124. Семантикалық (транскортикальды сенсорлық) афазия және тотальды афазия

Семантикалық (транскортикальды сенсорлық) афазия - доминантты жартышардың төменгі төбелік үлесшесінің зақымдануы кезінде пайда болады. Семантикалық афазиясы бар науқаста күрделі сөздік құрылымдарды түсіну бұзылған: кеңістіктік арақатынастарды сипаттайтын салыстыруларды, логико-грамматикалық айналымдардың. Соның ішінде, үстеулер мен шылаулардың сөздік мағынасын түсіну қиындайды: астында, үстінде, жоғарыда, төменде және т.б. Науқас «әкесінің ағасы» және «ағасының әкесі» сияқты ұғымдар арасындағы мағыналық айырмашылықты түсінбейді. Науқас нұсқауларды дұрыс орындай алмайды: «Шаршы үстінен шеңбер салыңыз», «Шеңбер үстінен үшбұрыш салыңыз», шылаулар көмегімен айтылған тіркестерді түсінбейді. Өзіндік сөзі қарапайым сөз тіркестерінен тұрады, қарапайым сөз құрылымдарын түсіну, заттарды атау қабілеті сақталған..

Тотальды афазия– доминантты жартышардың қыртысының маңдай-төбе-самай аймақтарының (Брок және Верник орталықтары аймақтарының) массивті зақымдануы кезінде пайда болады және сөйлеу қабілетінің жоғалуы мен айтылған сөзді түсіну қабілетінен айырылуымен көрініс береді.

125. Аграфия туралы түсінік.

Аграфия - қолдың қозғалу қызметі сақтала тұра, мағынасы мен формасы бойынша дұрыс жазу қабілетінен айырылудың жүре пайда болған бұзылысы. Доминантты жартышардың ортаңғы маңдай қыртысының артқы бөліктерінің зақымдануы кезінде пайда болады. Жиі сенсорлық афазиямен, алексиямен бірге жүреді. Ауыр жағдайларында жазу мүмкін емес, анағұрлым жеңіл жағдайларда бос орындар немесе әріптерді ауыстырып қою (литеральдыпараграфия) , сөздер мен әріптерді көшірудің бұзылысы анықталады. Сонымен қатар сөздер мен сөйлемдердің мағынасын толық түсінбеу болады. Аграфияны анықтау үшін науқасқа әріптерді, сөздерді, сөз тіркестерін көшіріп жазу ұсынылады; көрсеткен заттың атауларын жазу ұсынылады.

126. Алексия туралы түсінік.

Жауабы: Алексия – оқудың жүре пайда болған бұзылысы. Сирек жағдайларда ғана жеке тұратын мәтінді түсінудің бұзылысына негізделген. Көбіне афазиямен бірге жүреді. Афазиясы жоқ науқаста, алексияның аграфиямен бірге жүруі доминантты жартышардың төбелік үлесінің бұрыштық қатпарының зақымдануы кезіндегі көру (әріптік) агнозиясының салдары болуы мүмкін. Ауыр жағдайларда науқас оқи алмайды (дыбыстап та, ішінен де), оқығанын түсіну қабілеті бұзылады. Жеңіл жағдайларда науқас оқи алады, бірақ әріптерді орын ауыстырғанда бос орындар, немесе сөздерді ауыстыру (вербальды паралексия), сонымен қатар оқығанын түсінбеу жағдайлары анықталады. Алексияны анықтау үшін науқасқа дауыстап оқу, іштен оқыған мәтінді айтып беруі ұсынылады.

127. Вертебро-базилярлы бассейн

Вертебро-базилярлы жүйе артериялары артқы бассүйектік шұңқырша мен үлкен ми жартышарларының артқы бөлімі құрылымдарын қанмен қамтамасыз етеді.

Вертебро-базилярлық бассейннің өзінің проксимальды бөлімінде бұғанаасты артериясынан кететін, омыртқалық артериялармен көрсетілген. 6-шы мойын омыртқасы деңгейінде (сегмент V₁) омыртқалық артериялар сүйектік өзекке енеді. Ол өзек мойын омыртқаларының көлденең өсінділерінің тесіктерімен түзіледі. Екінші мойын омыртқасы деңгейіне дейін жоғары көтеріліп (сегмент V₂), ол жерде өзектен шығады. Ары қарай омыртқалық артерия артқа бұрылып, атланттың for. Transversarium-не бағытталады (V₃), одан өтеді және sulcus a. Vertebralis-те жатады. Экстракраниалды бөлімде артерия омыртқаның мойындық бөлімінің бұлшықеттеріне, сүйектік және байламдық аппаратына тармақтарын береді. Сонымен қатар ми қабықтарын қамтамасыз етуге қатысады.

Омыртқалық артерияның интракраниалды бөлімі V₄ сегмент болып табылады. Бұл бөлімде артқы бассүйектік шұңқұрында мидың қатты қабығына тармақтар, алдыңғы және артқы жұлындық артерияларды, төменгі мишықтық артерияны, парамедиандық артерияны береді.

Артқы жұлындық артерия (АрЖА) – жұп, жұлынның артқы бүйірлік жүлгесінде жатады, нәзік және сынатәрізді жіпшелердің ядролары мен талшықтарын қанмен қамтамасыз етіледі.

Алдыңғы жұлындық артеря (АлЖА) – тақ, сопақша мидың алдыңғы бетінде омыртқалық артериядан кететін екі бағандардың қосылуы нәтижесінде түзіледі. Одан ары АлЖА каудальды бағытта жұлынға бағытталады. Ол сопақша миды, пирамиданы, медиальды ілмекті, медиальды бойлық жіпшені, тіластылық жүйкенің ядросын және жеке жолдардығы сонымен қатар кезбе жүйкесінің дорсальды ядросын қанмен қамтамасыз етеді. АлЖА артқы жұлындық артерияларға горизонтальды бағытталатын дәнекер тармақтарын бере отырып, жұлынның бетінде анатомиялық артериалдық шеңберлерді түзеді.

Артқы мишықтық артерия (АрМА) – бұл омыртқалық артерияның ең ірі тармағы. Ол сопақша ми мен мишықтың төменгі бөліктерінің үлкен бөлімін қанмен қамтамасыз етеді. Парамедиандық тармақтар сопақша мидың алдыңғы және бүйір бөлімдерін, IX-XII жұп бассүйектік жүйкелер түбіршіктерін қанмен қамтамасыз етіледі. 50% жағдайда АрМА омыртқалық артерияның бассүйекішілік бөлімінің проксимальды үштен бір бөлігінен кетеді, 30% жағдайда – ортаңғы үштен бірінен және 15% жағдайда – дистальды үштен бірінен кетеді.

Омыртқалық артериялар бассүйек қуысына үлкен шүйделік тесік арқылы енеді, сопақша мидың алдыңғы беткейінде жатады, содан соң көпірдің жиегінде бірігіп, базилярлы артерияны (a. basilaris) түзеді.

Базилярлы (негізгі) артерия (НА) понтомедуллярлы жүлгемен көпірдің алдыңғы бетімен жүріп, ми аяқшаларымен шекарада оң және сол милық артерияларға бөлінеді (aa. cerebri posteriorеs). Осы бөлінуге дейін одан парамедиандық тармақтар, қысқа орушы, ұзын ораушы (жұп – төменгі алдыңғы мишықтық және жоғарғы мишықтық артериялар) және артқы милық артерияларын береді. Олардың ішіндегі ең ірілері төменгі алдыңғы мишықтық, жоғарғы мишықтық және артқы милық артериялар болып табылады.

Төменгі алдыңғы мишықтық артерия негізгі артериядан оның ортаңғы үштен бірі деңгейінде кетеді және мишық құртшасы мен алдыңғы төменгі бетінің бірқатар үлестерін қанмен қамтамасыз етеді. Жоғарғы мишықтық артерия негізгі артерияның жоғарғы бөлімінен шығады және мишық жартышарының жоғарғы жартысын, құртшасын қанмен қамтамасыз етіледі.

Артқы милық артерия (АрМА, a.ctrebri posterior) негізгі артерияның бөлінуі нәтижесінде түзіледі. АрМА самай және шүйде үлестерінің базальді бетінің, шүйде үлесінің медиальды бетінің, төменгі самайлық қатпардың конвекситальды бетін және шүйде үлесінің қанман қамтамасыз етілуі жүзеге асырады. АрМА-ның перфорациялаушы және вентрикулярлы тармақтары таламустың артқы бөлімін, қыртысастылық түйіндері, гипоталамус, таламусастын, тізелі денелерді, ортаңғы ми жамылғысын (қызыл ядроларды, қара субстанциялар, көзді қозғалтушы нерв,шығыршықтәрізді нервтер, ортаңғы мидың торлы формациясын), төрт төбешік табақшасын қанмен қамтамасыз етеді.

Бағанның перфорациялаушы артериялар мен ретрооливарлық артериялар ми бағанын қанмен қамтамасыз етуде негізгі рөлді атқарады. Тесіп өтуші артериялар вертебро-базилярлы жүйенің магистральды артериялардан шығу орнына байланысты үш деңгейге топталады: парамедиандық, қысқа және ұзын ораушы артериялар. Паремедиандық артериялар ми бағанының алдыңғы орталық бөлімдерін қанмен қамтамасыз етеді, соның ішінде – сопақша миға алдыңғы жұлындық артериядан тармақтар келеді, ортаңғы миға – негіздік артерияның бағанының тармақтары келеді. Бағанның алдыңғы бөлімі қысқа ораушы артериялармен , артқы латеральды бөлімі – ұзын ораушы артериялармен қанмен қамтамасыз етіледі. Қысқа және ұзын ораушы артериялар сопақша миға АрМА-дан кетеді, көпірге – НА-дан, ортаңғы миға – ЖМА-дан кетеді. Омыртқалық, негіздік, алдыңғы және төменгі мишықтық артериялардан төменгі оливалардан артқа қарай сопақша миды қанмен қамтамасыз ететін ретрооливалық тармақтар кетеді.