ЗМЕСТ
Уводзіны 3
1. Выхаванне грамадзянскай самасвядомасці ў школе 5
2. Выхаванне нацыянальнай самасвядомасці на ўроках беларускай мовы 9
3. Патрыятычнае выхаванне на ўроках літаратуры 12
Заключэнне 15
Спіс выкарыстаных крыніц 16
Уводзіны
Нацыянальная свядомасць з’яўляецца канструктыўным фактарам грамадскага існавання, яна неабходна для паўнавартаснага жыцця чалавека, арганізацыі кожнага канкрэтнага грамадства і ўсяго чалавецтва: для іх аб’яднання, гарманічнага ўладкавання і прагрэсіўнага развіцця. Відавочна, што здаровае грамадства – гэта сістэма грамадзян, а значыць, людзі-грамадзяне павінны быць звязаны паміж сабой натуральнымі і ўзаемапрыцягальнымі сувязямі. У аснове такіх сувязяў – агульнанацыянальныя каштоўнасці (мова, побыт, культура, сімвалы, гісторыя, сацыяльныя паводзіны, светапогляды, этнічная тэрыторыя), якія ёсць у кожнага народа і развіваюцца разам з яго гісторыяй [3, c. 12].
Дзякуючы перайманню, выхаванню, засваенню інтэлектуальнага і сацыяльнага вопыту продкаў, пад уздзеяннем элементаў сацыяльнага асяроддзя з ранняга дзяцінства пазнаюцца, фарміруюцца і засвойваюцца асноўныя элементы нацыянальнай самасвядомасці. На працягу ўсяго жыцця асобы яны ўзбагачаюцца і развіваюцца ці наадварот – ідзе працэс збяднення і застою, вынікам якога з’яўляецца нацыянальны нігілізм, з яго праяўленнямі мы сутыкаемся амаль штодня.
На фарміраванне такой сацыяльна высокай якасці як нацыянальная самасвядомасць аказваюць уздзеянне аб’ектыўныя і суб’ектыўныя фактары. Аб’ектыўнымі з’яўляюцца станаўленне нацыянальнага грамадства, замаруджванне працэсу развіцця нацыянальнай культуры, мовы. Да суб’ектыўных фактараў адносяцца кіраванне працэсам станаўлення нацыянальнай самасвядомасці, складанне сістэмы мерапрыемстваў і мер уздзеяння на будучых грамадзян з мэтай павышэння яе ўзроўня.
Ад гэтых фактараў у вялікай ступені залежыць асэнсаванае ўсведамленне сувязі паміж асобай і дзяржавай, эмацыянальныя адносіны да каштоўнасцей свайго народа, жыццё ў адпаведнасці з нацыянальнымі традыцыямі і звычаямі, усведамленне прыналежнасці да сваёй нацыі, яе месца сярод другіх нацый. Сукупнасць гэтых фактараў дапамагае вырашыць праблему выхавання не абстрактнай асобы, а асобы з выразным разуменнем сваёй сацыяльнай і грамадскай ролі на пэўным этапе развіцця грамадства [3, c. 13-14].
Лёс Беларусі як самастойнай дзяржавы залежыць шмат у чым ад узроўня сфарміраванасці ў нашага народа нацыянальнай самасвядомасці. Такім чынам, выхаванне нацыянальнай самасвядомасці падрастаючага пакалення - праблема грамадзянскага значэння, ад рашэння якой залежыць духоўнае здароўе нацыі, перспектывы яе развіцця.
Выхаванне грамадзянскай самасвядомасці ў школе
Патрыятызм увасабляе любоў да сваёй Айчыны, непарыўнасць з яе гісторыяй, культурай, дасягненнямі, праблемамі, прыцягальнымі і неаддзельнымі ў сілу сваёй непаўторнасці і незаменнасці. Нацыянальная самасвядомасць з’яўляецца складнікам духоўна-маральнай асновы асобы, якая фарміруе яе грамадзянскую пазіцыю і патрэбу ў годным, самааддана, аж да самаахвяравання, служэнні Радзіме.
Прыведзенае азначэнне дазваляе зразумець змест паняцця нацыянальнай самасвядомасці. Яно ўключае ў сябе:
пачуццё прыхільнасці да тых месцаў, дзе чалавек нарадзіўся і вырас;
паважлівае стаўленне да мовы свайго народа;
клопат пра інтарэсы Радзімы;
усведамленне абавязку перад Радзімай, адстойванне яе гонару і годнасці, свабоды і незалежнасці (абарона Айчыны);
праява грамадзянскіх пачуццяў і захаванне вернасці Радзіме;
гонар за сацыяльныя і культурныя дасягненні сваёй краіны;
гонар за сваю Бацькаўшчыну, за сімвалы дзяржавы, за свой народ;
паважлівае стаўленне да гістарычнага мінулага Радзімы, свайго народа, яго звычаяў і традыцый;
адказнасць за лёс Радзімы і свайго народа, іх будучыня, выяўленае ў імкненні прысвячаць сваю працу, здольнасці ўмацаванню магутнасці і росквіту Радзімы;
гуманізм, міласэрнасць, агульначалавечыя каштоўнасці [2, c. 5-6].
Важнейшай складовай часткай выхаваўчага працэсу ў сучаснай беларускай школе з’яўляецца фарміраванне патрыятызму і культуры міжнацыянальных адносін, якія маюць вялікае значэнне ў сацыяльна-грамадзянскім і духоўным развіцці асобы вучня. Толькі на аснове ўзвышэння пачуццяў патрыятызму і нацыянальных святынь умацоўваецца любоў да Радзімы, з’яўляецца пачуццё адказнасці за яе магутнасць, гонар і незалежнасць, захаванне матэрыяльных і духоўных каштоўнасцей грамадства, развіваецца годнасць асобы.
Многія мысляры і педагогі мінулага, раскрываючы ролю патрыятызму ў працэсе асобаснага станаўлення чалавека, паказвалі на іх шматбаковы фарміруючы ўплыў.
У апошнія гады з прычыны крызісных з’яў у сацыяльна-эканамічнай, палітычнай і культурнай сферах грамадскага жыцця адбыўся спад у працэсе выхавання падрастаючага пакалення. Вялікую трывогу выклікае адны з ключавых кірункаў гэтай дзейнасці, звязаны са стварэннем умоў для выхавання і развіцця асобы грамадзяніна і патрыёта Беларусі, здольнага і гатовага адстойваць яе інтарэсы. У сувязі з гэтым праблема патрыятычнага выхавання становіцца адной з самых актуальных і патрабуе новых падыходаў. Патрыятызм – гэта найважнейшая каштоўнасць, якая нясе ў сабе не толькі сацыяльны, але і духоўна-маральны, ідэалагічны, культурны і ваенна-гістарычны кампаненты.
Выхаванне нацыянальнай самасвядомасці ў школьнікаў – адна з галоўных задач нашага дня. Патрыятызм пачынаецца з любові і павагі да таго, што завешчана бацькамі, дзядамі. Нам можна ганарыцца не толькі заваёвамі навукі і заваяваннем прыроды, але і вялікай культурай. Асаблівае значэнне сёння набывае неабходнасць фарміравання духоўных асноў нашага сучаснага грамадства. Абраны сучасным адукацыяй курс на гуманізацыю, узмацненне культуралагічнай накіраванасці на аснове асобасна-арыентаванага падыходу навучання стварае ўмовы для фарміравання грамадзянскасці, патрыятызму, развіцця асобы кожнага школьніка. Глыбокае знаёмства з гісторыяй і літаратурай роднага краю спрыяе выхаванню сапраўднага грамадзяніна [2, c. 7-8].
Выхаванне нацыянальнай самасвядомасці – важнейшы напрамак работы па фарміраванні маральна-палітычных якасцяў навучэнцаў.
На занятках па патрыятычнаму выхаванню неабходна навучыць дзяцей шанаваць гісторыю сваёй зямлі, шанаваць яе помнікі, схіляцца перад подзвігамі людзей, мужнасцю якіх зацверджана і народжаная слава Радзімы.
Школьны настаўнік выступае ў асноўным у двух прафесійных ролях – выкладчыка і выхавальніка. У традыцыйнай педагогіцы існуе ўмоўнае падзел вучэбнага і выхаваўчага працэсу. Такі падзел звязана з уяўленнем аб вядучай ролі навучання ў развіцці асобы. Гуманістычная педагогіка будуе школу развіцця, дзе педагагічны і выхаваўчы працэсы разглядаюцца як сінонімы.
Перад філолагамі праблема духоўна-маральнага і патрыятычнага выхавання варта асабліва востра. Бо яны маюць вельмі моцную зброю – гэта слова, мастацкая гутарка, кніга.
Фарміраванне патрыятызму ў нашай краіне ўсё часцей разглядаецца як магчымая нацыянальная ідэя, здольная з’яднаць наша грамадства на шляху ўмацавання магутнасці Беларусі. Рэалізацыя праграмы неймаверная сёння без актыўнай краязнаўчай дзейнасці школ, пазашкольных устаноў.
Кожны прадмет, які выклаецца ў школе, уплывае на працэс духоўнага станаўлення дзіцяці. У працэс фарміравання нацыянальнай свядомасці, грамадзянскай адказнасці павінны быць уключаны кожны настаўнік школы.
Кожны настаўнік сваім прадметам даносіць да вучняў думку, што родная мова – гэта захавальніца нацыянальнай патрыятычнай свядомасці, што кожны беларус павінен быць заклапочаны лёсам мовы, лёсам Радзімы, павінен любіць сваю Бацькаўшчыну і ганарыцца ёю. Місія не такая простая.
На ўроках фізікі, астраноміі, спасылаючыся на важнейшыя для чалавецтва аксіёмы маралі, настаўнік ставіць перад вучнямі альтэрнатыўныя пытанні, даючы пры гэтым штуршок да творчай дыскусіі, палемікі:
Навука духоўная ці бездухоўная?
Што нясуць чалавецтву сілы розуму і навуковыя адкрыцці? Дабро ці зло, шчасце ці пакуты?
Як уплывае навукова-тэхнічны прагрэс на маральнае аблічча асобы, духоўныя звычаі грамадства?
Любая навука, у тым ліку і фізіка, інтэрнацыянальна, бо яна – прадукт пазнаваўчай дзейнасці прадстаўнікоў розных краін і нацый. Але, гаворачы аб гэтым, вучням абавязкова паведамляецца аб нашых земляках – беларускіх фізіках Ж.Алфёраве, Барысевічу, Эльяшэвічу, Сіроце. Адзін пералік навуковых дасягненняў гэтых вучоных выклікае ў вучняў пачуццё патрыятычнага гонару.
На тых жа ўроках фізікі можна спалучыць мастацтва з прадметам выкладання: пры вывучэнні тэмы “Оптыка” настаўнікам дэманстрыруюцца не толькі вопыты, але і рэпрадукцыі карцін беларускіх мастакоў, якія цудоўна эксперыментыравалі са святлом і колерам. Настаўнік паведамляе аб псіхалагічным удзеянні колеру і святла на чалавека – і такія ўрокі надоўга застаюцца ў памяці вучняў
Шырокія магчымасці ідэйна-маральнага выхавання прадстаўляюць урокі гісторыі, выяўленчага мастацтва, музыкі.
Маральная накіраванасць шматлікіх тэм па гісторыі, грамадазнаўству вымушае нашых настаўнікаў гісторыі шукаць новыя акцэнты, павароты. Логіка гістарычнага працэсу дапаўняецца жыццёвай пазіцыяй настаўніка. Гісторыя паўстае ў трох аспектах: гісторыя як навука, гісторыя як матэрыял для перажыванняў, гісторыя “для мяне” – тое, што вызначае вучня як асобу, пераходзіць у сістэму асобасных, маральных каштоўнасцей. Выкладаючы гісторыю Беларусі, настаўнікамі шырока выкарыстоўваецца краязнаўчы матэрыял. Знаёмства з гісторыяй «малой» Радзімы, а найперш роднай сям'і, можа мець часам вырашальнае значэнне.
Значную ролю ў выхаванні нацыянальна свядомай асобы адыгрывае і пазакласная работа па прадмеце, дзе ёсць усе магчымасці для фарміравання навыкаў актыўных патрыятычных паводзін [2, c. 10-11].
Добрай традыцыяй стала святкаванне Дня беларускай пісьменнасці 21 лютага.