3.Қазақстандағы "Әсери коммунизм саясаты"мен"Жаңа экономикалық саясаттың" нәтижелерін салыстырыңыз. Әскери коммунизм.

Азамат соғыс жылдарындағы қалыптасқан қиындықтарға байланысты Кеңес өкіметі 1918 жылдың орта кезінде елдегі барлық материалдық ресурстар мен адам күштерін барынша жұмылдыру, қалаларды, өнеркәсіп жұмысшыларын, Қызыл Армияны азық-түлікпен қамтамасыз ету мақсатында әскери коммунизм саясаты енгізілді. Бұл төтенше саясат экономикалық күйзеліс, кеңес мемлекетін шетел интервентерімен ішкі жаулардан қорғаудан туған еді. Әскери коммунизм саясаты негізінде азық-түлік мәселесін шешу үшін төтенше шара- азық салғырты енгізілді. Ол бойынша елдегі байлар мен кулактардың қолындағы таулары астықтық көп бөлігі ешбір қайтарымсыз алынды, бұқара халықты азық-түлікпен бір орталықтан қамтамасыз ету көзделді.

Әскери коммунизм саясаты бойынша елде жаппай еңбек ету міндеттілігі талап етілді. Қазақстанда әскери коммунизм саясаты негізінде өнеркәсіпті кеңес органдарының қолына шоғырландыру болды.

1921 жылдары өлкедегі еңбек армиясының қатарында 6000-ға жуық адам болды. Әскери коммунизм саясаты жергілікті бюджеттерді жоюдан, оларды бірыңғай мемлекеттік бюджетке қосып, біртұтас қазына құруды мақсат етті.

Азық-түлік тапшылығының салдарынан және халық баспаналарының болмауынан қалаларда түрлі жұқпалы аурулар орын алды. Осындай ахуал 1918 жылдан-ақ басталды. Қалаларда отын дағдарысы,теміржол мен басқада шаруашылықтың бұзылуы толастаған жоқ.

Әскери коммунизм саясаты, қарапайым тілмен айтқанда, еліміздің толықтай экономикалық өмірін билік қыспағында ұстау еді. Осы мақсатта социалистік теңгерімшілік әдісін еңгізді. Мұндай саясат еңбек тиімділігін көтеруге емес, қайта құлдырауға жеткізді. Мысалы 1920 ж өнеркәсіп санағының деректері бойынша Қазақстанда 891 кәсіпорын жұмыс істемеді. 1913ж жұмысшылардың саны 20 мың болса, 1920ж 8 мыңға азайды. Ауыл шаруашылығында әскери коммунизм саясатының бейнесі астық өнімдерінің салғырттылығынан көрініс тапты.

Билік иелері азық салғыртын азық салығымен алмастыру, әскери коммунизмнен ЖЭС көшу туралы шешім қабылдады.

Жаңа экономикалық саясат

Қазақстанда жаңа экономикалық саясат іске асыру 1921ж Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің азық-түлік салығына көшу туралы шешім негізінде жүргізілді.

Мұнайдың өндірілуі 4 есеге, Қарағанды көмірінің өндірілуі 5 есеге қысқартылды. Шаруашылық өнімінің 6,3% -ы ғана өнеркәсіптің үлесінде болды. 29,9млн малдан 16,3 млн ғана қалды. 1921ж наурызда коммунистік партияның Х съезнде азық-түлік салғыртынан азық-түлік салығына, әскери коммунизмнен ЖЭС көшу жөнінде қаулы шығарылды. Салықтың мөлшері салғыртқа қарағанда аз болды. Кеңес үкіметі мемлекеттің қолында ірі өндіріс орындарын, банкті қалдырып, жеке капиталды өндіріске ендіруге рұқсат берді. Мемлекеттік жерлер, кішігірім мемлекеттік кәсіпорындар белгілі мерзімде жеке шетел ұйымдары мен тұлғаларға жалға берілді. Сауда негізінен ауыл мен қаланың ортасындағы негізгі байланыс болуға тиіс болды. Жеке шаруашылық, жеке кәсіпорындар ашуға рұқсат берілді.

Жаңа экономикалық саясаттың аясында қабылданған міндеттердің ең маңыздысының бірі- азық-түлік салғыртын азық-түлік салығымен алмастыру туралы шешім болды. Азық-түлік салғырты кезінде шаруа қожалықтары өндірілген өнімдердің өзін қамтамасыз етуге қажетті үлесінен артығын мемлекетке тапсыруға міндетті еді. Азық-түлік салығының енгізілуі, белгіленген мөлшердегі салықты төлеп, артығын өзі пайдалануға рұқсат етілді. Бұл өндірілген салық жүйесіндегі өзгеріс шаруаларға қолайлы болды.

1924ж ақпан айында Кеңес үкіметі ақша реформасын жүргізіп, кеңестік тұрақты жаңа ақша өлшемі сомды енгізді. Осы жағдайлар Қазақстанда жәрмеңкелердің кең өрістеуіне жол ашты. 1926ж Қазақстанда128 жәрмеңке жұмыс істеді. Бұл кездегі ірі жәрмеңкелер қатарына Ойыл, Қоянды, Қарқара, Темір, Көкшетау, Атбасар жәрменкелерін тжатқызуға болады. Осы кездегі жәрмеңке саудасының жалпы айналымы 20-23 млн сомды құрады. Сондай-ақ осы өркендей бастаған жәрмеңкелік сауда да ауыл шаруашылығының дамуына ықпалын тигізді. ЖЭС нәтижесінде республикада 650 ауылшаруашылық артелі мен 103 коммуна жұмыс істеді.

6 – билет