3. Смағұл Сәдуақасовтың қоғамдық-саяси қызметі.

Сәдуақасов Смағұл (1900-1933) – көрнекті мемлекет қайраткері , жазушы. Омбыдағы орта ауыл шаруашылығы училищесін (1918), көлік инженерлерінің Мәскеудегі институтын (1932) бітірген. Еңбек жолын 1915 жылы мектепте мұғалімдіктен бастаған. 1918-1920 жылдары - «Кедей дауысы» газетінің редакторы, Орынбордағы РКЖО Қазақ облыстық комитетінің хатшысы, «Еңбекші жастар» газетінің редакторы. 1921-1928 жылдары Қазақ ОАК-нің хатшысы, Түркістан ОАК жанындағы Қазақ АКСР өкілеттігінің уәкілі, Қазақ АКСР Мемлекеттік жоспарлау комиссиясының төрағасы, өлкелік «Еңбекші қазақ» газетінің жауапты редакторы қызметтерін атқарды.

С.Сәдуақасов өзінің бүкіл жастық жігерін, талант, қабілетін халық білімін көтеруге, жергілікті кадрларды тәрбиелеуге бағыттады. Принципті және жігерлі оқу ісінің халкомы республикасының бірінші басшысы Ф.Голощекиннің көңіліне жақпады. Алтыншы партия конференциясында ол «жікшілдік қызметі» үшін қызметінен босатылып, қазақ педагогика институтына ректоры болып тағайындалды. Мәскеудегі оқуын бітіргеннен кейін, Қазақстанға қайтармау үшін ел басшылығы оны Мәскеу -Донбасс темір жолы құрылысына инженер-құрылысшы етіп жұмысқа жіберді. Сонда 1933 жылы дүниеден өтеді. С.Сәдуақасов өзін мемлекет қайраткері ғана емес, сонымен бірге жастардың жетекшісі, публицист, Қазақстандағы кооперативтік қозғалыстың ұйымдастырушысы, мәдениет қайраткері, қазақ театрын ұйымдастырушы ретінде де көрсете білді.

11-нұсқа

1.Билердің қоғамдағырөлі мен қызметі.

Аумалы төкпелі, алма ғайып заманда әр ханның өзіндік басқару жүйесі болған. Сонымен бірге ел қамын жегенердері, жайлаған шешендері, білімпаз билері болды. Билер ханның көкейіндегісін айтқан, көмейіндегісін жарыққа шығарған, әділет жаршысы да бола білген. Билер ежелден қазақ қоғамында үлкен маңызға ие топ болып келді. Олар әділ, шыншыл, білімді болған, Сонымен қатар, олардың қиыншақта тығырықтан жол тапқан тапқырлығыда, кез-келген қиын мәселелерге әділ бағасын беруі, барлығы билердің қазақ қоғамындағы рөлін айқындап берген. Олардың барлығы да тек ел мүддесі үшін қызмет еткен. Көптеген даулы мәселелердің шешімін тауып, бітімгерлік келісімдерін де жүргізген.Би-ең алды мен сот. Бидің өзі де,билігі де түп-тамыры халықтың тарихына байланысты болды. Сол себепті, ол беделді, дәстүрлі билік қатарында болды. Тарихқа көз жүгіртер болсақ, көптеген әділдігі мен, шыншылдығы мен елге танылған билерді көре аламыз. Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би сынды ұлы билер қазақтың ұлт болып қалыптасуына, тәуелсіз ел болып нық тұруға бар күшін салған билердің қатарында. Сондықтан оларды бүгінгі ұрпақ та қадірлейді.Олардың шыншылдығын, әділдігін, тапқырлығын үлгі тұтады.

2.1916 Жылғы Жетісудағы көтерілістің ерекшеліктері және салдары.

1916 жылы 25 маусымда шыққан Патша жарлығына қарсы көтерілістің ірі орталықтарының бірі оңтүстік- шығыста Жетісу болды. Жетісудағы көтеріліс жетекшілері: -Верный уезінде-Б.Әшекеев; -Қарқарада-Ж.Мамбетов,Ұ.Саурықов; -Меркеде-А.Қосақов;

Жетісудағы көтерілісшілер ұйғыр,қырғыз шаруалары мен бірігіп әрекет жасады.1916 жылы тамызда 5мыңнан астам көтерілісшілер Қарқара жәрмеңкесін басып алды. 1916 жылы 20 шілдедеТүркістан генерал-губернаторы А.Куропаткин тағайындалды. Ол көтерілісті басу үшін халықтың рулық немесе тайпалық араздығын пайдалуға нұсқау берді.

Жетісу облысының әскери губернаторы М.А.Фольбаум көтерілісті басуға жазалаушы отрядтарын құрды. Жетісуөңірінде қоныстанушылардың 94 елді мекені көтерілісшілер дің шабуылына ұшырады.Орыс - украиндерден 2,5 мыңада бөліп,жараланды.

Көтерілі саяусыз жазаланды Ж.Мамбетовты 12 серігі мен бақтыда азаптап өлтірді. Боралдай асуында жұрталдында Б.Әшекеевті дарғаасып өлтірді. 1916 жылы көтеріліс кезінде Жетісуда көтеріліс жасағана удандардан 238 мыңнан астам халық Қытайға көшіп кетті.Түркістан өлкесінде 347 адам атылды,168 адам жер аударылды.