И. ЖАЛПЫ РЕЦЕПТУРА

А. ЖАЛПЫ РЕЦЕПТУРАҒА КІРІСПЕ

1. Дөрілік түр, дөрі-дәрмек, дөрілік зат

Жалпы рецептура - дәрілердің рецепте жазылу ережелері мен дайындалу жене қабылдау тәсілдерін оқытатын дәрі тану ғылымының бір белімі.

Дәрілік тур - қажетті емдеу немесе алдын алу үшін дәріні қолдануға ыңғайлы етіп беретін түрді айтады. Консистенциясына қарай: қатты, жұмсақ, сұйықдеп ажыратылады.

Дөрі-дөрмек - фармакологиялық комитеттің рүқсатымен әртүрлі аурулар мен патологиялық жағдайларды емдеу және алдын алу ушін қолданылатын бір немесе бірнеше дәрілік заттардың қоспасы.

Дөрілік зат - дәрі-дәрмек ретінде қолданылатын жекелеген химиялық қосылыс.

ДәрІлік шикізат - өсімдіктерден, жануарлардан, микробтардан немесе минералдардан алынған дәрілік зат.

2. Мемлекеттік фармакопея

Дәрілердің қауіпсіздігі мен сапасы мемлекеттік стандарттар мен ережелердің арнайы жиынтығы болып табылатын заңды күші бар Мемлекеттік фармакопеямен (МФ) реттелінеді. Қазірп фармакопеяның басылымдары МФ X және МФ XI (1 және 2 том), Фармакопеяда дәрілік заттар мен препараттардың физикалық және химиялық қасиеттері, өзі екендігін анықтайтын физико-химиялық, химиялық, фармакологиялықжәне биологиялық әдістер, ересектер мен балалар үшін улы («А» тізімі) және күшті («Б» тізімі) эсер ететін дәрілік заттардың жоғары реттікжәне тәуліктік мөлшері көрсетілген кестесі берілген. Сонымен қатар дәрілік заттарды сандық анықтау әдістері, алкоголеметриялық кестелер, тамшылардың және т.б. кестелері, соңдай-ақдәрілік заттардың сақталу мерзімі мен босатылуы, дәрілік түрлердің дайындау әдістері, биологиялық стандарттар көрсетілген. Дәрілік заттардың номенклатурасы өзгеруіне байланысты, фармакопея басылымдары жаңарып отырады. Дәрілік заттың сапасына қойылатын талап артып, препараттың белсенділігіне химиялық және биологиялық бақылау әдістері көбеюде. Дәрі тану мен медицинаның қарқындап даму нөтижесінде фармакопеяның мазмуны өзгереді. Егер бурын фармакопеяда өсімдік шикізаиарынан алынған дәрілік заттардың тізімі келтірілсе, ал қазіргі таңда синтетикалық жолмен алынған дәрілік заттардың тізімі келтірілген. Фармакопеяның мазмұнынын өзгеруі фармакология, химия, фармация,

13

химико-фармацевтикалық өндірістер мен медицинаның қарқындап дамуымен байланысты. «А»- тізімге уыттылығы жоғары, белгіленуі, қолдану тәсілі, дозалануы, сақталуы ерекше сактықпен қадағаланатын дәрілер кіреді. Сонымен қатар бұл тізімге нашақорлық тудыратын дәрілер жатады. «Б»- тізімге жататын дәрілерді қолдану, белгілеу, дозалау тәсілі сақгыкден қадағаланады, өйткені дәрігердің бақылауынсыз қолданған жағдайда, әртүрлі жағымсыз әсерлер туғызып, дертті асқындыруы мүмкін. Дәріханалар мен ауруханаларда «А» және «Б» тізіміндегі дәрілердің сақталуы мен босатылуы ДСМ бекіткен арнайы нүскдуы бойыншажүргізіледі. Бүл дәрілер басқа дәрілерден айырмашылығы белек сейфте немесе арнайы шкафта сақталып, есігінің ішкі бетіне «А» (улар - Venena}, «Б» (күшті эсер ететін - Негоіса) деп көрсетіледі.

3. Рецепт. Рецептіңжазылу жене босатылу ережелері

Рецепт - дәрігердің, фельдшердің немесе акушердің дәрінің бір реттік мөлшері мен саны, оны қолдану тәсілі көрсетілген, арнайы дәрілік қалыпта дәрі-дәрмекті босату туралы дәріханаға (провизорға, фармацевтке) жазған жазбаша сүранысы. Рецептің медициналық, заңцы және қаржылық (тегін немесе жеңілдікпен босату үшін) мәні бар.

Рецепті жазу жене босату ҚР ДСМ бекіткен 21.05.2008 ж. шыққан №289 бүйрық «Қурамында наркотикалық, психотропты жөне оның прекурсорлары жоқдөрілерге рецепт жазужөне оларды дәріханадан босату ережесі туралы» ережесі бойынша жазылады.

1. Денсаулық сақтау үйымдарындағы медициналық қызметкерлер рецепті осы Ереженің 1-шІ қосымшасындағы үлгі бойынша бланкта көрсетілген медицинапық көрсеткіштеріне сәйкес жазады.

Рецепті рецепт жазған медициналык, қызметкердің қолы және жеке мөрімен куәландырады.

2. Кейбір категориядағы науқастарға дәрі-дәрмектерді тегін немесе жеңілдікпен босату үшін рецепт бланкте Ереженің 2-ші қосымшадағы үлгісіне сәйкес жазылады.

ДәрІ-дәрмектердІ тегін немесе жеңілдікпен босату үшін қосымша сол емдеу мекемесінің бас дәрігерінің қолы мен жеке мөрімен куәландзірылады. Фельдшер- акушерлік бекет (ФАБ) дәрі-дәрмектерді тегін немесе жеңілдікпен босату үшін сол фельдшер-акушерлік бекет меңгерушісінің қолы мен мөрі қойьілады.

3. ҚР рүқсат етілмеген және тіркелмеген дәрі-дәрмектерге рецепт жазылмайды.

4. Рецепте науқастың жасы мен дәрілік заттың қүрамыка кіретін ингридиенттердің эсер ету сипа;гы ескеріледі.

5. Тегін және жеңілдікпен босатылатын дәрі-дәрмектерге жазылатын рецептің мазмүны мен нөмірі науқастың амбулаториялық картасына жазылады. Ереженің

14

3-ші қосымшасына сәйкес рецепт бланюлерін арнайы есепке алу кітабынатіркейді.

6. Рецепт түсінікті, анық, барлық бағандары міндетті түрде толық толтырылып, латын тілінде жазылады. Рецепті түзетуге рүқсат етілмейді.

7. Ереженіц 4-ші қосымшасына сәйкес рецепте негізгі қысқартуларды қолданып жазуға руқсат етіледі.

8. Дәрілік заттың қолдану тәсілі, оны қабыдцау жиілігі, мөлшері мөн үзақтьіғы мемлекеттік немесе үлтаралық қатынас тілінде жазылады. Жалпы көрсеткішпен («Белгілі», «Іиіке», «Сыртқа») жазуға болмайды.

9. Бір рецептуралық бланкіде бір гана дәрі жазылады.

10. Денсаулық сақтау үйымдарында стационарлык, көмек (ингаляциялық наркозға арналған дәрілерге, миорелаксанттарға және т.б.) беруде қолданылатын дәрі- дәрмекке рецепт жазуға рұқсат етілмейді.

12. Рецептің жарамды мерзімі он күнге дейін.

13. Ұзақ уақыт емделуді қажет ететін науқастарға тегін немесе жеңілдікпен босатылатын дәрілікзаттарға рецептің жарамды мерзімі 3 айға дейін. Рецепт бланкасында «Арнайы тағайындалуы үшін» деген штамп қойылады.

14. Жоғарыда көрсетілген талаптар орындалмаған жағдайда немесе қүрамында сиымсыз компоненттері бар дәрілерге жазылған рецепт жарамсыз деп есептелінеді.

15. Жарамсыз рецептерге «Рецепт жарамсыз» деген штамп басылып, ереженің 5-ші қосымшасына сәйкес дүрыс жазылмаған рецептерді тіркейтін арнайы журналға тіркеледі.

16. Жергілікті денсаулық сақтау мемлекеттік басқармасымен келісім-шарты бар дәріханалық үйымдар дәрілерді рецепт бойынша тегін немесе жеңілдікпен босатуға қүқылы.

17. Дәрі-дәрмектерді рецепте көрсетілген мәлшерде босату үшін, дәріханада дәрі-дәрмек қорапшаларының бірігейлігін бүзуға рүқсат етіледі. Дәріханалық қорапшада босатып, онда дәріхана үйымының атауы, дәрінің саны, мөлшері, сериясы мен жарамды мерзімі көрсетіледі.

18. ҚР Денсаулық сақтау үйымдарында дәрі-дәрмектерге жазылған рецепт республиканың аумағында ғана жарамды, ал тегін немесе жеңілдікпен босатылатын дәрі-дәрмектерге жазылған рецепт республиканың әкімшілік-аймақтық бірлігі шегіцде ғана жарамды.

19. Дәрілік затқа жазылған рецептің жарамды мерзімдері:

1. тегін немесе жеңілдікпен босатылатын - 3 жыл;

2. қалғандары - 3 ай.

12. Рецептің жарамды мерзімі өткеннен соң, жарамсыз деп саналады.

13. Рецептерді жою үшін қүрамына үйым жетекшісі мен дәріхананың материал дық жауапты қызметкерінен түратын арнайы комиссия қүрылады. Комиссия рецептерді жою туралы акт жазылып, онда жойылған рецептердің саны сөзбен көрсетіледі.

15

Рецептуралык* бланк үлгісі

1-қосымша

Емдеу мекемесінің атауы РЕЦЕПТ

Балаларға арналған

Ересектерге арналған (қажеттінің астын сызукерек)

200 жыл

(рецептің жазылған күні)

Науқастың аты-жөні, жасы

Дәрігердің аты-жөні

Rp.:

D.S.

Дәрігердің

қолы мен мөрі • мөр орыны

Дүрыс жазылмаған рецепті тіркеу журналы

5-крсымша

16

Денсаулық Медициналық		Денсаулық Медицнналық
сақтау кұжат		сақтау қужат
мекемесінің		мекемесінің
атзуы		атауы
Түбіршек
(Денсаулык сақтау		Тегін немесе жеңілдікпен босатылатын рецепт
мехемесінде		(қажеттішц астын сызу)
калдырылып,
есеп-қисап беліміне
тапсырылады)		ДЬ 200 ж
№ 200 ж		Ьалаларға Бресектерге
		(кажеттініңастын сызу)
« » 200 жыл		« » 200 жыл
(рецептін жазылғаи күні)		(рсцеппң жазылган күні)
Дәрігердін аты-жені		Дәрігердің аты-жәні
Науқастың аты-жөиі, жасы		Науқастыц аты-жөні. жасы
Науқастыц медициталық		Науқастың медицнналық
қужатының №		кужатьгның №
Диагнозы		Диагнозы
Мекен жайы		Мекен жайы
RP:		Rp,:
D.S.		D.S.
Дәрігердің қолы		Дәрігсрдің колы
жэне морі мөо ооыкы		және мөрі мер орыііы

З-крсымша Денсаулық сақтау мекемесінің атауы Дөрі дәрмектерді тегін немесе жеңілдікпен босатуға арналған рецептуралыкбланкілерді тіркеу Кітабы №

Күні

Рецепт нөмірі мен сериясы

Рецептуралық бланкты алған медииинальгқ кызметкердің .^аты-жоні мен қояы

аа	ana	тең мөлшерде
ас., acid.	acidum	қышқыл
amp.	ampulla	ампула
aq. dest.	aqua destitlata	дистилденген су
cort.	cortex	қабық
D.	Da, Detur. Dentur.	Босат. Босатылсьш.
D.t.d.	Da tales doses	Осындай дозаны босат
dil.	dilutus, a, um	сұйылтылған
dec.	decoct um	қайнатпа
emuls., em.	emulsum	эмульсия
extr.	extractum	сығьшды (экстракт)
f.	fiat (fiant)	түзілсін
fl.	fiuidus, a, um	суйық
flor.	flonim	гүлдерді
fol.	folium	жапырақ
gtt., gttS.	guttam. guttas	тамшы, тамшылар
hb.	herba	шоп
inf.	infusum	тұнба
in amp.	in ampullis	ампулаларда
in tab.	in tabulettis	таблеткаларда
Linim. liq.	Linimentum Liquor	Сұйық май (линимент)
		Суйықгық
M.	Misce (Misceatur)	Араластыр. Араластырылсын.
N.	Numero	Осындай саіімен
01.	Oleum	Май (сұйық май)
Past.	Pasta	Паста
Pil.	Pilula	Пилюля
Pulv.	Pulvis	Ұнтақ
q.s.	quantum satis	қажет мөлшерде
r.,rad.	radix	тамыр
Rp.	Recipe	Ал
rep.	repete (repetatur)	қайтала, кайталансын
rhiz.	rhizoma	тамьгр сабақ
S.	Signa (Signetur)	Белгіле.(Белгіленсін)
sem.	semen	тұқымдар
simpl.	simplex	қарапайым, жаЙ
sir.	sirupus	шырын
Sol.	Solutio	ерітінді
Steril.	Sterilisa (sterilisetur)	Стерильде, стирильденсін
Supp.	Suppositorium	суппозиторий (свеча)
Tab.	Tabuletta	1 таблеткалар
Ung.	Unguentum	жағылма (мазь)
vitr.	vitrum	1ПЫПЫ