Бақытгүл Райханқызы Құлжанова

ҚАЗАҚ ТІЛІ

Халықаралық қатынастар факультетінің студенттеріне

арналған оқу құралы

Алматы 2010

Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің жанындағы республикалық оқу-әдістемелік кеңесінің гуманитарлық және жаратылыстану ғылымдар мамандықтары Секциясымен басып шығаруға ұсынылды. (№ 2 хаттама, 2010 жылдың 15 маусымы)

Пікір жазғандар:

филология ғылымдарының докторы, профессор А. Алдашева;

педагогика ғылымдарының докторы, доцент Ж. Балтабаева;

филология ғылымдарының кандидаты, доцент М. Мамаева

Құлжанова Б.Р.

Қазақ тілі: Оқу құралы. – Алматы: Қазақ университеті, 2010. – 186 бет.

Оқу құралы жоғары оқу орындары халықаралық қатынастар факультетінің дипломат, халықаралық құқық, аймақтану мамандықтарына оқитын жалғастырушы топ студенттеріне арналған.

Дипломатиялық қатынаста жиі кездесетін дипломатиялық құжаттар, сол тақырыптарға байланысты терминдер мен сөздіктер, сондай-ақ бүгінгі күннің көкейтесті мәселелеріне арналған тақырыптар қамтылған. Студенттердің ой-өрісін дамытуға арналған елтану материалдары, қазақ халқының сан ғасырлық маңызы бар мақал-мәтелдері, афоризмдері, түркі ғұламаларының ұрпақтан-ұрпаққа қалдырған қанатты сөздері, өсиеттері, нақыл сөздері әр тақырыпқа байланысты орынды берілген.

Халықаралық қатынастар саласында кәсіби тілді жетік меңгертуге бағытталған.

АЛҒЫ СӨЗ

Қазіргі таңда қай факультетте болмасын, тілді әр мамандыққа бейімдеп оқытудың маңызы зор.

Халықаралық қатынастар факультетінің орыс тілді аудиториясының жалғастырушы топтарына арналған бұл оқу құралы қолда бар оқулықтарды толықтыра түсу мақсатында жазылды.

Бұл оқу құралы болашақ дипломат, халықаралық құқық, аймақтану мамандарына арналғандықтан қажетті деген мәтіндер мамандыққа байланысты сұрыпталып, екшеліп алынды. Тақырыпқа кіріспес бұрын ой шақыру, пікірлесу, жаңа сөздермен жұмыс, өз ойын толық әрі тез жеткізе білу үшін жағдаяттық тапсырмалар, мәтінді пысықтау үшін жаттығулар, пысықтау сұрақтары, тақырыпқа байланысты дипломатиялық терминдер жүйелі түрде беріліп отырды. Бұл дегеніңіз студенттің өз мамандығына қатысты мәтіндерді оқып қана қоймай, сөздік қорларын молайтуға, есте сақтау қабілеттерін дамытуға септігін тигізеді. Сонымен бірге, оқу құралында қазақ халқының даналық сөздері, мақал-мәтелдер, түркі халықтарының афоризмдері, халық болжамдары, өлеңдер, белгілі адамдардың тақырыпқа байланысты пікірлері, шежірелі деректер «Білгенге маржан!», «Сөзіңіз құнарлы болсын!» сияқты тақырыптармен қоса беріліп отырды. Әр тақырыптың соңындағы «студенттердің оқытушымен бірлесіп орындайтын өздік жұмыстары» студенттердің сабақта алған білімдерін оқытушы көмегімен одан әрі толықтыра түссе, «студенттердің өздік жұмыстары» студенттердің өз бетінше ізденуіне, аудиториядан тыс өз беттерінше білімдерін толықтыруға жағдай жасайды.

Біздің негізгі мақсатымыз – студенттердің мамандыққа қатысты сөздік қорларын байыту, университет қабырғасында жүргенде болашақ саласына қатысты дипломатиялық терминдерді дұрыс түсініп, оқи-жаза білуге, өз ойларын нақты, ұтымды түсіндіре, айта білуге үйрету.

Біздің елімізді басқа елдермен байланыстырушы болашақ дипломат мамандардың ой-өрісінің жан-жақты дамуына, өрелі маман иесі болып шығуына септігімізді тигізуге тырыстық.

Автор

1-тақырып

ТІЛ

ҚАЗАҚ ТІЛІ

Тәуелсіз қазақстанның мемлекеттік тілі

 1-тапсырма. Ой шақыру. Келіңіз, пікірлесейік!

• Қалай ойлайсыз, тілдің қоғамдағы ролі қандай?

• Тіл – қатынас құралы. Тілдің тағы басқа қандай функциясы бар?

– Тіл болмаса, ұлт бола ма?

2-тапсырма. Дала ойшылдары не дейді. Жадыңызда тұтыңыз!

Тіл адамның даңқын асырады. Адам ол арқылы бақыт табады (Жүсіп Баласағуни).

Адамға екі нәрсе тірек-тегі:

Бірі – тіл, бірі – ділің жүректегі (Жүсіп Баласағуни).

Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады (Ахмет Байтұрсынұлы).

Егер ертең тілім жоғалар болса, мен бүгін өлуге даярмын (Расул Гамзатов, авар ақыны).

3-тапсырма. Ұлы ойшылдар сөздерінен не түсінгеніңізді айтыңыз. Өздеріңіз тіл туралы айтылған қандай нақыл сөздер білесіз? (Дәптерлеріңізге жазыңыз)

–Тілімізді сақтап қалу үшін не істеуіміз керек?

–Тілімізге жанашыр болып жүрген басқа ұлт өкілдерінен кімдерді білесіз?

4-тапсырма. Жаңа сөздермен сөздікті пайдалана отырып жұмыс істеңіз.

Рәміз, адамзаттық құндылықтар, аяғынан тік тұру, ынтымақтастық, көпір, өмірлік ұстанымдар, ірге, елдік, мәдени-әдеби құндылықтар.

5-тапсырма. Мәтінді оқыңыз.

Тіл – ұлттың жаны

Мемлекеттің туы, Елтаңбасы, Әнұраны сияқты «мемлекеттік тіл – еліміздің басты рәміздерінің бірі» деп елбасымыз Н.Ә. Назарбаев атап айтқандай, мемлекеттік тіл – мемлекеттің ажырамас бір бөлігі. Тіл – мемлекеттің елдігін айқындайтын басты белгілердің бірі.

Тіл – адам баласының ғана емес, ұлттың, халықтың, қоғамның болмысын көрсететін құбылыс. Адамзаттық құндылықтар қатарында тіл ғылымнан да мәдениеттен пен өнерден де бұрын аталады. Ғылым да, мәдениет те, өнер де, материалдық игіліктер де, саясат та тілдің қатысуымен жасалады.

Тіл – бір мемлекеттің аяғынан тік тұруына, оның жалғасуына ықпал ететін, сол мемлекеттің тәуелсіз екенін білдіретін құрал. Тіл адамдарды бір-біріне жақындастырып, олардың арасында бірлік, ынтымақтастықты қалыптастыратын негізгі ірге. Тіл – өткен мен келешек арасындағы көпір, ол бүтін бір ұлттың мәдени-әдеби құндылықтарын, білімін, өмірлік ұстанымдарын, кешеден бүгінге, одан болашаққа жеткізеді.

6-тапсырма. Түсінігіңізді тексеріңіз.

1. Елдіктің басты белгісі не?

2. Тіл қандай құбылыс?

3. Тіл қандай көпір?

7-тапсырма. Мәтінге сүйене отырып, көп нүктенің орнына керекті сөздер мен сөз тіркестерін қойып шығыңыз.

1.Тіл – ................... айқындайтын басты белгілердің бірі.

2. Тіл – адам ......... ғана емес, ............... болмысын көрсететін құбылыс.

3. Адамзаттық құндылықтар қатарында тіл ............ бұрын аталады.

4. Ғылым да, мәдениет те, өнер де, материалдық игіліктер де, саясат та ......... қатысуымен жасалады.

5. Тіл – бір мемлекеттің ............. ықпал ететін, сол мемлекеттің тәуелсіз екенін білдіретін құрал.

6. Тіл адамдарды бір-біріне жақындастырып, олардың арасында .......... қалыптастыратын негізгі ірге.

7. Тіл – .......... арасындағы көпір, ол бүтін бір ұлттың ............, кешеден бүгінге, одан болашаққа жеткізеді.

8-тапсырма. Мәтінді оқыңыз.