Сонъки мектюп

Азиз тувгъанларым, сизлернен эбедий сагълыкълашмакътам. Мени энди бир даа корьмезсинъиз. Тюневин Дмитрий вефат этти. Ярыкъ дюньям къаранлыкъ олды. Бугунь онынъ джеседини Зарагъа алып кетем. Оны джыяджагъым, лякин озюмнинъ алым не оладжагъыны бильмейим. Энди меним Дмитрийнинъ ватанындан гъайры ватаным ёкъ. Анда баш котермеге азырланмакъталар, дженкке азырланмакъталар. Мен эмшире олып, хасталаргъа, яралыларгъа ярдым этеджегим. Мени нелер беклегенини бильмейим, лякин Дмитрийнинъ вефатындан сонъ онынъ хатырасына, онынъ ишлерине садыкъ олып къаладжагъым. Булгъар ве серб тиллерини огрендим. Бельки бу яныкъны котерип оламам. Учурым башындам, энди андан ашагъы кетмем керек. Такъдир бизни нафиле бир ерге къошмагъан экен: ким бильсин, бельки оны мен ольдюргендирим, энди о мени озюнинъ янына чагъырмакъта. Мен бахыт истеген эдим, ихтимал, олюмнен расткелиштим. Бельки ойле олмакъ лязимдир. Бельки гуняхкярдырым. Олюм гуняхларны ювып кетер, догъру дегильми?

Сизлерни якъып-йыкъып кеткеним ичюн мени багъышланъыз, чюнки бу меним истегимнен олгъан шей дегиль. Русиеге къайтув меселесине кельгенде, къайтмагъа не аджет бар? Русиеде не япаджагъым?

Сонъки селямымны ве итирамымны къабул этинъиз ве менден разы олунъыз. (159 с.)

И.С. Тургенев «Арфе»

Чюрюк-сув боюнда

Усеин оджа чешме огюндеки сылакъ ташлар устюне ихтиятле баса-баса, къаршыдаки къалдырымгъа чыкъты, Орта Медресе бетке ёл тутты. Кунеш адамларнынъ башлары узерине зияларыны сачмакъта. Ич бир шей ерге озюнинъ кольгесини быракъмай. Хан-Джами мааллесининъ эсли-башлы эркек эалиси шимди уйле намазында. Джаддеде адамлар, тюкянларда муштерилер ёкъ. Шеэрнинъ меркез мааллелеринде, авропалыларгъа бенъземек ичюн, тенеффюске риает этильсе де, ичери аралыкълардаки тюкянларда тёкмеджилер, къылджылар, къуюмджылар, къалайджылар, бакъырджылар, къадайыфчылар, куркчилер, терзилер тиджаретни токътаткъанлары ёкъ. О девам этмекте…

Он алты бинъ адамлыкъ эалиге саип бу шеэрнинъ отуз эки мааллесинде отуз эки джамиси, отуз эки юксек, аджайип минареси, отуз эки де имамы ве мазини олып, дигер буюк шеэрлер киби, озюнинъ ичтимаий табакъалары, акъ суеклилери (бейлери, мырзалары, челебилери), руханийлери (шейхлери, къадылары, хатиплери, имамлары), зенгинлери, буржуасы ве озюнинъ эр куньки эмеги иле кечинген фукъаре зенааткярлары, усталары ве, ниает, Чюрюк-Сув боюнда тизилип, орта асыр усулы иле иш корюджи табаналарнынъ ишчилери ве халфалары, къара хызмет кишилери ве, шубесиз, бойле аяттан наразы генчлери, муневерлери де мевджуттыр. (161 с.)

Ш. Алядин «Иблиснинъ зияфетине давет»

Мубарек чобан

Мубарек чобан… Онынъ элинде берекет бар эди. Ондан инсанлар, айванлар дегиль, джанаварлар биле феналыкъ корьмегенлер. Къырым Москванынъ элине тюшкен сонъ, юртумызда корюльмеген ве эшитильмеген бир дереджеде къытлыкъ ве ачлыкъ олгъан эди (бинъ секиз юз отуз эки сенесининъ ачлыгъы). Бу девирде Мубарек чобан олса-олса йигирми яшларында эди. Койлерден къошкъа кельгенлернинъ тариф эткен къоркъунчлы ачлыгъы оны чокъ кедерлендире. Деръал арекетке кече ве элиндеки бутюн айванларны — озюнинъ ве озюне эманет этильгенлернинъ эписини койлерге айдай ве ач ватандашларына даркъата. Мубарек чобаннынъ бу арекети буюк бир шаматанынъ чыкъувына себеп олды. Мал саиплеринден бир чокъу Мубарекни якъалап урмакъ я да Москвагъа теслим этмек истедилер, лякин тутамадылар. Оны тюрлю къыяфетлерде энъ бекленильмеген ерлерде корьгенлер олды, факъат бир тюрлю якъалап оламадылар. О, артыкъ чобанлыкътан башкъа бир иш япа эди. Къоюнларны, къочкъарларны, серкелерни, къошны, къавалны унуткъан эди. О, энди ачларнынъ дердинден яна, ялынъыз оларнынъ солгъун юзьлерини, чукъурлашкъан козьлерини коре, титреген сеслерини, ялварувларыны эшите эди. О, Кезлев, Кефе, Акъмесджит тарафларындаки ёкъсузларнынъ, ачлыкънен чекишкенлернинъ, къапуларындан олюмнинъ кирювини беклегенлернинъ Хыдыры олгъан эди. (162 с.)

Дж. Сейдамет «Нурлу къабирлер»