5. Психологиялық кеңес берудегі бихевноральді бағыт.

Бихевиоризм. (Д.Уотсон, Б.Скиннер, А.Бандура) Кеңес беруде қолданылатын әдістемелік тәсілдер

Бірбеткейлік жаттығулары. (Сұрақтар, рөлдік ойындар, альтернативаларды жіберу).Әлеуметтік қалаулы мінез-құлықтарды модельдеу. Релаксация жаттығулары (қауіптену мен қорқынышты азайту). Көздеген мінез-құлықты бағалау. Клиенттің күнделікті жазуларын талдау. Мінез-құлық рецедиваларын алдын алу бағдарламаларын құру.

Негізгі әдіс және тапсырма: Жылдам үйрету әдісі. Клиенттің субъективті уайымдауларын тығыз бақыланатын іс-әрекетке ауыстыру.

Күтілетін мақсат- нәтиже : Клиенттің мінез-құлқын өзгерту.

Бихевиористік тәсілдерде бұл бағыттың өкілдері үшін адам әрекет-қылығының әлеуметтік контекст ерекшелігінің алғышартталғандығы, адам мен жануар арасындағы әрекет-қылықтың ұқсастығын қолдануға болмайды.

8.Психологиялық кеңес беруде негізінен қолданылатын теориялар.

Психолог-кеңес беруші психоаналитакалық теорияға сүйене отырып, клиенттің ішкі жан дүниесін үш жағдайда қарастырады. Олар: - динамикалық ( әр түрлі психологиялық даулы қарым-қатынастың нәтижесі ретінде) - экономикалық (оның энергетикалық мінездемесі ретінде) - топикалық (психологиялық құрылымы бойынша қарайды). Психоаналитикалық тәсілдерде бұл бағыттың өкілдері үшін жануарлардағыдай төменгі деңгейдегі құштарлықтардың адамдарда да болуын, яғни адам әрекет-қылығының детерминизмі, сонымен қатар кіші жастағы әлеуметтену ерекшеліктеріне тәуелді ересек жастағы тұлғаның әрекет-қылығының алғышартталғандығын қолдану пайдалы нәтиже бермейді.Бихевиористік теория бұл бағыттың өкілдері үшін адам әрекет-қылығының әлеуметтік контекст ерекшелігінің алғышартталғандығы, адам мен жануар арасындағы әрекет-қылықтың ұқсастығын қолдануға болмайды.Когнитивті теорияда адамды ақпаратты жинақтау мен өңдеу құрылысы ретінде тану және адам жанының өмірі мен компьютер жұмысының шындықтары арасындағы ұқсастықтар тиімсіз болып келеді.

9.Э.Берннің транзактілі талдауы. Трансактлі талдау(лат.transactio-келісім,мәміле)- психология бағыты, 50-ші жылдарда дамыған. Трансактлі талдау екі жеке және топтарда, адам мінезін сипаттау және талдау үшін қызмет ететін психологиялық модель болып табылады. Трансактлі талдауды дамыту үшін бастапқы нүкте болып психоанализ сипат алады,бірақ трансактлі талдау әлдеқайда жалпы және өршіл сипатта басталады. Трансактлі талдаудың ерекшелігі қарапайым және қолайлы тілден құралған,ал оның негізгі принциптері қарапайым және қоғамдық түсінуге қолайлы. Трансактлі талдау іргетасы бір тұлға кейбір нақты жағдайды болып , бір-бірінен айқын айырмашылығы үш Эго жағдайдың бірінің негізінде жұмыс істеуі мүмкін. Трансактлі талдау - әркім өздеріне сенім артуға өздері үшін ойлауға , өз бетінше шешім қабылдауға және ашық сезімдерін білдіруге ​​болады деген қорытындыға негізделген , мінезін түсіну үшін ұтымды әдісі болып табылады. Оның принциптері біздің көршілерімізбен ,мектепте ,үйде, жұмыста қолданылуы мүмкін - барлық жерде адамдар күресуге бар. Трансактлі талдау Эрик Берн теориясының негізінде сипатталған және басқа да психотерапевт саны, сондай-ақ бірнеше психотерапевт емес те болды. Эрик Берн 1960 жылдың басында адамның жұмыс істеуі сипаттамаларын өз байқауында жариялай бастады және трансактлі талдау қоғамдық мүдде шыңына 1970 жылы келді.

Трансактлі талдау мақсаты сценарийлерді және дұрыс емес ойындағы мүшелерді босатуға көмектеседі және бұрынғы шешімдерді қайта алып және оның өмірінде жүзеге асыру үшін жаңа негіз қалыптастыру болып табылады . Терапевт дидактикалық роль алып,оны клиентке үйретеді: а)ойындар, яғни жақындықты болдырмау үшін ойнайды ; б)эго жағдайы,олар нақты мәмілемен жұмыс жасайды; в) бұрын қабылданған шешімдердің аспектілері. Терапевт топтағы қатысушыларға өмірлік жоспарға бейімделуге көмектеседі.Трансактлі талдау техникасы ерте тыйым салулар мен шешімдер ,ойындар мен ұстанымын анықтау , сценарийді талдауға бағытталған сауалнаманы пайдалануды көздейді ; отбасыны модельдеу; рөлдік ойын және құрылымдық талдау. Клиент пен терапевт арасындағы теңдік қарым-қатынас болып табылады , өйткені жауапкершілік қол қойылған шартқа сәйкес бөлінеді. Топтың мүшелері мен терапевт шартта бекітілгендей қатысушылардағы кез келген өзгерістерді, олардың проблемалары мен қиындықтардын топта зерттеуге болады .

10. З.Фрейдтің жеке тұлға құрылымы. З.Фрейдтің аты Блейрмен бірге 1895 жылы «Исследование истерии» атты кітабын шығарған кезде атақты болды.Ол 3 компонент көрсетті.

1 Ид (лат.тілі «оно»)-тұлғаның тума ,инстинкті аспектілері.Әдетте:эрос(өмірге ,сексуалдықанағаттануға ұмтылыс )және тонатос (агрессияға,өлімге ,сөнуге ұмтылыс)Ежелгі Грецияда эрос –махббат деген мағынада .Ал Платон бойынша эрос-эстетикалық сезім,мейірімділік,әдемілік болса,танатос-өлім құдайы.

2 Эго (лат.тілі «мен»)-шешім қабылдауға жауап беретін психикалық аппараттың бөлігі.ол идтің қажеттіліктерін қанағаттандыруға ұмтылады.

3 Суперэго (лат.тілі «жоғарғы-мен»)-әлеуметтік,қоғамда қалыптасқан ереже нормаларды сақтау.

З.Фрейд сол сияқты «либидо»яғни ұмтылыс,ұғымын еңгізді.

З.Фрейдтің тұлғаныңтопографиялық моделі:

1.Бейсана-ид пен оған қысым көрсететін суперэго бейсаналықтағы орны.

2.Санаалды-әдетте білінбейтін ,бірақ белгілі бір жағдайдың болуында сезіледі .Бұнда эго мен суперэго қатысты.

3.сана-Қоршаған ортамен байланыс . Эго мен суперэго қатысты.

З.Фрейд бойынша психоанализде теорияның мақсаты:

«Идболған жерде,эго болады.»яғни бейсаналы деңгейде болатын психикалы процесс.Адам негізі шындықпен келісу керек.

11. Адами қажеттіліктердің пирамидасы (А.Маслоу бойынша).

Қажеттіліктер пирамидасы — адамның қажеттіліктерін сипаттайтын иерархиялық моделдің жалпы атауы, ол америкалық психолог Абрахам Харольд Маслоу^[2](ағылш. Abraham Maslow 1943 ж. "Psychological Review" журналында басылып шыққан "Адамның мотивациясының теориясы" ("A Theory of Human Motivation") ^[3]мақаласында алғашқы рет қажеттілік иерархиясын бейнелеген.

Толығырақ оның ой тұжырымдары 1954 жылғы "Құлшыныс пен Тұлға" (Motivation and Personality) атты кітапта берілген. Маслоудың өзі иерархилық қатарға коймай 5 деңгейлік қажеттілік атап көрсетеді :

Физиологиялық: аштық, шөл, жыныстық қатынасқа талпыныс және т.б.

Қауіпсіздік: өмір сүруге қауіпсіздік, комфорт, өмір сүру жағдайларының тұрақтылығы.

Әлеуметтік: әлеуметтік байланыс, тілдесу, жақындық, басқаға және өзіне көңіл бөлу, бірге жұмыс істеу.

Абыройлық: өзіне құрмет, сырт адамдардан құрметке ие болу, басқалар мойындап абыройлы болу, табысқа жету мен жоғары баға алу, қызметте өсу.

Рухани: тану, өзін орнын табу, өзіндік сипаттау, өзін өзі тану.

Одан толығырақ санатталған иерархия да бар. Жүйеде жеті деңгейлі (приоритеттер) қажеттілік бар:

Физиологиялық (ең төменгі)

Қауіпсіздік

Махаббат/бір нәрсеге тиеселілік

Құрмет

Білім алу

Эстетикалық

Өзінің маңызын түсіну

Әр деңгей іске асқанда, келесі деңгей маңызға ие болады. Бірақ бұл алдыңғы қажеттілік маңызын жоғалтты дегенді білдірмейді. Сонымен қатар әр деңгей тұрақты приоритеті, орны болмайды пирамидаға сәйкес, яғни әр адамға әр қандай қажеттілік маңыздылығы әр түрлі.

12. Музыканың психотерапиялық әсері. Музыкотерапия-бұл әдіс тепе-теңдікті сақтау

үшін және жан дүниесін босаңсыту үшін қолданылады. Музыка адамды тыныштандыруы

не керісінше әсер етуі мүмкін. Балалрды емдегенде музыкамен билетіп қозғалыстар

жасаған дұрыс. Мүзыкотерапия тіпті дәрігемен контакткқа түскілері келмейтін шизофрениямен не аутизммен ауыратын балаларды емдеуге көмектеседі. Әуен терапиясында — бала әуенді тыңдай отырып, тыңдай білу қабілетінің артуымен қатар бойындағы әсемдікпен көркемдікті сезіне алады. Мұнда әуен әсер етуші негізгі фактор. Музыка терапиясы — бұл психотерапиялық әдіс. Бұл жерде музыка дәрілік, емдік заттар ретінде қарастырылады. Музыка терапиясы көне заманнан бері қолданылып келеді. Музыка терапиясымен емделу кез-келген адамға қолайлы.

Әуелі, ырғақты музыка адам миының бөліктеріне әсер ете отырып ми қызметінің дұрыс жұмыс жасауын реттейді.Сонымен қатар кез-келген музыканың өзіне тән белгілері бар. Ол белгі адамның көңіл күйіне әсер ете отырып эмоциясының тууына себепкер болады. Әуен терапиясының әдістерін қолдануда бала бойындағы шығармашылық қабілетін төңірегіндегі болып жатқан көптеген өзгерістермен байланыстыра алуына, ішкі сезімін оятуына баса назар аударылады.

13. Дж.Уотсонның мінез-құлықтық S – R реакциялар жүйесі.

XX ғасырдың басында психологтар қабылдаудың түрлі сипаттарын зерттеуге көр көңіл аударған. Сол жылдары жарнама психологиясында қолданбалы түрде сызба әсер ететін: «стимул – реакция», онда жарнама тітіркендіргіштері «стимул» болып, ал тұтынушының мінез-құлқы - сол стимулдарға деген «реакция» ретінде қарастырылатын. Керісінше байланыс жайлы мүлдем айтылмайтын. Сол сызба құралған Дж.Уотсонның американдық бихевиоризмі жақтауларына мүлдем қатысы жоқ көптеген психологтар практикада сол сызбаны қатаң ұстанып, жарнаманы жарнамалаушының тұтынушыға деген әсері ретінде қарастырған. Әйгілі неміс психологы, профессор К. Марбе, психологиялық көз қарастан жарнама құралын тітіркендіргіш ретінде қарастыру қажет, «физикалық әлемнің күйі және процесстері біздің санаға күшті әсер етеді» деп жазған. Алайда, психикаға позитивті тұрғыдан келу себептеріне байланысты шартты рефлекстің негізгі, орталық буынын осы психологиялық теорияның негізін салған Дж. Уотсон көңіл бөлмеген. Ол рефлекстің сызбасында тек қана оның шеткі мүшелерін қалдырып, оларды «стимул» S және «реакция» R деп белгілеген. «Стимул - реакция» (S→R) қатысы дағдыны белгілі бір стимулға «жатталған» реакция деп анықтаған. Бихевиоризм өкілдерінің Э. Торндайктың жануарларға, адамдардың мінез-құлығына жасалынған тәжірибелер барысында алынған қорытындыларын көшіруге мүмкіндік беретін бихевиоризмнің негізгі шарты болып Дж. Уотсонның «адам – басқа жануарлардан тек қана өзін-өзі ұстау түрімен ғана айырықшылынатын жануар, ... Сөйлеу – бұл әрекет, яғни өзін-өзі ұстау. Тіл дегеніміз - еріннің жабық кезінде ойлану болып табылатын дағды... Психологтардың ой деп атағаны жай айтқанда, іштен ойлану болып табылады» [253, 6 б.]. Басқа сөзбен айтқанда, ерте бихеворизмге сәйкес адамның да жануардың да барлық психикалық әрекетін «үйрету» және «дағды» деген терминдермен сипаттауға болады. Дж. Уотсон үшін жеке тәжірибе жинақтау ретіндегі «үйрету» және стимул-реакцияның нығайтылған байланысы ретіндегі «дағды» сияқты екі ұғым бірдей. Дж. Уотсон «сана» мен «ойлауды» елемеуін оларды объективті тікелей зерттеуге болмайтындығымен түсіндіреді. Сондықтан Дж. Уотсонға сәйкес, бихевиоризм нағыз табиғи ғылым «ми», «ақыл», «сана» сияқты ойша жорытылған ұғымдарсыз өмір сүре алады. Ал психологияның басты мақсаты адамның өзін-өзі ұстауын, мінез-құлқын зерттеу болып табылады. Адамның сөйлеу мінез-құлығын және оны осы мінез- құлыққа оқытуды бихевиоризм осы контексте қарастырады