Опиоидтарды асыра пайдалану(злоупотребление)
Асыра пайдалану жиі есірткіні эпизодты түрде, бір жағдайдан екінші жағдайға дозасын көтермей қолданғанда болады.
Эпизодты қолдану этапының ұзақтығы әр түрлі, ол есірткінің түріне,оған қол жетімділігіне және енгізу жолына байланысты.Орташа алғанда шамамен 1.5-2 ай, бірақ одан да көп болуы мүмкін.
Опиоидтардың түрлеріне байланысты бірден жүйелі түрде қолданудан негізгі синдромдар мен симптомдардың бір уақытта пайда болуын кездестіруге болады. Осы этапта шектен тыс пайдалануды диагностикалауға болады.
Опиоидтарға тәуелділік синдромы
Аурудың мерзімі қабылдайтын препараттың наркогенділігне және оны енгізу жолына байланысты. Героин – ең наркогенді опиоид, оны көктамыр ішіне енгізгенде нашақор болу мүмкіншілігі 3-5 инъекция жасаған сон ақ білінеді.Сонымен қатар тәуелділікті тез туындататын химиялық жолмен өңделген препараттар: опия сырца,сухой маковой соломки или семян пищевого мака. Медициналық наркотиктарға тәуелділік 10-15 инъекциядан кейін дамиды. Алғашқы кезеңнің негізгі белгілері болып: өте ауыр опиоидтарды кезеңді не үздіксіз қолдануға тырысу болады, оны өзі қалаған сезімді сезіну үшін немесе психикалық дискомфортты басу үшін қолданады және бұл өте қысқа уақытты құралады(2-3 инъекциядан кейін). Созылмалы опиоидтарды қолданғанда ағзаның жауабы ретінде барлық функциялардың қайтадан құрылуы жүреді. Бұл жағдай болу үшін опиоидтарды үздіксіз 1-2 апта бойы қабылдау жетеді. Айқын физикалық және психикалық бұзылыстар опиаттардың әсері әлсірегенде не болмағанда көрінеді. Толеранттылық пайда болады. Қолданып жүрген дозадағы әсер болмайды, сондықтан үлкен дозаларды қабылдауды қажет етеді. Есірткі болмағанда не аралықтарында үзілістер болғанда науқастар қанағаттанбаған, көңіл күйлері жоқ, психикалық дискомфорт жағдайында болады. Есірткіні қолданған соң бұл белгілер бірден жоғалады. Бұл кезде әлі абстиненттік синдром дамымайды. Есірткінің физиологиялық әсерлері сақталады: зәрдің түзілуінің төмендеуі, үлкен дәреттің болмауы, жөтел рефлексінің тежелуі. Осы этапта науқастар тек қана есірткіні ғана ойлайды, басқа өмірінде болып жатқан жағдайларды екінші орынға қояды. Барлық нашақорлардың өмірлік ұстанымы,мақсаты бір ғана:
ЕСІРТКІНІ ТАБУ ЖӘНЕ ОНЫ ЕНГІЗУ МҮМКІНШІЛІГІ.
Бұл кезеңде опиоидтарға тәуелділіктің алғашқы сатысын диагностикалауға болады. F11.251 Абстинентті жағдайдың туындауы ол аурудың екінші аралық кезеңінің дамығанын көрсетеді. F11.252
АЖ опиоидтарды жүйелі түрде қолданғанда шамамен 2-6 аптадан кейін дамиды.Бұл кезеңде толеранттылық жоғарылайды, яғни қабылдау дозасы өте жоғары болады «смертельный». Бұл этапта опиоидтардың физиолгиялық әсерлері әлсірейді,болмайды,эйфория өзгереді: аса айқын болмайды, аса ұзаққа созылмайды, науқастар тек опиоидтардың әсерінен ғана белсенді жұмысқа қабілетті болады.
Кезеңнің ұзақтығы әр түрлі, ол қолданатын заттың наркогенділігіне, дозасына,енгізу жолына байланысты орташа алғанда шамамен 5-10 жылды құрайды. Бұдан кейін соңғы кезең басталады. Бұл кезде есіркінің әсер етуі өзгереді. Науқас есірткіні жұмысқа қабілеттілігін арттыру үшін, көңіл күйін жақсарту үшін және абстинентті жағдайдың алдын алу үшін ғана енгізеді. Енгізген соң эйфория сирек байқалады. Толеранттылық төмендеуге бейім келеді.Қолданып жүрген үлкен дозаны енгізгенде науқаста әлсіздік,енжарлық дамиды.Науқастардың көңіл күйлері болмайды, суицидалды ойлар көп болады.
F11.3 Опиоидтарды қолданумен шақырылған абстинентті жағдай
«Бас тарту синдромы» ұзақ уақыт бойы интенсивті қабылдаған есірткіні қолдануды тоқтатқанда не оның дозасын бірден төмендеткенде дамиды. Есірткіні соңғы рет қолданғаннан 6-24 сағ соң дамиды.Даму уақыты қабылдайтын есірткі түріне, қосындыларына байланысты.
Негізгі абстинентті синдромның белгілеріне: вегетативті, ауырсынулық(алгиялық) және психопатологиялық бұзылыстар жатады.
Вегетативті белгілерге: есінеу, жас ағу, ринорея жиі түшкірумен, диарея,қарашықтың кеңеюі, дене темп\ң жоғарлауы,жүрек қағу,АГ, тершеңдік,қалтырау, пилоэрекция «гусиная кожа». Алғашқы уақытта абстинентті жағдай әлсіз не болмағандықтан, науқастар өз жағдайларын тұмау тәрізді жағдай деп қабылдайды. Бас тарту синдромы психопатологиялық бұзылыстардан басталады: алаңдаушылық, қобалжулық, дискомфорт сезімі, тітіркенгіштік, дисфория,жалпы әлсіздік,физикалық әлсіздік. Ұйқының бұзылысы ұйқысыздыққа дейін, есірткіні қабылдауды тоқтатқаннан кейін тәулік бойында байқалады және ұзақтылығымен, жүргізетін терапиямен төзімділігімен ерекшеленеді.
Негізгі тағы бір диагностикалық критерийлерінің бірі болып АЖ ауырсыну симптомокомплексі.
Өте ауыр өтетін бұзылыс, бұна нашақорлар жаргонымен «ломка» деп атайды. Соңғы рет қабылдаған күннен келесі күні науқаста аяқ қолдарында, арқасында бұлшық ет буындақ ауырсынулар пайда болады, кейде ол барлық денеге таралады, бұны науқастар «айналдыратын» \ « выкручивающие боли» ауырсынулар деп атайды.
Ауырсыну қинайтын, өте ауыр сипатта болады, сенестопатиялық сипат алуы мүмкін. Науқастар өз жағдайлар асыра сілтеп көрсетуі мүмкін, есірткіге тәуелді екендерін жасырмайды. Басқарылмайтын, агрессивті күйде болады.
АЖ/ғы науқастар өте көп құқық бұзышықтарға, суицидтерге барады. Максималды айқындылығы опиоидтарды қабылдаған соң 2-3 күндері байқалады, ал ұзақтығы есірткінің түріне, аурудың, емнің ұзақтығына байланысты.
Героиндік абстинентті жағдайда емдеу шарты 7-10 күннен асады.
Постабстинентті кезең
Ең алдымен психопатологиялық бұзылыстар көрінеді және олар есірткіге құмарлықты шаұырады. Бұл жағдайда метаболикалық және ағзалардың қызметтері қалпына келе бастайды.
Тән белгілер:
көңіл күйі төмендеген
дисфория
психикалық дискомфортты сезіну
астения
ұйқының тұрақты бұзылыстары
Есірткіге құмарлықтары науқастың қимыл әрекеттеріне кері әсерін тигізеді, олар ашулы болады, себепсіз ауруханадан шығаруды талап етеді. Суицидалды ойлар пайда болады. Есірткіге құмарлық жеңіге келмейтін мінез құлыққа да байланысты, сол себепті рецидивтер болуы мүмкін.
Героинге тәуелділік кезіндегі постабстинентті жағдайдың ерекшелігі: астениямен, апатиямен, ипохондриялық және үрейлі фобиялық көріністермен дисфориялық депрессияның басым келуі. Абстинентті жағдай жоғалған сон постабстинентті жағдай шамаен 2ден 6 аптаға дейін созылуы мүмкін.
Ремиссия кезеңі
Постабс. Кезең біртіндеп қалыптасу және стабильді ремиссия этаптарынан тұратын ремиссия кезеңіне ауысады. Ремиссияны сандық және сапалық қасиеттеріне сай бөледі.
Сандық белгілері: есірткіні қолдануды тоқтатудың жалпы ұзақтығымен және нәтижелілігімен сипатталады.
Сапалық белгілері: кері кету «срыв» болуы не болмауы « опиоидтарды қолдануға эпизодты кері қайту»; басқа ПАЗ аса қатерлі «злоупотребление» викарлы «орын басу» қабылдау, сонымен қатар психикалық бұзылыстардың ауырлығы мен сипаты, өмір сүру сапасы жатады.
Қалыптасу ремисссиясы кезінде алдымен еірткіге құмарлық азаяды, психопатологиялық симптомдар біртіндеп басылады. Науқастардың ұйқысы, психикалық жағдайы, тәбеті қалыпқа келе бастайды, көңіл күйі түзеле бастайды, бірақ есіртікіге құмарлық идеаторлы компоненті ұзаққа сақталып, жасырын өтуі мүмкін.
Тұрақты ремиссия есірткіні қолдануды тоқтатқаннан 6 шы айдың соңында дамуы мүмкін. Бұл уақыт аралығында негізгі қимыл әрекет, диссомникалық, эмоционалды бұзылыстар қысқарады, маңызыдысы есірткіге патологиялық құмарлық азаяды, қысқарады.