Аргериялардыц таралу заңдылыктары

Агзасыртындагы (экстраагзалық) артериялар

Түтас организм қүрылысын бейнелейтін заңдылықтар.

1. “... бүкіл дененің нерв жүйесінің айналасында” топталуына (К. Маркс и Ф. Энгельс, Соч., изд. 2-е, т.20, 623-бет) сэйкес артериялар нерв түтіктері мен нервтердің жүру жолдары бойында орналасады. Мысалы, жүлынға параллель бағытта басты артериялық сабау - қолқа мен алдыңғы, артқы жүлындық артериялар орналасады. Жүлынның әрбір сегментіне сәйкес артериялардың г. spinales-тері сәйкес келеді. Сонымен катар артериялардың алгаш пайда болуы басты нсрвтермен байланысты, мысалы, қолда п. medianus-пен, ал, аякта - п. ishiadicus-пен бірге дамиды. Сондықтан олар одан әрі нервтермен бірге жүреді, сөйтіп. тамыр-нерв шоғырын қүрайды, олардың қүрамына веналар мен лимфа тамырлары кіреді. Нервтер мен тамырлардың арасында бірыңғай нейрогуморалдық реттелуді іске асыруға көмектесетін өзара байланыс (нерв-тамыр

байланыстары) болады.

2. Организмніц сомалық және ішкі ағзаларға бөлінуіне сәйкес артериялар дене қуыстары қабырғаларына баратын - париеталды және ішкі ағзаларға баратын - висцералды артериялар болып бөлінеді.

368

Мысалы, қолқаның төмен түсетін бөлігінің париеталды және вис­цералды тармақтары.

3. Әрбір қол немесе аяқ бір басты сабау алады: қол үшін - a. subcla- via, аяқ үшін - a. iliaca externa.

4. Түлға артериялары сегменттік қүрылысын сақтайды: аа. intereos- tals posteriores, lumbales rr. spinales және т.б.

5. Артериялардың басым бөлігі екі жакты симметрия припципі бойынша орналасады: дене мен ішкі агзалардың жүп артериялары. Бүл принциптен ауытқу артериялардың бастапқы шажырқайлардыц ішінде дамуына байланысты.

6. Артериялар тамыр жүйесінің басқа бөліктерімен - веналармен жэне лимфа гамырларымен жалпы тамырлы кешен түзе бірге жүреді. Бүл кешеннің қүрамына негізгілерімві параллель жүретін тамырлардын параартериялық жәнс паравеналық арнасын қүрайтын жіңішке жэне үзын жіцішке жэік үзын артериялар мен веналар енгізілуі (В.А. Долго-Сабуров).

7. Артериялар организм негізін қүрайтын қаңқаға сәйкес жүреді. Мысалы, омыртқа баганыныц бойымен қолқа, қабыргалардыц бойымен қабырғааралык артериялар отеді. Бір ғана сүйектен (иық, сан) түратын қол не аяқтың проксималды бөлімдерінде бір-бірдел пегізгі тамыр (иық, сан артериялары), екі сүйегі бар бөлімдерінде (білек, балтыр) екі негізгі артерия (кәрі жілік жэне шынгақ, асық жілік және асықты жілік шыбығы артериялары), ең соңында дисталды бөлімдерінде күрылысы сәулеторізді қол үшы мен аяқ үшында артериялар әрбір саусаққа жоне бақайға сәйкес сәуле түрінде өтеді.

Негізгі сабаудан ағзага қарай артерия белгілі заңдылықпен жүреді.

1. Артериялар ең қысқа жолмен, яғни негізгі сабауды ағзамен жалғастыратын түзу сызық бойымен жүреді. Сондықтан әрбір артерия жақын жатқан ағзаларға тармақтар береді.

Қолқаның жүректен шығысымен беретін бірінші тармақтары жүректіц озіне баратын артериялары екендігі осымен түсіндіріледі. Ағзалардың бірінші іргесі қаланып жэне орналасуына байланысты болатын тармақтардың шыгу реті де осымен түсіндіріледі. Мысалы, іні қолқасынан алдымен қүрсакқа (truncus celiacus-тен), содан соң аш ішекке (a. mesenterica superior), ең соңында ток ішекке (a. mesenterica inferior) тармақтар шығады немесе алдымен артериялар бүйрекүсті безіне (a. su- prarenalis media), содан соң бүйрекке (a. renalis) шығады. Бүл жерде агзаның соңгы орны емес, оның бірінші іргесінің қалануының ғана маңызы бар, а. testicularis-тың а. femoralis-тен емес, атабез жанында дамыған қолқадан шығатындығы осымен түсіндіріледі. Ал, керісінше, сыртқы жыныс мүшелері аймагында орналасқан үма ең жақын ірі сабаудан а. femoralis-тен кететін аа. pudendae extemae-лерді алады. Ең қысқа қашықтық заңы мш даму тарихын білсек, осы артериялардан тармақ баратын ағзаны анықтауға болады.

2. Артериялар дененің бүгілгіш беттерінде орналасады, өйткені жазылған кезде тамыр түтігі созылып, қабысады. Жалпы үйқы артерия- сының мойынның алдыңғы бетінде, қолдың ірі артерияларының алақан

369