Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
4 НСА.docx
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
660.86 Кб
Скачать
  1. Моғолстан:

ХІҮ ғасырдың ортасында Шағатай ұлысы ыдырап, оңтүстік-шығысҚазақстан мен Қырғызстан аумағында Моғолстан мемлекеті; қалған бөлігінде Әмір Темір мемлекеті құрылды. Моғолстанды кезінде Шағатай ханға қызмет еткен Әмір Поладшы Дулати басқарған. Хан сайлануға құқығы болмағандықтан он алты жасар Тоғылық-Темірді 1348 жылы таққа отырғызады. Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша, кезінде Шағатай Поладшының атасы Өртөбеге Маңлай-Сүбе жерін (Шығыс Түркістаннан Ферғанаға дейінгі аумақ) сыйға тартқан. Этникалық құрамы дулат, қаңлы, үйсін және түркіленіп кеткен монғолдардан (арлат, чорас, калучи, т.б.) тұрды. Хан тағына тек Шыңғыс ұрпақтары мен монғол ақсүйектері отырды. Тоғылық-Темір хандықты біріктіріп, бір орталыққа бағындырды. Орталығы Алмалық қаласы болды. Ұлыстық басқару жүйесі сақталып қалды. Дулат тайпасының жоғарғы мұралық лауазымы ұлысбегі аталды. Мұсылман діні мемлекеттік дін ретінде белгіленді. Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша, бір күнде 160 мың адам ислам дінін қабылдады. Қабылдамағандар өлім жазасына кесілді. Тоғылық-Темір 1360-61 жылдары Мауараннахрға екі рет сәтті жорық жасап, ұлы Ілияс-Қожаны хан тағына отырғызып қайтады. Тоғылық-Темір қаза болғанда Әмір Темір Мауараннахр билігін өз қолына алады да, Ілияс-Қожаға қарсы шығады. 1365 жылы 22 маусымда екі жақтың арасында Ташкент қаласының маңында шешуші «Батпақ шайқасы» болады. Екі жақтан 10 мыңға жуық адам қырылған. Ілияс-Қожа жеңіп, Әмір Темір қашып құтылады. Кейін Моғол ханы Самарқанға шабуылдайды. Алайда әскерінің мініс аттары жамандат індетінен қырылып, кері қайтады. Әмір Темір күш жинап алған соң 1371-72 жылдары Моғолстанға бас көтертпестей дүркін-дүркін жорықтар жасайды. Ал 1380-90 жылдары 120 мың әскермен шабуылдайды. Осы кезде мемлекеттің шығысына ойраттар шабуылдай бастайды. Мұхаммед Хайдардың жазуы бойынша Үәйіс хан қалмақтардың 612 шабуылына тойтарыс берген. 1428 жылы Уәйіс қайтыс болған соң Жүніс пен Есенбұға арасында билік үшін талас басталады. 1433 жылы Есенбұға хан атанады. Ол қаза тапқан соң Ферғанадағы Жетікентте билік құрып отырған Жүніс өзін хан жариялайды. Моғолстан Жүніс ханның немересі Абд ар-Рашид кезінде ыдырай бастайды да ХҮІ ғасырдың басында құлайды.

  1. Хіх ғасырда Қазақстандағы жәрмеңкелердің әлеуметтік-мәдени салада атқарған қызметтеріне талдау жасаңыз:

  1. Көшпелі және жартылай көшпелі мал шаруашылығымен айналысатын адамдар мен егінші, ұста, т.б. арасында делдалдық қызмет атқарды. Яғни, бір-бірінен қажетті бұйымдар не мал, егістік өнімдерін алмасты.

  2. Қазақтың кең-байтақ даласында жол жүйесі дами бастауына үлес қосты.

  3. Жәрмеңкелер атақты сал-серілер, ақындар, балуандардың, т.б. жиі жиналатын орнына айналды.

  4. Мұнда түрлі ат жарыстар, спорттық шаралар, ұлттық ойын түрлері ұйымдастырылып отырды. Айтыстар өткізілді. Яғни мәдени орталыққа айналды.

  5. Тауарлы ақша қатынасын дамыта түсті.

  6. Билердің төтенше съездері өтетін, болыс, алым-салық жинаушылардың жиыны өткізілетін орын болды.

  7. Банк бөлімшелері, медициналық қызмет көрсету орындары, қонақ үйлер, пошта-телеграф кеңсесі, ғибадатхана, т.б. шоғырланған орнына айналды.

(Қарқаралы – Қоянды-Ботов (1848 ж.); Ақмола – Константинов-Еленов, Атбасар – Петров; Орал – Ойыл, Темір; Верный – Қарқара, Жаркент; Сырдария – Әулиеата; Семей – Шар; Павлодар – Тайыншакөл.)

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]