4. Struktura I stratyfikacja społeczna

Pojęcie struktury społecznej, stratyfikacji społecznej, klasy społecznej i warstwy społecznej. Cechy konstytutywne klas. Dychotomiczny schemat struktury społecznej.

J. Błuszkowski, Struktura społeczna

SPOŁECZEŃSTWO → jest zbiorowością ludzi stanowiącą względnie autonomiczną i zamkniętą całość, wyodrębnioną na zasadzie terytorialnej, ekonomicznej, politycznej i kulturowej

Społeczeństwo:

• morficzne - społeczeństwo zbudowane z elementów posiadających swój kształt, funkcje i strukturę

• amorficzne - społeczeństwo względnie jednolite, pozbawione struktury lub mające strukturę szczątkową.

STRUKTURA SPOŁECZNA → system stosunków, który daje sprowadzić się do trzech kategorii: stosunków zależności wzajemnych wynikających ze społecznego podziału pracy i funkcji, stosunków zależności jednostronnych wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń oraz stosunków hierarchii i gradacji

• struktura społeczna może być w różnym stopniu sformalizowana (uregulowana przez system prawny) i zinstytucjonalizowana (chroniona przez instytucje społeczne)

• struktura społeczna to zbiór segmentów, których składa się społeczeństwo oraz układ zależności zachodzących między nimi

• struktura społeczna stanowi niezbędną formę istnienia i konieczny warunek normalnego funkcjonowania współczesnych społeczeństw, pozbawienie struktury prowadziłoby je do dezintegracji i upadku, bez struktury nie byłoby ani życia codziennego, ani ciągłości i trwałości społeczeństwa

Czynniki kształtujące strukturę społeczną:

• poziom rozwoju ekonomicznego

• społeczny podział pracy

• zasoby siły roboczej

• stosunki własnościowe

• proporcje między sektorami gospodarki

Dwa sposoby rozumienia pojęcia struktury:

• rzeczowe - struktura jest zbiorem elementów wyizolowanych z otoczenia

• atrybutywne - struktura jako zbiór elementów wzajemnie ze sobą powiązanych

Podział struktury społecznej:

MAKROSTRUKTURA → jest cechą społeczeństwa globalnego i wielkich struktur społecznych. Makrostrukturę tworzą klasy i warstwy społeczne, grupy społeczno – zawodowe, wielkie społeczności terytorialne, grupy wyznaniowe, naród, państwo oraz wzajemne zależności między nimi. Całości te mają charakter złożony, obejmując wiele poziomów organizacyjnych i szczebli zależności między różnymi rodzajami grup i instytucji społecznych

MIKROSTRUKTURA → jest właściwością małych grup społecznych tworzących ponadindywidualne całości typu wspólnot rodzinnych, przyjacielskich i towarzyskich. Małe struktury społeczne oparte są na interakcjach bezpośrednich zachodzących między ich członkami. Cechą konstytutywną małych grup jest więź osobista i bezpośrednie oddziaływanie na siebie członków. Diady – związki dwuosobowe mające duże znaczenie w procesie tworzenia się grup

Sieć więzi tworzących mikrostrukturę:

• więź poznawcza – obejmuje wzajemne poznanie się partnerów na skali zna – nie zna partnera, wystąpienie tego składnika warunkuje proces tworzenia się pozostałych składników więzi

• więź emocjonalna – obejmuje wzajemne odnoszenie się partnerów na płaszczyźnie uczuciowej na skali dodatnie – ujemne

• więź wartościująca – obejmuje wzajemną ocenę partnerów więzi na płaszczyźnie aksjologicznie na płaszczyźnie pozytywna – negatywna

• więź partycypacyjna – obejmuje zamiary partnerów wchodzenia w związki działania na skali zamierza – nie zamierza

SOCJOMETRIA → zajmuje się badaniem więzi społecznych w małych grupach

SKŁAD SPOŁECZNY → obejmuje kategorie ludzi wyodrębnionych ze względu na jakieś ważne dla życia społecznego kryteria oraz odzwierciedla stosunki ilościowe między nimi

FUNKCJONALNY SCHEMAT STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• w schemacie funkcjonalnym struktura społeczna ujmowana jest jako system stosunków zależności wzajemnych wynikających z podziału funkcji i wymiany usług

• struktura społeczna związana jest z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa

• funkcjonalną teorię struktury społecznej w rozwiniętej postaci sformułował T.Parsons

• funkcjonalny system struktury społecznej jest wytworem integracyjnej teorii społeczeństwa, teoria ta ujmuje strukturę społeczną jako zintegrowany system utrzymywany w równowadze i harmonii przez utrzymujące się procesy

• jeśli elementy struktury społecznej ulegają rozpadowi, przewidywalność i regularność zostają zminimalizowane, pojawia się stan anomii

ANOMIA → chaosu społeczno – kulturowy, spowodowany zanikiem norm w danej strukturze

R. K. Merton wyróżnił 5 typów indywidualnego przystosowania:

• na podstawie analizy funkcjonalnej stosunków między jednostką i społeczeństwem

KONFORMIZM → zapewnia równowagę i ciągłość społeczeństwa, zorientowany jest na podstawowe wartości społeczne

INNOWACJA → spowodowana jest szybkim dążeniem jednostki do sukcesu, związanym z wykorzystaniem środków instytucjonalnie zakazanych.

RYTUALIZM → polega na odrzuceniu celów osiągnięcia wielkiego sukcesu i szybkiego awansu społecznego, ostra konkurencja powoduje niepokój o utrzymanie statusu, stwarza potrzebę bezpieczeństwa i powoduje działania zrutynizowane.

WYCOFANIE → wyraża odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych. Jednostki pozostają w społeczeństwie, ale są w nim ludźmi autentycznie obcymi.

BUNT → prowadzi do negacji celów i wartości uznawanych w społeczeństwie. Wyprowadza jednostki poza strukturę społeczną oraz skłania je do tworzenia wizji i wdrażania struktury społecznej zasadniczo przekształconej.

Społeczeństwo globalne w dążeniu do utrzymania równowagi dzielą się na podsystemy wyspecjalizowane w spełnianiu 4 podstawowych funkcji:

EKONOMIKA → wytwarza dochody oddane do dyspozycji społeczeństwa (funkcje adaptacyjne)

POLITYKA → tworzy warunki konieczne dla osiągnięcia celów społeczeństwa jako systemu (funkcje mobilizujące)

FUNKCJE INTEGRACYJNE → wiążą wartości kulturowe z motywacjami ludzi. Dzięki nim system może funkcjonować bez konfliktów wewnętrznych.

FUNKCJE KULTYWOWANIA WZORÓW → i usuwanie napięć wewnątrz jednostek systemu.

Funkcjonalna teoria społeczeństwa R. Dahrendorf’a:

1. Każde społeczeństwo jest względnie trwałą i stabilną strukturą elementów (stabilność)

2. Każde społeczeństwo jest zintegrowaną strukturą elementów (integracja)

3. Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, zapewniając utrzymanie społeczeństwa jako sprawnie funkcjonującego systemu (koordynacja funkcjonalna)

4. Każda struktura społeczna opiera się na uznawaniu przez ich członków wspólnych wartości (consensus)

Integracyjna teoria społeczeństwa	Konfliktowa teoria społeczeństwa
Stabilność	Chwiejność
Integracja	Konflikt
Koordynacja funkcjonalna	Dezintegracja
Consensus	Przymus

DYCHOTOMICZNY SCHEMAT STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• schemat dychotomiczny przyjmuje z reguły postać dwuczłonowego podziału biegunowego społeczeństwa na grupy o przeciwstawnych cechach: uprzywilejowanych – upośledzonych, posiadających – nie posiadających, pracujących – nie pracujących, wyzyskujących – wyzyskiwanych, bogatych – biednych, rządzących – rządzonych

• między tymi członami podziału zachodzą jednostronne zależności typu władzy lub decydowania o czyichś losach. Pan ma władzę nad niewolnikiem, feudał nad chłopem pańszczyźnianym, kapitalista wpływa na położenie robotnika

• w schemacie dychotomicznym strukturę społeczną ujmuje się jako system zależności jednostronnych, wynikających z grupowych przywilejów i upośledzeń, przede wszystkim przywileju posiadania mniej lub bardziej trwałych środków przymusu względem innych członków społeczeństwa, jednostronne zależności postrzegane są zazwyczaj jako podleganie czyjejś władzy ekonomicznej lub politycznej

• dychotomiczny schemat struktury społecznej jest elementem konfliktowej teorii społeczeństwa, teoria ta ujmuje strukturę społeczną jako formę organizacji utrzymywanej przez przymus, konfliktowy charakter ma marksistowska koncepcja struktury klasowej społeczeństwa - Karol Marks utrzymywał, że między klasą posiadającą środki produkcji i klasą pozbawioną tych środków występuje sprzeczność interesów rodząca konflikty

WŁADZA EKONOMICZNA → wyraża się w przewadze ekonomicznej jednych ludzi nad drugimi. Przewaga ta wynika z władania środkami produkcji, pozwalając stosować przymus ekonomiczny wobec tych, którzy owych środków nie posiadają.

WŁADZA POLITYCZNA → oznacza zdolność narzucania i wykonania decyzji, czyli wpływania na ludzi tak, aby zachowali się w sposób pożądany i oczekiwany.

GRADACYJNA KONCEPCJA STRUKTURY SPOŁECZNEJ

• w schemacie gradacyjnym struktura społeczna ujmowana jest jako system stosunków porządkujących opartych na zasadach klasyfikacyjnych

• społeczeństwo dzielimy na grupy wyodrębnione ze względu na stopień posiadanej przez nie cechy, jest ono postrzegane jako porządek hierarchiczny obejmujący elity społeczne, warstwy średnie oraz warstwy wyższe

• struktura społeczna w tym ujęciu jest układem warstw społecznych rozmieszczonych jedna nad drugą

• warstwą podstawową jest warstwa średnia, zajmuje ona średnią pozycję w systemie stratyfikacji społecznej (wg Arystotelesa bogaci i biedni tworzą warstwy marginalne)

• w schemacie dychotomicznym klasami podstawowymi są klasy przeciwstawne, mieszczące się na biegunach struktury społecznej

WARSTWA → w sensie stratyfikacyjnym jest grupą ludzi, którzy zajmują tę samą pozycję na określonej skali pionowej

POZYCJA SPOŁECZNA → (wg M. Webera) oznacza położenie społeczne jednostek w społeczeństwie, wynikające z przypisywanych im praw i przywilejów, stylu życia i poważania społecznego.

Dwie wersje schematu gradacji:

• gradacja prosta - system warstw wyższych i niższych oparty na stopniowaniu jednej obiektywnie wymierzalnej cechy, może być to: stopień zamożności, poziom konsumpcji, stopień wykształcenia, stopień udziału we władzy

• gradacja syntetyczna - ma charakter złożony, obejmuje jednocześnie kilka kryteriów gradacji (ekonomiczne, polityczne, edukacyjne)

PRESTIŻ → subiektywne kryterium stratyfikacji oparte na podstawach emocjonalnych i wartościujących związanych z obiektywnymi czynnikami stratyfikacji – wykształceniem, zawodem, dochodami, zamożnością, rozmiarami konsumpcji czy stylem życia

DEKOMPOZYCJA CZYNNIKÓW STATUSU SPOŁECZNEGO → rozbieżność pozycji zajmowanych przez różne grupy społeczne na poszczególnych skalach uwarstwienia, wywołująca napięcia i niezadowolenie społeczne (np. dotyczy to inteligencji zajmującej wysoką pozycję na skali wykształcenia a niską na skali dochodów)

Przykład gradacji syntetycznej: (Pierre Bourdieu wprowadza cztery rodzaje kapitału)

• ekonomiczny

• kulturowy (umiejętności, uprawnienia, obyczaje, sposoby życia itp.)

• społeczny – wynika z dwóch poprzednich, kręgi społeczne – znajomości

• symboliczny – umiejętność posługiwania się symbolami, aby uprawomocnić te poprzednie kapitały

Posiadanie tych kapitałów warunkuje istnienie klas społecznych, w ramach których występują fakcje: (w obrębie klasy niższej, średniej lub wyższej)

• dominująca

• pośrednia

• zdominowana (duży kapitał kulturowy, a mały ekonomiczny)

S. Ossowski, O strukturze społecznej

1. Dychotomiczne wizje struktury klasowej.

a) Jedni ponad drugimi

Metafora pionowego uwarstwienia klas społecznych, jest powszechnym i uniwersalnym obrazem, który można traktować jako odbicie ustroju klasowego w świadomości społecznej. Przykładem może być św. Augustyn, gdy dowodził, że niewolnictwo, chociaż niezgodne z naturą ludzką, jest usprawiedliwione grzechami, które te naturę wypaczyły. Albo obrońcy poddaństwa chłopów w średniowieczu albo amerykańscy pastorzy, którzy argumentami z Biblii zwalczali „abolicjonistów”. Wedle „Koranu” stratyfikacja społeczna wywodzi się bezpośrednio z woli Allacha.

Narzuca się przekonanie, ze najbardziej popularnym, a w każdym razie najbardziej doniosłym społecznie ujęciem społecznej stratyfikacji jest ujecie dychotomiczne: podział społeczeństwa na dwie główne grupy, na tych co są u góry, i tych, co na dole. Ta najprostsza postać stratyfikacji również znajduje oparcie w mitach religijnych i biblijnych, może być reprezentowana przez dychotomiczny podział społeczeństwa na ciemiężycieli i uciemiężonych ( wykorzystuje się często dwóch braci, jeden ”dobry”, drugi „zły”, np. Abel i Kain). Różne klasy różnie to interpretują:

6. Lewellerzy- najbardziej radykalny obóz cromwellowskiej rewolucji- u nich Kain symbolizował posiadaczy ziemskich, czyli uprzywilejowanych ciemiężycieli

7. Dla Kolberga- autora zbioru legend krakowskich- Kain stał się protoplastą pańszczyźnianego chłopa.

Na gruncie chrystianizmu dychotomiczny obraz struktury społecznej zostaje transportowany w świat pozagrobowy. Metafora przestrzenna osiąga sens dosłowny w związku z topografia nieba i piekła: zbawieni wstępują do nieba, potępieni spadają w otchłań.

b) Trojakie przeciwstawienia

Wśród różnych sformułowań odnajdujemy trzy zasadnicze aspekty dychotomii, odpowiadające trzem kategoriom przywilejów „górnej” warstwy:

2. Rządzący i rządzeni (czyli ci, którzy rozkazują, i ci, którzy muszą słuchać) –dotyczy ich zwrot „klasy panujące”

3. Bogaci i biedni – „klasy posiadające” i „klasy nie posiadające”

4. Ci, na których się pracuje, i ci, którzy musza pracować – „klasy eksploatujące” i „klasy eksploatowane”

c) Pszczoły i trutnie

Aspekt stosunków między warstwa uprzywilejowaną i warstwa upośledzoną, eksploatacja pracy klas upośledzonych, dominuje w świadomości rewolucjonistów i w ich propagandzie bojowej. Wyrosły z tego aspekty stosunków, np. marksistowska teoria „nadwartości”, czyli, ze jedna klasa ma możliwość przywłaszczenia sobie pracy innej klasy, dzięki temu, ze zajmują one różne miejsca w układzie gospodarstwa społecznego.

Praca robotnika pomnaża bogactwa lub władzę tych, których bogactwo lub władza zmusza go do pracy na ich korzyść, ten właśnie dramatyczny krąg przedstawia Sherlley w wierszu „ Do mężów Anglii”, gdzie przeciwstawia pszczoły Anglii bezżądłym trutniom.

d) Przymus ekonomiczny i niewolnictwo

U Arystotelesa zasadnicze dychotomie w strukturze społecznej to podział na wolnych i niewolników: dychotomia wieczysta, która miała znajdować przyrodzoną podstawę w typach natury ludzkiej.

W Imperium Rzymskim, poczynając od I wieku po Chrystusie, gdy liczba niewolników zmniejszała się, a ich sytuacje społeczne ulegały poprawie, powszechną uwagę przykuwał podział obywateli na posiadających( średnia i wielka „burżuazja”) i nie posiadających.

W pismach ojców Kościoła podstawowy problem nierówności społecznej przebiega nie w płaszczyźnie wolny –niewolnik czy pan –niewolnik, lecz w płaszczyźnie ekonomicznej, według nich stratyfikacja społeczna zbudowana jest przede wszystkim na stosunkach posiadania. Dla nich podział na pracujących i nie pracujących jest konsekwencją tamtego przeciwstawienia.

e) Klasy korelatywne

Dychotomiczna koncepcja struktury społecznej to uogólnienie na całe społeczeństwo stosunku dwuczłonowego asymetrycznego, gdzie jedna strona jest uprzywilejowana kosztem drugiej. Społeczeństwo w tej koncepcji rozpada się na dwie klasy korelatywne i przeciwstawne w ten sposób, że każda z nich charakteryzuje stosunek każdego jej członka do osobników klasy przeciwnej. Stosunek ów przybiera wcześniej przytoczona trojaka postać.

f) Warunki sprzyjające koncepcjom dychotomicznym

1)czynnik psychologiczny: powszechna skłonność koncentrowania uwagi na tym, co krańcowe

2)cechy struktury społecznej, które sprawiają, że pewne społeczeństwa są obiektywnie bliższe schematu dwudzielnego niż inne. N

a gruncie społeczeństw nowoczesnych okolicznością taka jest wysoki stopień polaryzacji ekonomicznej, jaskrawe współistnienie bogactwa i nędzy.

3)okoliczności, które sprawiają, że obraz dwudzielności struktury społecznej przemawia do pewnych klas społecznych albo sprzyja ich interesom. Niektóre z tych okoliczności to:

-dla chłopa pańszczyźnianego społeczeństwo składa się przede wszystkim z panów i chłopów

-dla robotnika fabrycznego – z robotników i kapitalistów. Kapitalistów takich sytuacjach inne grupy, o których wiadomo, ze także istnieją, spychane są na margines świadomości

-w klasach uprzywilejowanych, gdy dominacja klasy jest mocno ustalona, np. w XVI wieku w Rzeczpospolitej Polskiej podział na szlachtę i nieszlachtę

-w okresach walk społecznych – odwracanie uwagi od pozycji pośrednich pomiędzy ścierającymi się grupami.

• ład społeczny, ład ekonomiczny, ład polityczny

Jan Turowski „Socjologia. Wielkie struktury społeczne”

2. Klasy i warstwy społeczne – koncepcje teoretyczne.

1. Zróżnicowanie społeczne

Pojęciem zróżnicowania społecznego określamy elementarne fakty odmienności i różnic występujących wśród członków danego społeczeństwa. Można wyróżnić co najmniej cztery zasadnicze rodzaje tych różnic:

-różnice biologiczno-fizyczne

-różnice demograficzne

-różnice psychiczne

-różnice społeczne

Cechy wymienione jako ostatnie, cechy społeczne, są bezpośrednią podstawą kształtowania się zbiorowości społecznych: klas, warstw społecznych, grup zawodowych, i stanowią jednocześnie podstawy wyodrębnienia w strukturze(budowie) społeczeństwa pewnych części tej struktury, takich jak struktura klasowa, warstwowa czy zawodowa społeczeństwa, pojęte jako układy tych grup i relacje zachodzące miedzy nimi.

W naukowym ujmowaniu klas i warstw społecznych jako części struktury społeczeństwa trzeba przede wszystkim odciąć się od potocznego nazewnictwa, w którym termin „klasa” oznacza jakąś liczbę ludzi wyodrębnioną ze względu na dowolnie przyjęte kryterium.

2. Ekonomiczne ujęcia klas społecznych

Orntacja ekonomiczna upatruje źródło powstania i istnienia klas wyłącznie w warunkach ekonomicznych, ekonomicznych rozwoju gospodarczym społeczeństw. Obejmuje ona trzy rodzaje stanowisk teoretycznych wyjaśniających zjawisko klas społecznych:

3. Stanowisko „ogólne”

Ujmuje ono klasy społeczne jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji, jakie rozwinęły się w okresie industrializmu w Europie

• Henri Saint-Simon, piewca industrializmu, wyróżniał dwie klasy: produkcyjna i nieprodukcyjna. Do pierwszej klasy, klasy użytecznej zaliczał: przedsiębiorców, robotników, rolników, to oni produkują, wytwarzają dobra i usługi, tworzą dochód narodowy. Do klasy nieprodukcyjnej należą ci wszyscy, którzy nie wytwarzają, ale żyją z cudzej pracy.

• Alain Touraine- określa on klasy społeczne jako „grupy wyznaczone przez ich sytuację w społecznym procesie produkcji”.

Społeczny proces produkcji dóbr i usług uległ w XX wieku ogromnym zmianom. Te zmiany w sposobach wytwarzania zmieniają też strukturę klasowa. Współcześnie, bowiem nie tyle właściciele środków produkcji, co więcej, nie tyle właściciele akcji, posiadacze, ile menedżerowie, technicy i technologowie produkcji, eksperci, projektanci, decydenci oraz politycy rozstrzygają o produkcji, inwestycjach, rozdziale dóbr i usług. W ten sposób doszło do wytworzenia się z jednej strony klasy decydentów, decydentów decydentów drugiej- klasy biernych wykonawców, konsumentów.

3. Stanowisko marksistowskie

Według Karola Marksa społeczeństwa ludzkie poza okresem struktury pierwotnej były społeczeństwami klasowymi. Podział na klasy wytworzył się wraz z rozwojem techniki wytwórczej i podziałem pracy i środków produkcji. Klasy społeczne w ujęciu materializmu historycznego, są to wielkie zbiory ludzi posiadających środki produkcji lub zbiory ludzi żyjących z pracy najemnej. Stad też podstawowy podział to podział na klasę posiadającą i klasę robotniczą.

Klasy społeczne są zjawiskiem historycznym, a mechanizm zmian struktury klasowej jest związany w ostatecznej instancji z postępem technicznym i rozwojem sił wytwórczych.

Wytwórczych doktrynie marksistowskiej głoszona była koncepcja dwóch faz powstania i rozwoju klasy społecznej. Pierwsza faza tak zwana klasy „ w sobie”, oznacza okres, w którym ludzie znajdują się – w skutek zmian w sposobie produkcji – w określonym stosunku do środków produkcji, ale nie są świadomi swego położenia wspólnego i wspólnych interesów. Następnie faza druga, faza „klasy dla siebie”, gdy ludzie uzyskują świadomość odrębności interesów i działania podejmują działania zmierzające do zmiany swego położenia klasowego. Współcześni marksiści odrzekają się od tego, uważają, że wyzysk klasy pracującej dokonuje się nie w drodze stosowania przymusu politycznego, ale ekonomicznego; że struktura klasowa nie jest prosta, ale złożona ale wymaga uzupełnienia przez wprowadzenie zjawiska warstw w społecznych- struktur społecznych nie opartych na własności środków produkcji (wolne zawody, urzędnicy, inteligencja ).

3. Stanowisko Maxa Wezera

Stał on na stanowisku realnego istnienia klas społecznych, uważał on, że genezy zjawiska klas społecznych oraz określenia ich socjologicznego charakteru należy poszukiwać w strukturze ustroju kapitalistycznego. Według niego fabryki – przedsiębiorstwa produkcyjne, obejmujące różne dziedziny życia gospodarczego, powodują na wilka skalę oddzielenia kapitału od pracy, z jednej strony przedsiębiorców, organizatorów i właścicieli fabryk, a z drugiej strony robotników sprzedających swa pracę.

Klasy społeczne – zespoły osób o „różnych szansach życiowych”, czyli różnych możliwościach otrzymywania towarów i usług na rynku i co za tym idzie – o różnych doświadczeniach życiowych, które zależą od wyobrażeń rynkowych. Klasy społeczne to zespoły osób o wspólnych interesach ekonomicznych, związanych z posiadaniem dóbr lub zarobkowaniem w warunkach istnienia rynku towarowego i rynku pracy ( wyróżnił kasy zarabiające i klasy posiadające). Max Weber wielokrotnie zaznaczał, że klasy społeczne nie są grupami społecznymi. Są one ugrupowaniami, które stanowią podstawę wspólnych zbiorowych działań, powstawania związków, zrzeszeń, ale klasy społeczne nie wytwarzają wewnętrznej organizacji.

3. funkcjonalne teorie klas społecznych

Upatrują źródło uwarunkowania klas społecznych w strukturze organizacyjnej i koniecznościach funkcjonowania każdego historycznego społeczeństwa.

Wychodzą od stwierdzenia, że w historii – poza prymitywnymi małymi społecznościami – społeczeństwa ludzkie nie były nigdy bezklasowe. We współczesne socjologii występuje kilka wersji orientacji funkcjonalnej w ujmowaniu klas społecznych:

2. Stanowisko Kingsleya Davisa i Wilberta E. Moore’a – każde społeczeństwo, aby mogło funkcjonować, tzw. Realizować swe zadania, rozwijać się, zaspokajać potrzeby ludności itp., musi być instrukturalizowane, czyli tworzyć różne rodzaje pozycji i rozdzielać je między ludzi.

Nagrody – korzyści i ich rozdział, jako korzyści przypisane do pozycji stają się częścią systemu społecznego : Są stratyfikacja.

Według nich nowożytne społeczeństwa zachodnie charakteryzuje zróżnicowanie społeczne „ o klasach otwartych” nie oznacza to braku nierówności społecznych, ale przeciwnie oznacza, że nierówności społeczne istnieją, podkreśla się natomiast istnienie równości szans.

2. Stanowisko Talcotta Parsonsa – nowoczesne społeczeństwo jako generalny system społeczny jest ustrukturalizowane, tzn. składa się z wielu podsystemów. Takim ważnym podsystem jest system zawodowy w społeczeństwie, uwarunkowany podziałem pracy i specjalizacją czynności. Warunkuje on współwystępowanie systemu wzajemnej wymiany dóbr i usług między ludźmi, wykonywującymi różne wyspecjalizowane role zawodowe ; system wymiany z kolei jest powiązany funkcjonalnie z systemem własności. Cały ten układ systemów: zawód – wymiana – własność, stanowi tzw. Układ instrumentalny społeczeństwa.

4. Warstwy społeczne w ujęciu Maxa Wezera

Warstwy społeczne są najogólniej rozumiane jako zbiory ludzi, które uznają siebie i są uznawane przez innych za społecznie wyższe lub niższe ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Dla ich określenia został też przyjęty termin – stratyfikacja, wskazujący na pewnego rodzaju układ pionowy tych warstw.

Według Webera podstawą wyodrębnienia warstw jest położenie, miejsce w hierarchicznej strukturze społeczeństwa – status społeczny. Warstwy społeczne zawierają pewne typowe komponenty życiowych losów jednostki, które związane są z negatywna bądź pozytywną oceną, z określonym prestiżem przyznanym osobom zajmującym dany rodzaj pozycji.

Warstwy społeczne możemy określić jako:

6. zbiory ludzi, choćby o amorficznej strukturze, którzy zajmują pozycje cieszące się określonym poziomem prestiżu - honoru

7. zbiory ludzi charakteryzujących się specyficznym stylem życia, tj. sposobami, zakresem i forma uczestnictwa w konsumpcji dóbr materialnych i kulturalnych

8. zbiory ludzi wyodrębniające się od siebie określonymi dystansami społecznymi, czyli zakresem styczności, stosunków jakie mogą ze sobą wchodzić, a jakie godzą w prestiż danej warstwy

Jan Szczepański stwierdza, że warstwa społeczna oznacza określony zbiór ludzi, mniej lub więcej wyraźnie oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej.

Warstwy społeczne Są, więc tworami połączonymi pewna więzią wewnętrzną i poczuciem wspólnej przynależności, maja w luźny sposób zarysowana zasadę odrębności, która znajduje wyraz w przybieraniu postaw wyższości lub niższości we wzajemnych oddziaływaniach między członkami warstw. Studia wykazały, że u podstaw stratyfikacji tkwią dwa rodzaje uwarunkowań:

1)uwarunkowania strukturalne, zwane też obiektywnymi, stanowią czynniki, cechy, elementy położenia jednostki, takie jak: wysokość dochodów, wykształcenie, zawód i stanowisko w zawodzie, które podlegają ocenie

2) uwarunkowania świadomościowe – decydująca rolę odgrywają czynniki świadomościowe, tzn. subiektywne, a ściślej określając – uznawane w danym społeczeństwie systemy wartości.

Jan Turowski, Klasy i warstwy społeczne – zagadnienia teoretyczne

Rodzaje różnic społecznych:

• biologiczno – fizyczne

• demograficzne

• społeczne

• psychiczne

W naukowym ujmowaniu klas wyróżniamy orientację:

• ekonomiczną - klasy powstają w warunkach ekonomicznych, w rozwoju ekonomicznym społeczeństw

• funkcjonalną - klasy jako struktury organizacyjne

Ekonomiczne ujęcie klas społecznych:

Stanowisko ogólne:

• ujmuje klasy jako wytwór stosunków gospodarczych i sposobów produkcji

• źródła klasowego podziału są określane w sposób ogólnikowy, a klasy społeczne są w tych analizach ujęte bardzo pobieżnie w kategoriach grup społeczno – zawodowych, udziale we władzy, rodzaju i poziomu kwalifikacji

Stanowisko marksistowskie:

• określa klasy społeczne jako zbiory ludzi pozostające w jednakowym stosunku do środków produkcji, tzn. zbiory ludzi posiadających środki produkcji lub zbiory ludzi żyjących z pracy najemnej (podział na klasę posiadającą i na klasę robotniczą)

Klasy społeczne wg Lenina:

• to wielkie zbiory ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy ich miejsca w określonym układzie gospodarki społecznej

Dwie fazy powstawania klas:

• klasa „w sobie” (ludzie nie są świadomi swego położenia wspólnego i wspólnych interesów)

• klasa „dla siebie” (ludzie uzyskują świadomość i dążą do zmiany swojego położenia)

INTERPRETACJA ANALITYCZNA → pogląd współczesnych marksistów zakładający pierwszeństwo społecznemu podziałowi pracy jako czynnika rozwoju społecznego a nie własność środków produkcji

Stanowisko Maxa Webera:

• ujmuje istnienie klas społecznych z ukształtowaniem się w XIX w. w krajach europejskich ustroju kapitalistycznego.

Klasy wg Maxa Webera:

• to kategorie ludności różniące się sytuacją ekonomiczną na rynku kapitalistycznym, na którym panuje współzawodnictwo i konkurencja

• klasy są ugrupowaniami ludzi o jednakowym położeniu rynkowym, które determinuje szanse życiowe poszczególnych klas

• klasy nie są grupami społecznymi, gdyż nie posiadają organizacji wewnętrznej

• stanowią podłoże powstawania grup (np. związki zawodowe, partie polityczne)

• klasa robotnicza – Erwerklassen, klasa posiadaczy - Besitzklassen

• „Walka klas” w ujęciu M. Webera odbywa się jedynie w sferze działalności gospodarczej

• nie można sprowadzać wszystkich konfliktów ideologicznych czy politycznych do klasowych uwarunkowań

• obok zróżnicowania klasowego występuje autonomiczne zróżnicowanie wg statusów (stratyfikacja)

Funkcjonalne ujęcie klas społecznych:

• społeczeństwa wg teorii funkcjonalnej zawsze były ustrukturalizowane i zjawisko nierówności społecznych w postaci klas społecznych jest zjawiskiem uniwersalnym

• dla tej teorii charakterystyczny jest brak odróżnienia podziału klasowego (uwarunkowania ekonomicznego) od uwarstwienia (stratyfikacji) i zamienne posługiwanie się pojęciami klasy społecznej, warstwy czy kasty

Ogólna teoria stratyfikacji (K. Davis, W.E. Moore):

• każde społeczeństwo musi być ustrukturyzowane

• uwarstwowienie jest koniecznością funkcjonalną społeczeństwa

• społeczeństwo musi umiejscawiać jednostki na różnych poziomach struktury społecznej.

Stanowisko T. Parsonsa:

• w analizie funkcjonalnej należy badać metodą dedukcyjną funkcje systemów i podsystemów społecznych oraz podstawy zależności między nimi (np. hierarchiczny system zawodowy)

Warstwy społeczne:

Warstwa społeczna (wg Maxa Webera) → to zbiór ludzi, który uznaje siebie i jest uznawany przez innych za wyższy lub niższy społecznie ze względu na zajmowane pozycje społeczne. Warstwy są grupami, posiadającymi określony poziom prestiżu oraz reprezentują określony styl życia.

Warstwa społeczna (wg Jana Szczepańskiego) → to zbiór ludzi, mniej lub bardziej oddzielony od innych kryteriami wyższości lub niższości społecznej. Przy czym podstawą tego oddzielenia jest pewien dystans społeczny oparty na kryteriach posiadania, stylu życia, wyobrażenia.

Dystans społeczny (wg Jana Szczepańskiego) → zakres styczności, w jakie jednostka danej warstwy może wchodzić z jednostkami z innych warstw społecznych.

ŁAD I KONFLIKT SPOŁECZNY

Społeczeństwo też ulega podobnym teoriom jak grupa społeczna:

-teoretycy konfliktu

-koncepcje psychologiczne

-darwinizm społeczny: główną motywacją działań jest instynkt przetrwania, gen agresji, w wyniku eliminacji słabszych jednostek powinniśmy dążyć do społeczeństwa idealnego

-koncepcje psychonalityczne - Sigmund Freud

-sfera id (nieświadome popędy)

-sfera ego (umożliwia życie, łagodząc konflikty)

-sfera superego - jest to zinternalizowany system wartości

Wyróżnił od popędy życia (seks, przyjemność, przetrwanie) i popędy śmierci, między którymi trwa konflikt. O naszym życiu decyduje socjalizacja pierwotna. Ujawnia sie wtedy naturalna miłość do przeciwnej płci (zwłaszcza do rodzica przeciwnej płci), a dezaprobata, zawstydzenie powoduje kompleksy. Pojawia się skłonność do destrukcji lub autodestrukcji. Popędów nie można zlikwidować, można je stłumić, można im znaleźć zastępcze rozładowanie w społecznie akceptowalnej formie: walka konkurencyjna, sport, dyskoteka. Konflikt wynika z człowieka, a kultura jest źródłem cierpienia.

-koncepcje psychologów tłumu

Gustav Le Bond porównał zbiorowość do kobiety, uważał, że w tłumie objaiwa się natura człowieka: agresja, histeria, emocjonalność, uległość wobec siły, ukierunkowanie na cel. Tłum widzi więcej niż poszczególni uczestnicy. Czuje to samo, widzi to, co chce widzieć. Po audycji Wellsa dotyczącej ataku kosmitów wybuchła panika, ludzie przekonani o prawdziwości programu popełniali samobójstwa. Do tłmu należy przemawiać quasi-informacyjnie, nie ma dobra i zła, a jest tendencja do przyjęcia powtarzanych haseł. Tłum należy rozproszyć, poruszyć ich plotką, rozbić jedność. Zlikwidowanie przywódcy nie zawsze daje dobre rezultaty - tłum bowiem walczy za przywódcę.

-funkcjonaliści

-głoszą, że trzeba ograniczać konflikty,

-Smith wierzył w niewidzialną rękę porządku, jako cechę pozytywną uważał egoizm, chciał ograniczyć władzę;

-Hobbes negatywnie postrzegał egoizm, nawoływał do podporządkowania się władzy,

-Merton Robert nawoływał do likwidowania sprzeczności kulturowej, uważał bowiem, że isnieją narzucane całemu społeczeństwu wartosci, któ®e nie sa dostępne dla wszystkich (sukces, pieniądze, indywidualizm). Z konfliktu pomiędzy środkami i wartościami pochodzą dewiacje:

1.konformizm: dążymy do wartości za pomocą nie wystarczających środków, którymi dysponujemy

2.innowacja: uznajemy wartości, szukamy innych, często nielegalnych środków

3.rytualizm: lekcewazymy wartości, działamy według ustalonych schematów

4.wycofanie: rezygnujemy ze środków i wartości - samobójcy np.

5.bunt: odrzucamy i środki i wartości, szukamy nowych