шаюға (эр 2-3 күн сайын) қолданылады. Қүлаққа, мүрынға тамызады.

2. Тотықтырғыштар - микроб жасушасының ферменттік жүйесінің және протоплазма ақуызының тотығу-тотықсыздану процестерін бүзатын атомарлық (калий перманганаты) және молекулярлық (сутегіасқын тотығы) оттегінің бөлінуінен ыдырайды. Атомарлық оттегі бөліп, көпіршік түзуіне байланысты жараны механикалық тазалап, қан кетуді тоқтатады, бірақ әсері қысқа және әлсіз. Бактерицидті эсер етеді. Екі препарагтың да жағымсыз иіс кетіретін (иіссіздендіретін) әсері бар.

^КаІіі permaganas - калий перманганаты: үнтақ; 0,01 - 0,1% еріт. - тамақгы шаюға, куыс мүшелерін жууға, морфин, фосфат, алкалоидтармен уланғанда асқазанды шаюға, 0,1 - 0,5% еріт. - жараны жууға, 2-5% еріт.- жараны, күйік беттерін жағу үшін қолданады, ал жоғары концентрацияда күйдіргіш эсер көрсетеді.

X Solutio Hydrogenii peroxydi diluta - сұйытылған cyreri аскдін тотығы

(3%) ерітіңдісі, жаракдтты жууға, ангина мен стоматитте шаю үшін (1 ас қасығын 1 стакан сумей} қолданады.

v' Пергидроль - қоюланған сутегі асқын тотығының ерітіндісі (27,1 - 31%) (Б): еріт. күшті күйдіргіш әсері бар, олар 3% ерітінді дайындау үшін қолданады.

Гидроперит: 1,5 таб. 1-2 таб. стакан суда ерітіп, ауыз бен тамақты шаю үшін.

3. /Ауыр металлдардың қосылыстары ферменттердің инактивациясына, зат алмасуының бүзылуына және микроб жасушасының өсуі тоқталуына алып келетін микроорганизм ферменттерінің сульфгидрильді (SH-тобы) топтарын байланыстыру қасиетіне иеТ] Ауыр металл қосылыстарын жергілікті қолданғанда микроорганизм жасушасының ақуызын коагуляциялап (тундырып, металл альбуминаттарын түзеді) бактерицидтік эсер көрсетеді. Ауыр металл препараттарының концентрациясы мен қасиетіне байланысты бырыстырғыш, тітіркендіргіш және күйдіргіш эсер көрсегуі мүмкін.

у >Hydrargyri dichloridum - сынап дихлориді (сулема) (А): өте улы зат

болғандықтан, тәжірибеде қолданылмайды. Науқас күтіміндегі заттарды, киімдерін зарарсыздаңдыруда қолданылуы мүмкін. 0,5және 1,0 үнт. пен таб. - 1:500 (0,2%) және 1:1000 (0,1%) еріт. дайындау үшін қолданылады. Жүмыс барысында келесі қауіпсіздік шараларын сақтау қажет: резеңке қолғап пен респираторды қолдану, ыдыс сыртын «У!» деген таңбамен белгілеп, дәрілік затты эозинмен қызғылт түске бояп, тек медицина қызметкеріне босатады. Сулема тері және шырышты қабықшадан тез сіңіп, күшті улану тудырады. АІЖ-ң шырышына тітіркендіргіш және күйдіргіш әсерінен ауызға металл дәмінің келуі, іштің ауыруы, жүрек айну, қүсу және

59

іштің қан аралас өтуі, сілекей ағуы байқалады. ОЖЖ-не бастапқы қозуы тежелуімен өтіп, жүрек жеткіліксіздігі, коллапс, нефропатия («сулема бүйрегы) тудырады. Жөрдем: ішке шикі жумыртқа ақуызы мен сүт (сынап иондарының акуызбен байланыстыру ушін) беріп, ақырын асқазанды шаю, белсендірілген көмір мен тұзды іш айдайтын дәрілер (магний сульфаты) беру, форсирленген диурез жасау, қажепі жағдайда гемодиализ және перитонеальді диализ жасау қажет. Металлдармен уланганда антидот ретінде унитиол (Unithblum) беріледі: 5% 5-10 мл еріт. б/&,теташнт-кальций мен натрий тиосульфатын к/t енгіэіледі. / v'Hydrargyri oxydum flavum - сынаптың сэры тотығы (Б): 2% офиц. көз жағылмасы түрінде конъюнктивитті емдеуде қол даны лады.

v" Argenti nitras - күміс нитраты (A): 0,25 - 2% ерітіндісі актисептикалықжәне бырыстырғыш дәрілік зат ретінде шырышты қабатгы сүрту үшін; 2% еріт. трахомада

• көз тамшылары түрінде; 1 - 2% жағылма; 2-10% ерітіндісі мен ляпе қарындашы

• эрозияға, жараға, сүйелдерге қарсы күйдіргіш дәрілік зат ретінде юолданылады.

Күмістің коллоидты ерітінділері - протаргол мен колларгол - шырышты қабықшаларға жағуға, көз тамшылары түрінде, куыс мүшелерін шаю үшін {уретрите, циститте) белгіленеді. Күміс түздарымен уланғанда асқазанды NaCI 1-2% еріт. (АдСІ) шайып, іш жүргізетін - майсана майы беріледі.

Zinci sulfas - мырыш сульфаты (Б): 0,25 - 0,5% еріт. бор қышқылымен конъюнкгивитте көз тамшысы түрінде; 0,1 -0,5% еріт. - дымқылдау үшін қолданылады.

Zinci oxydum - мырыш тотығы: сеппе, жағылма, пасталар қүрамына кіріп (бырыстырғыш, кептіргіш, антисептикалық) - дерматитте, жараларда және дене күлдіреуінде қолданылады.

Cupri sulfas - мыс сульфаты (Б): 0,25% ерітіндісін- конъюнктивитте, уретрит пен вагинитте жуу үшін қолданылады.

Висмуттың органикалық қрсылыстары: ксероформ мен дерматол

• бырыстырғыш антисептикалық кептіргіш эсер етіп, экзема мен дерматитте сеппе және жағылма түрінде қолданылады.

4%Альдегидтер мен спирттер (алифапы кдтардың қосылыстары) микроб жасушасының протоплазмасын сусыздандырып, ақуызды коагуляциялап (үйытып), микроорганизмдерді жояды;'

^Spiritus aethylicus - этил спирті (Б): 95% спирт хирургиялық инструменттерді дезинфекциялау үшін, 70% спирт операциялық аланды және хирургтардың қолын жуу үшін, 40% спирт компресс жасау үшін тағайындалады. %

Solutio Formaldehydi -формальдегид ерітіндісі (официнальды 7% ерітіндісі формалин дел аталады): - күшті антисептикалық, илеуіш және иіссіздендіретін әсері бар. 0,5% ерітіндісі құрал жабдықтарды (металдық) зарарсыздандыру үшін; 0,5% - 1% ерітіндісі аяқ тершеңдігінде аяқ терісін

60

жуу үшін қолданылады. Формальдегид ерітіндісі вакциналар, сарысулар мен анатомиялық препараттарды консервілеу үшін қолданылады.

Гексаметилентетрамин (уротропин) - бактериостатикалық әсері үлпалардың қабынуы кезінде, қышқыл ортада формальдегидтін түзілуінен ыдырауымен байланысты. Ішке және к/т (40% еріт.) несеп шығару жолдарының жүқпалы ауруларында (қолданылуы шектеулі) қолданылады.

^ 5. Фенол жөне оның туындылары. Эсер ету механизмі жағынан дегидрогеназалардың ферментативті белсенділігін бөгеп, ақуыз денатурациясын тудырады.

^ Phenolum purum - таза фенол (карбол қышқылы): 3-5% еріт. зарарсыздандыру үшін, сонымен қатар металл қүралдарын өңдеу үшін (бактериялардың вегетативті түріне эсер етіп, слораларға эсер етпейдІ); 3% глицеринді ерітіндісі, қүлақ тамшысы жылы күйінде қолданылады. Фёнолдың күшті тіркекдіргіш және күйдіргіш әсерінен тері мен шырыштъ) қабықшаға тез сіңіл, улы (бас айналу, тыныс алудың бүзылуы, әлсіздік, тырысу, коллапс) эсер көрсетеді.

^ Р-Резорцин: 2-5% сулы және спиртті ерітіндісін, тері және саңырауқүлақ ауруларында; 5-20% жағылма түрінде белгіленеді.

^ъ Қайыңның карамайы - антиселтикалық, инсектицидті және жергілікті тітіркендіргіш эсер көрсетеді. Вишневский линиментінің қүрамына кіріп, іріңці жараларды емдеу үшін қолданылады; Вилькинсон жағылмасының қүрамына кіріп, қышыма, экзема, жараларды емдеу үшін қолданылады.

Ichthyolum - ихтиол: антисептикалық, қабьінуға қарсы жәнежергілікті жансыздандыратын әсері бар. 10% - 20% жағылма түрінде тілме кабынуында, күйікте, экземада және басқа да тері ауруларында қолданылады. Қүрамында 0,2 ихтиолы бар суппозиторий, кіші жамбас мүшелерінің қабыну ауруларында қолданылады.

6. Нитрофуран туындыларыу Furacillinum - фурациллин (Б): эсер ету механизм!: ақуыздың синтезін бүзып, хелаттар түзеді (металдармен қосылса), протоплазмада тотығу процестерін күшейтеді, адамға улылығы төмен, грамм-оң, грамм-теріс микроорганизмдер мен қарапайымдарға әсері күшті.>Жергілікті қолданғанда тітіркендіргіш әсері жоқ және үлпалардыңрөгенерациясынтеадетеді. 0,02% (1:5000) сулы ерітіңдісі ауыз бен тамақтың қабынуларында, дененің қуыс мүшелерін жуу үшін қолданылады; еріт. көз тамшылары түрінде, 0,066% (1:1500) спиртті ерітіндісі созылмалы іріңді отитте қолданылады. 0,2% жағылма, 0,02 таб. (1 таб. 1/2 стакан жылы сумен) шаю үшін, 0,1 таб. бактериалды дизентерияны емдеу үшін ішке белгіленеді.

7. Бояғыштар - грамм-он кокктарға эсер етеді, улы емес, үлпаларды

бі

тітіркендірмейді.

vViride nitens - бриллиантты жасыл: 1 - 2%, сулы және спиртті еріт. операциядан кейінгі жіпті, жырықта, жарықтарды өңдеу үшін, терінің іріңді зақымдалуында (пиодермия) және көз қабағының қабыну ауруларында (блефарит) қолданылады.

. Aethacridini lactas - этакридин лактаты (риванол) (Б): 0,05 -0,2% еріт. - жарақатты, қуыстарды жууға, күйіктерді емдеу, шаю үшін сыртқа қолданылады. 0,1% спиртті еріт., 1%жағылма, 5-10% пастасы, 25%сеппесі белгіленеді.

^v Methylenum coeruleum - метилен көгі: 0,02% сулы ерітіндісі - қуықты жууға; 1-3% спиртті ерітіндісі сыртқа қолданылады. Метилен көгі цианидтермен, көміртегі тотығымен, күкіртті сутегімен (хромосмон препараты) және нитриттермен уланғаңда антидот болып табылады.

- 8. Қышқылдар мен сілтілер - микроб жасушасының протоплазма- сының ақуызын денатурация лайды.

Acidum boricum - бор қышқылы: анти с е пт и кал ық белсенділігі төмен, 3% спиртті еріт. жіті және созылмалы отитте қүлақ тамшысы ретінде қолданылады; 2-4% сулы еріт. көз ылғалдағышы ретінде, кейде ауыз бен тамақты шаю үшін; 10% глицерин еріт. тері бөртпесінде және кольпитте; 5% жағылмасы битшеңтікте қолданылады.

Салицил қышқылы: кератолитикалық эсер ететін спиртті ерітінді, жағылма, паста, сеппе түрінде шығарылып, күс суйықтықтары мен күс лейкопластрінің («Салипод») қүрамына кіреді.

Бензой қышқылы: фунгицидтті зат (саңыраукулақгарға қдрсы) ретінде сыртқа қолданылады.

Solutio Ammonii caustici 10% - аммиактің 10% ерітіндісі (мүсәтір спирті): сілтілік қасиеті болғандықтан жуғыш әсері бар, сондықтан хирурпгар қолдарын Спасокукоцкий Кочергин әдісімен жуу үшін қолданылады (0,5% еріт.}. Есінен танған адамның тыныс алуын қалпына келтіру үшін тітіркендіргіш зат ретінде қолданады. Эсер ету механизм!: микроб жасушасының қабықшасының өткізгіштігін бүзады.

9. Детергенттер. Жуғыш қасиеті мен микробқа қарсы белсенділігі жоғары болып табылатын беттік белсенді .заттар. Хирургиялық қүрал жабдықтарды, операциялық алаң мен хирургтің қолын өңдеуге, бөлме және науқастың күтіміндегі заттарын зарарсыздандыру үшін қолданады. Ақуыз концентрациясы жоғары ортада (ауру бөлінділері, ірің) эсер етпейді. Детергенттердің тітіркендіргіш әсері жоқ және улылығы төмен. Катионды детергенттердің антибактериалды белсенділігі анағүрлым жоғары.

Церигель, дегмицид - медицина қызметкерінің қолын өңдеу үшін

62

Хнмиялык тобы	Препараттары
І.Қурамында галогені бар қосылыстар	Курамында хлоры бар: хлорамин Б, хлоргексидин биглюконаты Иодты: Йодтың спиртті ерітічдісі, Люголь ерітіндісі, йодоповидон (бетадин), иодинол, йодонат, йодопирон
2.Тотықгыргыштар	Сутегі асқын тотыгы ерітіндІсі, калий перманганаты
З.Ауыр металл туздары	Сынап: сыаап дихлориді (сулема), сынаптың сары тотыгы Күміс: куміс нитраты, протаргол, колларгол Мырыш: мырыш сульфаты, мырыш тотыгы Мыс: мыс сульфаты Висмут: ксероформ, дерматол
4. Альдегидтср мен спиртгер	Формальдегид, гексаметил ентетрамин (уротропин) Этил спирт
5.Фенол жэне оның туындылары	Таза фенол (карбол қышқылы), резорцин, қайыңның қарамайы, ихтиол
б.Нитрофураи туындылары	Фурациллин
7. Бояшштар	Бриллиантты жасыл, метилен көгі, этакридин лактаты (риванол)
8. Қышшлдар мен сілтілер	Кміпқылдяр: бор, салицил Сілтілер: аммиак еріпйндісі
9. Детергенттер	Церигель, дегмицид, роккал, жасыл сабын
Ю.Табиғи препараттар	Тунбалар, тундырмалар жэне баска да препараттар: календуланыц, жапон сафорасының, туймедақ гүлінің (ромазулан), шалфейдіц (сальвин), эвкашпттің (хлорофиллипт, эвкалипт майы), шайкурай (новоиманин), сарымсац, пияз жэне шб.; антисептнкалык өсімдік жннактары: эктерицид, лизоцим, бализ-2

63