Йыкъылгъан медениетнинъ излери

Эр якъта йыкъылгъан медениетнинъ излери корюне. Багъчасарай муфтиси Эмин оджа ханларнынъ башта Эски-Юртта, сонъра Къыркъ-Ерде яшагъанларыны айткъан эди. Язны Эски-Юртта, къышны исе Къыркъ-Ерде кечире экенлер. Сонъра Чюрюк-Сув вадисине келе ве бу ерде пайтахт къуралар. Багъчасарай башта орманлыкъ ер экен. Хан бу ешилликни пек бегенген ве сарайны бу ерде къурмакъ истеген. О орманда бир аждерха яшай экен. Оны ольдюре, ве сонъундан къурулгъан сарайнынъ къапысына онынъ ресмини чызалар.

Гирей бу ерлерден кечкенде таш обаларындан, эски дюрбелерден эски заманнынъ инъильтисини эшиткен киби ола. Бу ташлар та Чуфут-Къалегедже узаналар. Чуфут-Къаледе исе хан къызы дюрбеси индже бир хаял киби тикленип тура. Эмин оджа Салачыкъта ве Къыркъ-Ерде эвеллери пек чокъ сарай, кёшк, хаммам олгъаныны айткъан эди. Амма булардан бир Аджы Гирей хан дюрбеси ве бир де Зынджырлы медресе къалгъан. Зынджырлы медресе… Балалары анда окъуйджакълар. (136 с.)

С. Чокъум «Ай корюнгенде»

Бадемлик кою

Кок-Къартал къаялары астындаки къадим эменлер арасында бадемлик койчиги ерлешкен. Баарьде, кучьлю ягъмурлар маалинде, юксек ямачлардан ашагъы сель тюше, койни экиге болип, инъильдеп акъып тургъан Тильки-Гечти озенине къошула. Сув саиллерден тышкъа чыкъа, окюре-къутура, багъларны-багъча­ларны баса, эвлерни йыкъа, увулдап, узакъларгъа чыкъып кете.

Ягъмур токътагъан сонъ, къырмызы кираметли, тик дамлы эвлерден джалоз къалпакълы адамлар къазма ве курек иле чыкъып, эндеклерге тюше, йыкъылгъан эвлерни ве оюлгъан ёлларны тюзетелер.

Афта кече, дагъ башыны кене думан ала, Бадемлик узерине къуршун ренкли булутлар саркъалар. Эали текрар телюке астында суса.

Кок-Къартал дагълары узакъ дегиль. Анда чыкъмакъ ичюн тек эки кечит бар.

Бири Копек-Богъаз. Богъазгъа бойле ад къоюлгъанынынъ себеби, къобадан тёпеге чыкъылгъан деликнинъ копек богъазы киби тар экенлигинден олмалы. Дигер кечит — Эрикма. Бу — юксек къая ортасында кенъ ве терен чатлакъ. Ичинде даима сувукъ сув шувулдап тура, тышары чыкъмай… (137 с.)

Ш. Алядин «Бадемлик кою»

Къумру къанат керди

Ягъмур токътамадан ягъа, аркъамыздаки тереклер тыныкъ-тыныкъ шувулдайлар, онъ тарафтан эчкилернинъ аджыныкълы багъырувлары эшитиле. Этрафтаки эр шей чокътан билинип келинген шейлерге ошайлар, лякин шимди олар козь алдына узакъ кечмишлерни хатырлав киби джанланалар: иште тереклер, кестирме ёллар, ана ешиль сувлу, бакъылмай ташлангъан уфакъ голь. Гольнинъ янында насылдыр къаарь-къасеветке къапылгъан адам киби, башыны тёбен алып, къалын бир терек джайылып ятмакъта.

Юксек армут тереги буюк бир ёргъунлыкънен пытакъларыны саллай, дерсинъ, о, пек яман ушюген де, озюнинъ бу арекетлеринен кевдесини иситмек истей. Онынъ тёпесинден гъафлеттен яшын яшыннады ве шу ань ерге тюшти. Бундан сонъ къулакъ тындырыджы шатырды къопты. Мен ер-кок титреди деп, зан этем.

Гулизар сес-седа къопарып багъыра ве эки къолчыгъынен манъа япыша. Мен онынъ сачларыны сыйпамакъ, гедже ве куньдюз онынъ козьлерине бакъып турмакъ, къолларым устюне котерип, къыр ве дагълардан кечип, та яйлагъаджа алып бармагъа истейим. (137 с.)

Э. Алимов «Къумру къанат керди»