29.Әлемдік және аумақтық ластанудың әсері

Атмосфераның ластануы екі жолмен болады:

бірінші жолы табиғи құбылыстар салдарынан ластану, екіншісі адамзаттың өндірістік тіршілігі нәтижесіндегі ластану. Табиғи ластанудың негізгі көздері — жанартаулық күлдер. ормандар және далалық өрттердің шаңдары, космостық шаңдар, т.б. Осылардың ішіндегі мол бөлігі жер бетінің эрозиясынан пайда болатын шаңдар, бір жағынан бұл құбылыста адамзаттың да қатысы бар.

Әлем бойынша өндірістік салалардың ластаудағы алатын үлесі

Құрылыс материялдар өндірісі-34,7

Жылу электр станциялары -29,5

Автокөлік -15,8

Қара металлургия-12,4

химия өндірісі - 4,6

түсті металлургия-2,2

мұнай өңдеу өндірісі-0,5

басқалар-0,3

Әлем елдерінің өркендеу дәрежесіне, шаруашылықтарының ерекшеліктеріне сай бұл салалардың үлесі әртүрлі.Осы орайда зиянды заттардың әлемдік және жергілікті ықпалын бағалау қарастырылған.

Ластанудың әлемдік әсері

Кейбір ғалымдарың зерттеулері бойынша - зиянцы заттардың ауадағы концентрациясының өсуі жер климатының күрделі өзгерістеріне соқтыруы мүмкін.

Ең қауіпті құбылыс ретінде, көміртек қостотығының концентраңиясының көбеюі айтылуда, жер планетасы бетіндегі «парник эффектісі» пайда болуы осымен байланысты. Бұл құбылыстың мәні, жер бетінің ауа қабатындағы көміртек қостотығының көбеюі, жерге күн радиациясы жақсы өткізіліпп, ал жерден тарайтын ұзынтолқынды жылу энергиясының атмосферада қалып қоюы, нәтижесінде жер бетінің температурасын көтереді. Жер бетінің температурасының 0,5⁰С көтерілуі экологиялық жүйеелерде күрделі өзгерістер туғызуы мүмкін.Егер температура 2⁰ С өссе полярлық мұздықтар еріп,мұхит деңгейінің көтерілуіне әкеліп,жазық жерлерге су жайылуына,мыңдаған жан-жануарлар,өсімдік түрлерінің жойылуына соқытруы мүмкін.Климаттың өсуі жауын-шашын көлемінің күрт өсуіне,ал бұл шаруашылықтың көп салаларына теріс өзгерістер туындауына әсер етеді.Ғалымдардың байқауы бойынша кейбір аймақтарда ауа оттегін жұмсау өз шегіне жеткендігіне ұқсайды. Техниканың қарқындып дамуына байланысты,оттегіні көп пайдаланатын елдер қатары өсе түсуде.Егер де адамзат дамуы осы жолмен өркендей беріп,минеральды отынды жағу қарқыны жыл сайын 5 пайызға өсіп отырса,онда жер бетіндегі оттегі небары 160 жылға жетер еді.Атмосфераның хлорфторамин қосындыларымен (фреон) ластануы өте қауіпті жағдай туғызу мүмкін.Дүниежүзі бойынша 0,8 млн тонна жыл сайын атмосфераға тарайды.Фреондар көміртегі қостотығы секілді инфрақызыл сәулелерін сіңреді,оған қоса олар бөлінгенде пайда болатын хлор озонның ыдырауына ктализдік әсерін тигізеді.Атмосферадағы фреондар озон қабатының ыдырауына әкеледі.

Атмосфералық ластанудың аймақтық әсері

Кейбір өндіріс жақсы дамыған аумақтарда атмосфералық ауадағы зиянды заттар мөлшері өте көп болуы мүмкін.Осы аймақтардағы атмосфераның ауа қабаттарында әсіресе тропосфераның төменгі бөліктерінде қоршаған ортаға белсенді әсер туғызатын ластанулар жиі кездеседі.Мұндай ластанулардың негізгі көздері болып химия,металлургия және машина жасау өндірістері кәсіпорындары,жылу электрстанциялары,құрылыс материалдарын дайындау орындары,көлік жиынтығы т.б. табылады.Зиянды заттардың оттекпен қосылуы,олардың күлгін сәуле шашу әсеріне ұшырауы,жан-жануарлар әлеміне аса қауіпті «фотохимиялық түтін» деп аталатын зиянды тұман түзілуіне жолықтыруы мүмкін.Урбанизация (ел тұрғындарының қалаға жинақталуы) үрдісінің ұлғаюы қалалардың көлемінің өсуіне соқтыруда.Мысалы:Токио қаласында 16 млн адам тұрады, 4 млн астам автомашина шоғырланған.Жыл сайын экологиялық талаптардың күшеюіне қарамастан осындай ірі қалалардың атмосфералық ауаны ластауы арта түсуде.ҚР аумақтық ластану көрсеткіштері ірі өндіріс ошақтары орналасқан Балқаш,Өскемен,Риддер қалаларында кездеседі.