11. Музыканы қабылдаудың төрт кезеңі

Музыкалық қабылдау музыкалық мәдениетте көп қырлы да маңызды:

1.композитордың,орындаушының музыка қабылдауының қорытынды мақсаты;

2.композициялық тәсілдердің, стилистикалық ізденістері мен жаңашылдықты бекітуі және таңдау құралдары тыңдармандардың сезінушілік қабылдауы және музыкалық мәдениетінің бір бөлігі ретінде өзінің жанасуы;

3.музыкалық қабылдау – оқушының музыкада алғашқы қадамынан композитор болу деңгейінің музыкалық әрекеті түрлерінің бірлігі: қандай да музыкант өз-өзінің тыңдаушысы.

Музыкалық қабылдаудың түрлері.Музыкалық қабылдау адамның алдына бір-бірімен байланыстылық мақсатты қойып отыр:

1.парапар қабылдауының шарты бойынша музыкалық тіл

жетіктігін меңгеру;

2.түрлі музыкалық сауаттылығын меңгеру кезінде есту

қабілетіне биіктік-ырғақтық қатынасының ұйымдастыру;

3.музыканың тақырыптық дамуын байқауы, нұсқауы және

қорытынды бөлімдерін экспозициядан айыруы;

4.музыкадағы өзгерістерді білу - тақырыптық ұқсастығы,

айырмашылығы, бағыттылығы және өзінің санасында тыңдалған музыканың бейнесі.^[18]

 Бастауыш  сынып, әсіресе кіші жастағы оқушыларға күй ғана емес, жалпы қандай да болсын музыкалық шығарманы қабылдау және оны қабылдап қана қоймай өз бойына сіңіру музыкалық педагогика саласындағы күрделі мәселелердің бірі болып табылады. Өйткені музыканы қабылдау – оған   арқау, негіз болатын нәрселерді – шындықтың көркемдік бейнесін, сәулесін  оқушының қаншалықты сезіне, ести және толғана білуіне байланысты. Олай болса, бүгінгі оқушының  мектеп бағдарламасында көрсетілген музыкалық шығармаларды қабылдауы қандай дәрежеде? Музыкалық шығармаларды, әсіресе күйлерді түсініп қабылдауға ынтасы, ықыласы қалай? Осы мәселелерге жауап іздеп көрейік. Ол үшін әуелі қазіргі оқушының қандай музыкамен әуестенетіндігін, нені тыңдайтындығын білуіміз керек. Әрине, бүгінгі бала ең алдымен белгілі бір ырғаққа бағындырылған эстрадалық әндерді тыңдайды, орындайды. Тіпті бастауыш сынып оқушыларын қойғанда, әлі мектеп табалдырығын аттамаған кішкентай сәбилердің өзі теледидардан немесе басқа да электронды тасуыштардан ырғақты музыка қойылса, дәл соған лайықты би қимылдарын жасап қозғала бастайды. Себебі – бізді қоршаған осындай музыка. Үйде де, түзде де, теледидарда да, радиода да, тіпті ұялы телефонда да бәрі-бәрінде еститініміз эстрадалық музыка, музыкалық композициялар(әндер, шығармалар). 

12. Музыкалық өнердiң ерекшелiгi, оның тәрбиелiк және бiлiмдік мүмкiндiктерi.

13. Музыкалық-ырғақтық қимылдар

Музыка сабағында ырғақты-би қимылдары элементтерін пайдалануда музыка арқылы жеке түлға сымбатына, рухани әлеміне мақсатты түрде эсер ету үшін, алдымен, окушылардың өнер ш ы ғармасына деген қызығушылығын оятып, оны көре, әсерлі тыңдай, қабылдай білуге, көркемдікті, әдемілікті сезіне отырып, ырғақты-би қимылдарын жасай білуге баулу қажет. Бастауыш сынып окушылары қиялшыл болып келеді. Мысалы, ертегі айтқанда олар көз алдына сол оқиғаны елестетіп отырады. Сондықтан ән айтқанда да, музыка тыңдағанда да, музыкальщ-ырғак;тьщ кимылдар жасағанда да дауысы , интонациясы, би немесе дене қимылы арқылы сол ш ығарманың сипатын дәл жеткізуге тырысады. Бүл қасиет балалалардың бойындағы ш ығармаш ылық қабілетті дам ьп уға игі ықпалын тигізеді. Ш ығармашылық балалардың ойын үштап, қиялын қанағаттанды рады , сезімталдық қабілетін, байқампаздығын арттырады. Балалар шығармашылығын, әрине, шын мәніндегі өнер деп қарауға болмайды, ол - балалардың музыкалық саладағы ізденісінің көрінісі. Іздене отырып, балалар өздері байқамаған жаңалықтар ашады. Балалардың ш ығармаш ылық әрекетінің тәрбиелік мәні зор. Орыс ғалымы Б. Яворскийдің айтуынша, ш ығармаш ылық өнер музыканың орындалуы барысында жүзеге асады , ал мүғалім болса, окуш ының музыканы түсіну, ойлау мүмкіндігін бақылап түруға мүмкіндік алады. Б.А сафьев: «шығармашылық» балалардың музыкалық материалдарды терең түсінуіне және музыкалық қабілетінің дамуына жағдай жасайды» - деп ж азды [4, 180]. М узыка психология сын зерттеуші Б.Теплов болса, шығармашылықпен айналысуды ең алғашқы күннен бастау маңызды, өйткені, музыкалық мәдениеттіліктің іргетасын өз беттерінше қалауға ықпалын тигізеді», - деп көрсетті. Ш ығармашылық қарапайым ән әуендерін айтқанда, үсынылған сөз мәтініне ән ш ығарғанда, металлофонда немесе дауыспен әртүрлі сипаттағы музыканы орындағанда (марш, би, күй, полька, вальс) м узыка мен оның сипатын ж еткізетін мәнерлі қимылдар ж асағанда, белгілі бір музыкаға ырғақ ойлап тапқанда, музыка туралы пікір алысқанда, әнді орындауда өзіндік мәнер қолданғанда ғана өмірге келеді.

М узыка сабақтары нда қозғалысты пайдалану тәсілдеріне тоқталсақ, музыкалды- ритмикалық қозғалыс баланың көркемдік дамуын байьпу үшін керек. Алдымен окушылар қозғалыс дағдылары туралы көріністер алады. Қозғалыстың қарапайым элементтеріне шапалақтау мен аяқты бір орында қозғалту (притопы) ж атады. Осылардың көмегімен окушылар әуеннің ы рғағы н айыра алады. Ш апалақтау мен бір орындағы қадымдау музыканың ы рғақты қ суретін беруге жеңіл. Олар мекеме ішінде ж аттығып, шартты музыкалық ды бы старға үйреніседі. Осыдан кейін окушы ж агты ққан күйде жаттығуларды меңгереді, сабақта тапсырмалар беріледі, музыкалық бейненің ерекшеліктеріне орай, қозғалыстары реттеледі. Мысалы: марпггық әуенге, спорттық әуенде-сергек; ойыншақтармен жеңіл, әскери әуенмен - кең қадымдап, т.б. Балалардың музыкалық дамуы әрқайсысының өз мүмкіндіктері бар музыкалық іс- әрекетті үйымдастырудың формаларына байланысты. Балалардың іс-әрекеттері арқылы олардың музыкалық шығармашылығы, қабілеті, білім және біліктілігі дамиды. Тек іс-әрекетте ғана қабылдау, ес, ойлау, қиялдау, сезіну қабілеттері айқындалады; білім игеріледі; ж аңа қызығушылықпен сүраныс туындай бастайды. Қайсыбір іс-әрекет болсын, саналық пен м ақсатқа бағыттаупіылықты талап етеді. Баланы ң саналылығы өз қатары ндағы балалармен және үлкендермен бірлескен іс-әрекетінде қалыптасады. Мүнымен балалар өзін және өзгені тануды үйренеді, біліктілікті иемденеді (С.Л.Рубинштейн) [6, 15]. М узыкалды-ырғақтық қызметте тек музыкалық дамуға көңіл бөліп қан а қоймай, баланың көркемдік талғамы мен қозғалыс мәдениетін де ескеру қажет. Музыкалық даму принциптері, музыкалық форма туралы көріністер ы рғақты қ қозғалыстың көмегімен бекиді. Ең күрделі тәсіл топпен, қимылды алмастыру болып табылады

Музыканы оқытудың құралдары Оқыту құралдары - мұғалімге оқытуда көмектесетін аспаптар мен тұп деректер, яғни оңушылардың танымдық іс-әрекетін ұйымдастыруға көмектесетіндердің бәрі. Оқыту құралдарына мұғалімнің сөзі, оқулықтар, оқу құралдары, кітаптар, анықтамалық әдебиет, оқу жабдығы мен көрнекі құралдар, оқу киносы, радио, дыбыс таспасы, теледидар, т.б. техникалық құралдар, бағдарламалық оқытудың арнаулы құралдары - бағдарламалық оқулықтар, оқу құралы, үйрететін машиналар жатады.