Ана топрагъымызнынъ келеджегини къайгъырып…

Экология… Бу сёз урум тилинде «эв акъкъында илим» демектир.

Энциклопедик лугъатта «экология этрафтаки муитнинъ къорчалав проблемаларыны ве онынъ джемиетнен озьара мунасебетлерини огренген илимдир» дениле. Сёзнинъ къыскъасы, бу илимнинъ макъсады — инсаннынъ табиаткъа кетирген зарарыны бельгилемек ве онынъ тесирлерине ёл бермемек.

Эльбет, буны япмакъ аслы да къолай дегиль.

Табиатнынъ йыл-йылдан денъишкенине биз шаатмыз.

Энъ зарур табиат едеклерини инсан озю, билип ве бильмейип, я булаштыра, я да эсапсыз масраф эте. Дюньяда битмеген бир шей ёкъ. Табиат байлыгъы не къадар буюк олса да, бир де бир кунь битер. Бу ал акъикъий фаджиа. Онъа ёл бермемелимиз.

Бильгенимиз киби, Къырымнынъ чокъ ерлеринде дагълар кунь сайын сийреклеше ве шиддетли ягъмурлар топракънынъ гъыдалы орьтюсини ювып, онынъ берекетини эксильтелер.

Чокъракълар, озенлер къуруй, денъиз пислене, онынъ байлыгъы эп гъайып ола. Буларнынъ себеби табиатнынъ бергилерини билип къулланмагъанымыз ве къадрине етмегенимиздир.

Ана-топрагъымыз хавфлы алда! Уян, миллетим!

Ватанымыз ярым асырдан зияде бизим шевкъатлы эллеримизге асрет олды. Ана-топрагъымызнынъ келеджегини озь эвлятлары къайгъырмаса, ким къайгъырыр? (156 с.)

Н. Яяева

Танышув

Трамвай токътагъанда аякъ устюндеки йигит достунен сагълыкълашып, тюшип кетти. Джеврие пенджереден тышкъа бакъып кетер экен, онъа недир кедер эткен киби корюнди. Даа да догърусы, кенардан онъа дерсинъ бириси бакъып тура. Чевирилип бакъаджакъ олды, лякин бакъмагъа истемей. Кимерде терс отурсанъ да, арттан санъа бакъкъанларыны дуясынъ.

Артыкъ даянып оламады. Сол тарафтан отургъан йигитке бакъты. Къызнынъ тааджипли козьлери, йигитнинъ мазун козьлеринен расткелиштилер. Джеврие, «бу насыл юзьсюз огълан экен», деп ачувланаджакъ олды. Лякин ачувланмады, аксине, тюшюнджеге далды. Чюнки о козьлерде ич бир тюрлю яманлыкъ корюнмей, аксине олар гъает мераметнен бакъа эдилер. Къыз онынъ къайда тюшкенини корьмеди. Чюнки озьлери йигиттен эвель тюшкен эдилер. Джеврие баягъы ергедже сёзсюз кетти. Аркъадашы онъа «анавы йигитни бегендинъми ёкъса», деп эришеджек олды, лякин бири-бирини даа яхшы бильмегенлери ичюн сусмагъа меджбур олды. Шу куньден сонъ Джеврие институткъа кеткенде де, кельгенде де, янында ким олгъанындан къатий назар, козьлеринен йигитни къыдыра эди. Лякин эр кересинден озюнинъ япкъан ишини озю янълыш таный эди. Йигит де онъа бир даа расткельмеди. (156 с.)

У. Эдемова

Къуртчу Бекирчик

Бекирчик мектептен къайткъан сонъ, чокъусы къомшулары балджы Амет агъанынъ азбарында эгленир эди. Олар да Бекирчиктен агъырланмаз, онъа эр заман кулерюзь косьтерир, оны, кельген сайын, баллы-ягълы локъумлар иле сыйлар ве ашатыр эдилер. Бекирчик иштен къайткъан анасына эки бир айтыр эди: «Ана, мен де балабан олсам, балджы Амет эмджедай къуртчу оладжагъым».

Бекирчик къуртчулыкъкъа керчектен де меракълана эди. Бир къач керелер оны балкъурт талагъан эди. Онынъ башы-козю шишкен эди. Лякин Бекирчик кене азбаргъа келир, къурт ювалары янына сокъулыр, оларнынъ чалышкъанларыны бакъып отурыр эди.

Бу сонъ дефасында къуртлар оны зияде талагъан эди. Бир къачы бирден пешине тюшкен, къувалай берип, оны талагъан эди. О заман оны Амет акъай дуйып, къуртларнынъ зеэрли инелеринден зорнен къуртаргъан эди.

Ачувлы олмагъанда, къуртлар озь ишлеринден башкъа ич бир шейге къулакъ асмаз, дызылдай-бызылдай чалышып турар эдилер.

Ювалары акътарылса, акътарылып баллары алынса, олар къысылса, я да эзильсе, чокъ ачувлана тургъан эдилер. О заман олар къаршыларына не расткельсе, ким расткельсе, онъа уджюм эте эдилер. (157 с.)

А. Ильмий «Къуртчу Бекирчик»

ИФТИРА

Шу куню юзлердже машиналарнынъ мотор сеслери, аскерлернинъ сёгюнчлери, офицерлернинъ эмирлери ве халкънынъ ферьяды бир махшер кунюне чевирильген эди. Атларнынъ кишневлери, копеклернинъ афырмалары ве тосат-тосат атылгъан тюфек сеслери бу гурюльтининъ дешетини даа да арттыра эди.

Акъшамгъа якъын Акъмесджит шеэрининъ къырымтатар мааллелери юз бинълердже сюргюн этильгенлерининъ къайнашмасынен бир эсир лагерининъ корюнишини алгъан эди. Андан чыкъмакъ ясакъ этильген, этрафны аскерлер сарып алгъан эдилер. Не оладжагъыны, къайсы тарафкъа алып кетиледжеклерини кимсе бильмей. Бутюн кунь девамында агъызларына бир локъма отьмек алмагъан бу халкъкъа бир ютум сув бермеге тюшюнген кимсе ёкъ эди. Инълевлер, агълавлар эп девам эте эди. Бири-бирини тапалмагъан къардашлар, балаларыны джойгъан аналар, эркеклер, дешет ичинде фалташ киби ачылгъан козьлериле этрафкъа бакъа, сой-акърабаларыны къыдыра эдилер.

Адамларны мал вагонларына сокътылар. Узакъ ёлджулыкъ девамында эр кес исалгъа огърагъан эди. Инсанлар отургъан ерлеринде олип-олип къала эдилер. Бойле де авасыз вагонларнынъ ичи леш киби сасый эди. Артыкъ адамларнынъ козьяшы да къуругъан эди, ич кимсе агъламай, эр кес озюнинъ олюм невбетини беклей эди. (158 с.)

М. Севдияр