Эски дюрбенинъ сыры

Эски дюрбенинъ янына кельген сонъ, Низам деденинъ аты токътады. Башынынъ бир къысмы къопкъан, ташларыны от бурюген о махзун дюрбеге бакъып къалды. Янындаки къаранлыкъ пенджереге эки къумру сыгъынгъан. Эски-Юрттаки бу язысы олмагъан дюрбе балалыгъындан берли онынъ ичюн сыр олып келе. Не заман къасеветке къалса, не заман къуванса, бу исимсиз дюрбе янына келе эди. Бу дюрбенен о къадар якъын олды ки, онынъ ичинде яткъан кимсе де онынъ бу ерлерге кельгенини ис эткен киби эди. Ким бильсин, ким? Азизлернинъ бирисими, хан эдими? Кимсе бильмей. Бильмеген сонъ, мерагъы даа да арта. Балалыгъында бабасы онъа: «Эски дюрбеге мум алып барып якъ, акъшам къаранлыгъыны айдынлат, бу ышыкъ келип-кечкен ёлджуларны феракъ этсин», — дей эди. «Бабай, о дюрбеде яткъан кимдир?» — деп сорагъанда, бабасы кимерде онынъ азизлерден бири олгъаныны, кимерде исе хан олгъаныны айта эди. «Ким олса олсун, биль ки, союнъдыр», — дей эди.  (139 с.)

С. Чокъум «Ай корюнгенде»

Ярдымджы

Сыртлары йылтырап корюнген атлар эп огге ынтылалар. Быланчыкъ сувлу буюк озен бойлап баягъы даа кеткен сонъ, олар сагъгъа бурулдылар. Юксек копюрден кечкенлеринде, оглеринде кениш аланлыкъ пейда олды. Къартбабасы тельбевлерни чекип, атларны токътатты. Асиечикни арабадан тюшюрген сонъ, атларны туварды, аякъларыны тыршавлады ве отламагъа йиберди.

Асиечик атларнынъ буюк иштианен отлагъанларыны баягъы вакъыт сейир этти. Отлар ичинде гульгюлли къанатлы чегерткилер о якъкъа-бу якъкъа атлап кетелер. Олар Асиечикнинъ дюльбер ренкли антерине де отурмагъа истеп, пек тырышалар, лякин секиргенлеринен, кене де учып кетелер. Асиечик оларны тутаджакъ олды, лякин бу иш къолай дегиль экен.

О, чапа-чапа болдурды. Ахыр-сонъу бу ишни быракъып, къартбабасынынъ янына барды. Анда эки къадын бибернен помидор джыймакъта эди. Олар помидорларны буюк сепетлерге ерлештирелер. Биберлерни исе чувалларгъа толдуралар. Бу къадар чокъ бибер ве помидорны корьген Асиечик шашып къалды. О, чалышкъанларнынъ арекетлерине бираз бакъып тургъан сонъ, озю де бибер джыймагъа тутунды. (139 с.)

Г. Дерменджи «Чокъракъ суву»

Сонъки Такъыр

— Бу керчектен де Багъчалыкъ сокъагъымы? — деп сорады Адавие.

— Эбет, Багъчалыкъ сокъагъынынъ тамам озю, — деди сакъаллы адам. — Багъчасы даа ёкъ, амма сокъагъы бар. Мына бу эки ёлнынъ арасындаки бош ер багъча ичюн къалдырылгъан эди. Эвлер къурулды, амма багъча отуртылмады. Бош ерни адамлар чёплюкке толдурдылар. Эр ким озюне керек олмагъан шейни бу такъыргъа чыкъарып ташлай.

Бу сокъакъ о дереджеде кенъ экен ки, онынъ эки чети адам ве машина къатнагъан ёл, эки ёлнынъ арасы исе кениш такъыр. О ерге адамлар чёплюк, чешит керек олмагъан шейлерни чыкъарып ташлай бергенлер.

Такъырнынъ даа чёплюк тиймеген ерлеринде, ташларнынъ арасындан топ-топ олып, сарышын отлар осе.

Иджракомда бу меселе бакъылды: огюмиздеки йылнынъ бааринде бу такъыр ер керчектен де багъчалыкъ оладжакъ. Бу бизим сонъки такъырымыз. Биз оны тезден битирирмиз. Бир къач йылдан сонъ кельсенъиз, бу ерде гурь багъча шувулдар. Мында бу чёплюклерден ве бойле махлюкълардан эсер биле къалмаз. (140 с.)

А. Осман «Такъыр»

Аят

Хастаханенинъ эмен къапусы ачылып, андан кок фуражкалы, кок шинелли, юксек бойлу бир адам чыкъты. Чыкъкъанынен, кокюс къабартып, тоя-тоя нефес алды. Онынъ аз-бучукъ сараргъан узун бетининъ янакъ кемиклериндеки топ-топ сепкиллер бу арекеттен ойнашкъандай олдылар. Дудакъларындаки даимий тебессюм бутюн чересине яйылды, негедир, кулюмсиреп йиберди.

Авасы титис ве сувукъ. Кок юзюни баштан-башкъа къаплагъан сия булутлар, насылдыр бир фигъан къопармагъа азырланып, бутюн агъырлыкъларынен ер устюне саркъып турмакъталар. Андан тоз киби индже ягъмур пускюре. Ягъмур тозлары чинар ве кестане тереклерининъ чыплакъ далларына къона, топлана ве тамчыгъа чевирилип, тып-тып, тып-тып сылакъ топракъкъа тюшелер.

Шинелли адам бу сытыкъ манзараны хошнутлыкънен сейир этти. Этрафкъа бакъындыкъча, мавы козьлери парылдап янды. Мында кельген вакътыны хатырласа керек. О заман табиатнынъ безенген-къушангъан маали эди. Ачыкъ коктен тёкюльген шеффаф нурлар бу тереклернинъ ком-кок япракъларыны алтын ренкке боягъан эди. Шимди исе… «Сагълыкъ олсун, — деди о, — къыш кечер, кене яз келир». (141 с.)

Ю. Болат