бағытталады: артқы латералді бөлік латералді жаққа караған қысқа қатпарлардан, алдыңғы медиалді бөлік алдан артқа бағытталған ұзын қатпарлардан тұрады. 4) Үлесше түгел құрт пирамидасына, pyramis vermis, сәйкес келеді.5) Мишык бадамшасы, tonsilia cerebelli, Қоскарыншалы үлесшеден медиалді кішкене үңғылда жатады, кұс үясы, nidus avis, артқы ми желкенінде орналасады; оның қысқа қатпарлары алдан артқа жүреді. Ол құрт тілшігіне, uvula vermis, сәйкес. 6) Мишық тұлымы, flocculus (cerebelli), мишық сыңарларының ең үсақ үлесшесі, ол тұлым аяқшасына, pedunculus flocculi, ілінген; көпір аяғы мен мишықтың төменгі аяқтарының артында жатады. Мишықтың ортаңғы аяғында, pedunculus cerebellaris medius, ұсақ қатпарлардың кішкене тобы, яғни екіншілік тұлым жатады. Мишық тұлымы құрт түйіншесіне, nodulus vermis, сәйкес. Мишықтың төменгі үлесшесін Қоскарыншалы үлесше, бадамша және тұлым түзеді. Мишық құрты, vermis cerebelli, ортаңғы жазықтықта жататын мишықтың жіңішке бөлігі, ол екі мишық сыңарын қосады. Мишық құрты мишық сыңарлары сияқты периферияда сұр затпен, мишық кыртысымен, cortex, жабылған, құрт қалыңдығына құрттың ақ заты, corpus medullare vermis, орналасқан. Мишық құрты көлденең бағытталған саңылаулармен, fissurae, үлесшелерді, lobuli, құрайтын бірнеше қатар қысқа қатпарлармен бөлінеді. Жоғарыда көрсетілген мишық кұрты екі бөлікке: жоғарғы құрт және төменгі құрт бөлінеді, олардың үлесшелері мишық сыңарларының арнаулы үлесшелеріне сәй­кес келеді. Жоғарғы құртта келесі үлесшелерді ажыратады: 1)мишық тілшігі, lingula cerebelli, ең алдыңғы үлесше, ол табақшаны түзетін 4-5 жіңішке көлденең орналасқан қатпарлардан тұрады, табақша алдыңғы ми желкенінің жоғарғы бетін ортаңғы және артқы бөліктерін жабады; тілшік артқа бағытталып, ми­шык қүртының ортаңғы үлесімен, lobus centralis vermis, ол латералді тілшік байланысы арқылы көпір аяқшаларымен байланыскан.2)орталык үлес (үлесше), (lobulus) centralis, мишықтың алдыңғы тілігі аймағында жатады, тілшікті жауып, орталық үлесше канаттары, alae lobuli centralis, арқылы мишық сыңарларының жоғарғы бетіндегі алдыңғы қатпарларға өтеді. 3) таушық, жоғарғы құрттың ең ірі бөлігі, мишық сыңарларының төртбұрышты үлесшелерін қосады; онда ең шығыңқы алдыңғы ұшын, culmen, және артқы, ылди бөлігін, delcive, ажыратады. 4) мишық жапырағы, folium vermis, мишықтың артқы тілігі аймағында орна­ласады және мишық сыңарларының жоғарғы жарты айтәрізді үлесшелерін қосатын жіңішке табақша түрінде. Төменгі қүрт арттан алға орналасатын келесі үлесшелерден түрады: 1) Құрт төмпесі, tuber vermis, төменгі құрттың арткы шетін, мишық сыңарларының төменгі жарты айтәрізді үлесшелерін қосып, мишықтың артқы тілігінде жатады.2) Құрт пирамидасы, pyramis vermis, қатты иілген қатпарлары бар, алдынан өте кең және доғал шетімен артқа бағытталған, мишық сыңарларының қосқарыншалы үлесшелерін косады.3)Қүрт тілшігі, uvula vermis, мишық сыңарларының бадамшаларын байланыстыратын жіңішке қысқа қатпарлар шығыңқысы түрінде.4)Түйінше, nodulus, төменгі құрттың ең алдыңғы бөлігі, терең емес көлденең жүретін жүлгелері бар; артқы ми желкені көмегімен түйіншенің алдыңғы қатпарымен бітескен, ол мишық сыңарларының тұлымдарын, flocсulі, қосады.

Мишық ақ және сүр заттан тұрады. Ақ заты немесе мишықтың милық денесі, corpus medullare cerebelli, мишық қалыңдығында жатады. Бұл жерде ол тармақталып, сұр затпен жабылған ақ табақшалар, laminae albae, түрінде әрбір қатпарға кіреді. Сондықтан мишықтың сагиталді кесіндісінде ақ жэне сұр заттың арақатынасындағы сурет милық ағашы атауы түрінде көрсетілген. Мишық сыңарлары мен құртының ми ағаштарын ажыратады; әсіресе, мишық құртындағы ақ заттың орналасу көрінісі айрықша көрсетілген, ол өмір ағашы, arbor vitae (vermis), атауын алады. Мишық аяқшалары. Мишық мидың басқа бөлімдерімен үш жұп аяқшалары, pedunсulі, көмегімен байланысады, олар өткізгіш жолдар жүйесін құрайды, талшықтары мишыққа және мишықтан жүреді. Келесі аяқшалары бар:1) сопақша мидан мишыққа баратын мишықтың төменгі аяқшалары, pedunculi cerebellares inferiores; мишықтың ортаңғы аякшалары, pednnculi cerebellares medii, көпірден мишыкка; 3)мишықтың жоғарғы аяқшалары, pedunculi cerebellares superiores, мишықтан ортаңғы миға.

Мишық ядролары, nuclei cerebelli, мишықтың милық денесі, corpus medullare cerebelli, қалыңдығындағы сұр заттың жұп жиынтығы түрінде. Келесі ядроларды ажыратады: 1. Тісті ядро, nucleus dentatus, ақ заттың медиалді-төменгі учаскесінде жатады, ол тісті ядроның какпағы, hilus nuclei dentati, атауын алады. 2. Тығынтәрізді ядро, nucleus emboliformis, тісті ядроға параллель және медиалді орналасады. 3. Шартәрізді ядро, nucleus globosus, тығын тәрізді ядродан кішкене медиалді жатып, кесіндіде бірнеше кішкене пішінді шарлар түрінде көрсетілген. 4. Төбешік ядро, nucleus fastigii, қүрттың ақ затында, оның орталық жазықтығының жанжағында, тілшік үлесшесі мен орталық үлесше астында, төртінші қарынша төбесінде жатады.

23. Сопақша ми: сыртқы және ішкі құрылысы.

Жауабы: Сопақша ми, medulla oblongata, артқы ми көпіршігінің немесе ромбтәрізді мидың, rhombencephalon, туындысы. Сопақша ми буылтық түріндегі жұлынның краниалді бағыттағы жалғасы, ми буылтығы, bulbus medullaris, атауын алуы сол себепті. Сопақша мидың ең жуандаған бөлігін сопақша ми буылтығы, bulbus medullae oblongatae, деп атайды. Сопақша ми конус пішінді, артынан кішкене жалпайған және алдыңғы бөлімдерінде дөңгеленген беттері бар. Оның жіңішке шеті жұлынға, жоғарғы кеңейген шеті көпір мен мишыққа бағытталған. Сопақша ми мен жүлынның арасындағы шекара бірінші мойын нервтің жоғарғы түбіршігінің шығу жері немесе пирамидалар қиылысының, decussatio pyramidum, төменгі деңгейі. Сопақша ми көпірден алдыңгы бетінде көлденең жүретін жүлге арқылы бөлінеді, жүлгеден ми бетіне әкететін нерв n.abducens шығады. Сопақша мидың бойлық көлемі - 3 см, көлденеңі орташа - 1,5 см алдыңғы - арткы 1 см-дей. Сопақша ми озінің алдыңғы, вентралді бетімен ылдидың төменгі учаскесінде жатып, үлкен тесігіне дейін жетеді. Сопақша мидың алдыңғы, вентралді бетінде алдыңғы орталық саңылау, fissura mediana anterior, өтеді, ол жұлынның аттас саңылауының жалғасы. Бұл саңылау жоғары бағытталып, кішкене ұңғыл - соқыр тесікпен аяқталады. Соқыр тесік сопақша миды көпірден шектейтін жоғарыда аталған көлденең жүлгеде орналасады. Алдыңғы орталык саңылау бірінші жұп мойын нервтері түбіршіктерінің будалары шығатын деңгейде кішкене үзіліп, пирамидалар қиылысынан, decussatio pyramidum, түзілген беткей саңылау түрінде. Сопақша мидың көлденең кесіндісінде әрбір пирамиданың будалар жиынтығынан түратынын ажыратуға болады, олар оң және сол пирамидаларда өзара жартылай қиылысып, пирамидалар қиылысын, decussatio pyramidum, түзеді. Кейін олар жұлынның латералді жіпше жүйесіне, funiculis spinalis lateralis, латералді қыртыс - жүлын жолы, tractus corticospinalis lateralis, түрінде жүреді. Будалардың қалған кішкене бөлігі қиылысқа қатыспай жұлынның алдыңғы жіпше жүйесіне, funiculus spinalis anterior, алдыңғы кыртыс-жұлын жолы, tractus corticospinalis anterior, түрінде жалғасады. Осы аталмыш екі жолды пирамидалы жолға біріктіреді. Сопақша ми пирамидаларынан тысқары сопақша-дөңгелек пішінді томпақ, төменгі олива, oliva inferior, орналасады, ол бүйір жіпшенің алдыңғы бетінде шығып тұрады. Оливаны пирамидадан жұлынның аттас жүлгесінің жалғасы алдыңғы латералді жүлгесі, sulcus lateralis anterior, бөледі. Бұл жүлге жүлыннан сопақша миға өткенде көлденең жүретін сыртқы доғатәрізді талшықтармен, fibrae arcuatae externae, тегістеледі, талшықтар оливаның төменгі жиегінде орналасып, пирамидаға бағытталады. Алдыңғы латералді жүлге тереңінен сопақша мидың бетіне тіласты нервтің, n. hypoglossus, 6-10 түбіршіктері шығады. Оливалар аркылы өткізілген көлденең кесіндісінде оливаларда нерв талшықтарымен бірге сұр зат тобын ажыратады, олардың көп бөлігі қатпар пішінді - төменгі оливалық ядросы, nucleus olivaris; оның олива-мишық жолымен, tractus olivocerebellaris, толтырылған төменгі оливалык ядро қақпағы, hilus nuclei olivaris, бар, және кішкене көлемді ядроларының біреуі ішке еніп, медиалді қосымша оливалық ядроны, nucleus olivaris accessorius medialis, басқасы-артта жатып, дорсалді қосымша оливалык ядроны, nucleus olivaris асcessorius dorsalis, түзеді. Сопақша мидың артқы, дорсалді бетінде артқы орталык жүлге, sulcus medianus posterior, орналасады, ол жоғары бағытталып, ми табақшасына, ысырма, obex, жетеді. Ми табақшасы, tuberculum nuclei gracilis арасында тартылып, төртінші карынша куысы төбесінің бөлігін құайды. Жүлынның орталық өзегі қуысы ысырманың астында төртінші қарынша қуысына жалғасады. Артқы орталық жүлгеден тысқары екі жүлге отеді; біреуі орталық жүлгеге жақын-артқы аралық жүлге, басқасы латералді-артқы латералді жүлге, sulcus lateralis posterior. Артқы латералді жүлге тереңінен 4-5 мөлшерінде тіл-жүтқыншак нервтің, n. glossopharyrigeus, түбіршіктері, 12-16 мөлшерінде кезбе нервтің, n. vagus, түбіршіктері, 3-6 мөлшерінде косымша нервтің церебралді болігінің, pars cerebellalis n. accessorii, түбіршіктері сопақша ми бетіне шығады. Артқы орталық және артқы латералді жүлгелер жұлыннықң аттас будаларының жалғасы саналатын артқы жіпшені, funiculus posterior, шектейді. Артқы аралық жүлге артқы жіпшені екі будаға бөледі, біреуі артқы аралық жүлге мен артқы орталық жүлге арасында жіңішке буда, fasciculus gracilis, ол жоғарыда томпаққа - жіңішке ядро төмпешігіне, tuberculum nuclei gracilis, жалғасады, басқасы - артқы аралық жүлге мен артқы латералді жүлге арасында - сынатәрізді буда, fasciculus cuneatus, ол да жоғарыда нашар айқындалған сынатәрізді ядро томпешігіне, tuberculum nuclei cuneati, жалғасады. Аталған осы томпақтарда сұр зат жиынтығы бар: жіңішке ядро төмпешігінде жіңішке ядро, nucleus gracilis, сынатәрізді төмпешікте - сынатәрізді ядро, nucleus cuneatus. Осы ядролар жасушаларында артқы жіпшенің сәйкес будалар талшықтары аяқталады. Артқы латералді жүлгенің жоғарғы шетінде, тіл-жүтқыншак нерв түбіршіктерінің үстінде, артқы және латералді жіпшелер жалғасы түрінде жартылай дөңгелек пішінді буылтық-мишықтың төменгі аяқшасы, pedinculus cerebellaris inferior, орналасады. Оң және сол мишықтын төменгі аяқшалары ромбтәрізді, fossa rhomboidea, шұңқырды латералді және дорсалді шектейді. Әрбір мишықтың төменгі аяқшаларының құрамына латералді үлкен және медиалді кіші бөліктерді түзетін откізгіш жүйе талшықтары кіреді.