33.Отбасында әйелдердін негізгі құқықтары мен міндеттерін анықтап көрсетініз

Отбасы құқығы некелесу, туыстық, бала асырап алу және баланы отбасы тәрбиесіне қабылдаудың басқа да нысандарына орай, пайда болатын, яғни отбасы қатынастарын өзіндік және соған байланысты мүліктік қатынастарын реттейтін құқық саласы болып табылады.

Отбасы құқығының пәнін құрайтын қоғамдық қатыныстар өзіндік (мүліктік емес), немесе мүліктік болуы мүмкін. Мүліктік және өзіндік қатыныстар құқықтың басқа да саласының, бірінші кезекте азаматтық құқықтың реттейтін пәнін құрайды. Бірақ, аталған қатыныстардың басымдылығы бір жағынан, азаматтық құқықта, екінші жағынан, отбасы құқығында бірдей емес. Азаматтық құқықтың негізгі міндеті - мүліктік қатынсатарды реттеу болып табылады.

Отбасы құқығының пәніне кіретін мүліктік қатынастар жеке адамның құқықтары мен міндеттеріне байланысты болады. Отбасы құқығының азаматтық құқықтан айырмашылығы да, міне, осыда жатыр.

Сонымен бірге жеке қатынастардың артықшылығы жөнінде сез қозғағанда мынаны ескерген жөн: бұл қатынастардың барлығы бірдей құқықтық реттеуге жатпайды. Профессор О.С.Иоффе атап көрсеткендей, жеке отбасы қатынастарына жататын заңды тұрғыдан номалдаудың обьективтік мүмкіндіктері белгілі бір дәрежеде шектеулі болады да, сырттай бақылаудың ырқына шығып кетеді.

Отбасы кұқығын зерттеуші белгілі кеңес ғалымы Е.М.Ворожейкин: «Өзіндік сенімге ие бола алмаған отбасылық қатынастарды жасанды деп есептеу керек. Көп жағдайда мұндай қатынастар тоқтатылуы тиіс немесе ол басқа жолмен реттелуі керек», деп жазды.

Қазақстан Республикасы отбасы құқығының қайнар көзі Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы «Неке және отбасы туралы» Заңы болып табылады. Осы аталған Заң актісі 1969 жылғы 6-тамызда Республиканың Жоғары Кеңесі бекіткен неке және отбасы туралы Кодексті алмастырды.

«Неке және отбасы туралы» Заң 7 бөлімнен, 29 тараудан және 213- баптан тұрады.

Бірінші бөлімдегі «Жалпы ережелерде» неке-отбасы заңдарының негізі жасалып, осы заңмен

«Отбасы» деп аталатын 3-бөлім ата-аналар мен балалардың құқықтары мен міндеттерінің негізі туралы, ата-аналарды туу туралы жазбалар кітабына жазу жайындағы, ата-аналардың балаларға байланысты құқықтары мен міндеттері туралы, ата-аналарды ата-аналық құқығынан айыру және шектеу жайында, сондай-ақ бала асырап алудың тәртібін айқындайтын ережелер, оны болдырмау және жарамсыз деп тану жөніндегі баптардан тұрады.

Гендерлік теңдік – қай жынысқа жататынына қарамастан, ерлер мен әйелдердің тең құқықтарын және тең мүмкіндіктерін және саяси, экономикалық, әлеуметтік, қоғамдық және мәдени өмір салаларына қатысуға нақты қолжетімділігін қамтамасыз ететін құқықтық мәртебе;

3) жыныстық белгісі бойынша кемсітушілік – жыныстық белгісі бойынша адамның құқықтары мен бостандықтарын кез келген шектеу немесе оларға қысым жасау, сондай-ақ оның қадір-қасиетін түсіру;

4) тең құқықтар – ерлер мен әйелдер үшін азаматтық, саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени және басқа да құқықтарды жүзеге асырудың мемлекет кепілдік берген, Қазақстан Республикасының Конституциясында және заңдарында бекітілген тең құқығы;

5) тең мүмкіндіктер – құқық теңдігіне нақты қол жеткізу үшін қажетті құралдар мен жағдайлардың жүйесі;

Ерлер мен әйелдердің тең құқықтарын және тең мүмкіндіктерін шектеуге немесе оларға қысым жасауға бағытталған нормативтік құқықтық актілерге сотта Қазақстан Республикасының азаматтық іс жүргізу заңнамасында көзделген тәртіппен дау айтылуы мүмкін.

2. Мыналар:

1) ананы, баланы және әкені қорғауға;

2) әйелдерді жүктілігіне және босануына байланысты қорғауға;

3) ерлердің өмір сүру жасының ұзақтығын ұлғайтуға;

Ерлер мен әйелдердің еңбек қатынастары саласында тең құқықлы

34.Мүмкіндігі шектеулі балалар өмірлік циклдың белгілі бір кезеңдеріне баяу жетеді. Ал кейде тіпті оған жетпейді де. Баланын туылған уақытында баладағы эмоционалдық үйрену, патологиялары туралы ақпарат алу қажет. Отбасынын өмірлік циклының осы кезеңі туралы толығырақ айтып беріңіз.

Отбасының өмірлік циклы - некеге тұрудан басталып, оны бұзу мен аяқталатын отбасының өміріндегі маңызды, кезеңдік оқиғалар тізбегі. Отбасының өмірлік циклі 8 этаптан тұрады. Олар:

1. Күйлі рөлдерді қабылдау және дамыту.

2. отбасында балалардың пайда болуы (30 айдан асқан жас).

3. 2 жылға дейін жас егде жастағы баланы (мектепке дейінгі балалармен отбасылар 6 жыл 6 ай).

4. Балалар (6-дан 13 с жасы егде жастағы баланы) бар отбасылар.

5. Жасөспірімдер (13 жылдан 20 жылға дейін үлкені) бар отбасылар.

6. Солдан бірінші балаға отбасының жастардың Күтім ( ең жас ата-аналар отбасын қалдырады сәт).

7. (« зейнетақы қамқорлық бос ұя» дейін) ата-аналарының орташа жасы.

8. Зейнеткерлікке екі қайтыс (отбасы мүшелерін Қартаюға ерлі-зайыптылар).

Эвтаназия (грек. жеңіл өлім) – қатты жазылмайтын аурумен ауыратын адам өмірін қысқарту немесе тоқтату, адамның азабын азайту немесе адамдарға қиналмай өлуге медициналық жолмен мүмкіндік беру. Қазіргі медицинада эвтаназияны қолданудың екі әдісі бар. Біріншісі, дәрігердің қатысуымен, яғни емделушінің өз рұқсатымен оған әртүрлі улы дәрілерді егу. Бір ескеретін жайт, мұндай жағдайда емделуші түбі өлімге апаратын айықпас дертке шалдыққан болу керек. Екіншісінде, дәрігер қатыспайды.

Қазақстан Республикасында 2009 жылғы 18 қыркүйектегі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» кодексінің 141- бабына сәйкес Эвтаназияға жол берілмейді [2]. ҚР Конституциясының 1-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының ең қымбат қазынасы - адам және оның өмiрi, құқықтары мен бостандықтары. 15-бап 1. Әркiмнiң өмiр сүруге құқығы бар. 2. Ешкімнің өз бетінше адам өмірін қиюға хақысы жоқ. 12-бап 1. Қазақстан Республикасында Конституцияға сәйкес адам құқықтары мен құқықтары мен бостандықтары танылады және оларға кепiлдiк берiледi делінген. Осы баптарға сәйкес эвтаназия Қазақстан заңына қайшы келеді. Және Эвтаназия институты Қазақстанда жоқ 7

• Жалғасы 39-сұрақта

35.Аристотельдін ойынша, әйелдер жұбайына толығымен бағынады. Әйелдер мен күң-еркектерді салыстыра отырып, ол күң-еркектердін қоғамдағы маңызды орны туралы айтады. Күңдер бостандыққа ие болуы мүмкін, ал әйелдер әрқашан бағынуы тиіс. Аристотельдін отбасы туралы концепциясын қай ғалым социологтар жалғастырды, талдау берініз

Аристотель— ежелгі грек философы, Платонның шәкірті, Ескендір Зұлқарнайынның (Ұлы Александр) ұстазы, «адамзаттың бірінші ұстазы» деген құрметті атаққа ие.

Оның ең маңызды еңбектері ретінде «Физика», «Метафизика», «Никомахтың этикасы», «Жан туралы» және «Поэтика

Ол ғылым мен парасаттың көптеген тақырыптарын жүйелі әрі жан-жақтылы зерделеп, жаратылыс пен өмірдің түрлі құбылыстарына нақты ғылыми зерттеулер жасап, артына сүбелі еңбектер жазып қалдырды. Аристотель ғылымның көптеген саласының алғашқы негізін қалады, олардың арасында физика, метафизика, поэтика, театр, музыка, логика, риторика (шешендік өнері), саясат, этика, эстетика, биология, зоология және экономика қатарлылар айрықша аталады. Ол қалдырған философиялық пайым жүйесі мен ғылыми зерттеу дәстүрі кейінгі мұсылмандық және христиандық мәдениетке, шығыс-батыс өркениетіне айрықша ықпал етті.

Отбасының әлеуметтік мәні мен пайда болуы және даму кезеңдері туралы ғылым тарихында әр түрлі қағидалар мен пікірлер, белгілі ағымдар болды. ХІХ ғасырдың ортасына дейінгі Ж.Руссо, Х.Гердер, Г.Гегель, т.б. ойшылдар отбасын табиғаты жағынан қоғамның алғашқы некелік негізі деп түсіндіріп, әлеуметтік қатынастардан жоғары қойғаны тарихтан белгілі. Мысалы Ж.Руссо: «Барлық қоғамдардың ең көнесі және жалғызы – ол отбасы. Сонымен қатар, отбасы керек болса, саяси қоғамдардың болашақ үлгісі: әкім - әкеге ұқсайды, ал халық – балаларға ұқсайды», – деп айтқан сөзі отбасы мен қоғамның әлеуметтік қызметінің егіз екендігін дәлелдейді. Ойшыл данышпан, ғалым әл-Фараби «Отбасы» ұғымына мынадай анықтама береді: «Үй белгілі бір бөлшектерден құралады, солардың арқасында гүлденеді. Бұлар саны жағынан төртеу: ері мен әйелі; қожайыны мен қызметшісі; әке-шешесі мен баласы; мүлкі мен мүлік иесі. Кімде-кім бұл бөлшектер мен бірлестіктерді басқарса, ол адам үйдің билеушісі және әкімі болады. Оны «қожайын» деп атайды», – деп, отбасын оның құрылымдық бөліктері тұрғысынан сипаттайды. Осы пайымдаулары арқылы ғалым заманның ағымына қарай отбасының өзі де, оның құрылымы мен тәрбие мазмұны да сан қилы өзгеріске ұшырайтынын болжағандай. Отбасы мәселесі әр дәуірде жан-жақты қарастырылып, шешу кезінде көптеген ойшылдар, ғалымдар әртүрлі пікірлер ұсынған. Ежелгі грек ойшылы Платон: «Адамдар отбасын құру үшін болашақ өмірдегі серігінің қандай отбасынан шыққанын, оның әке-шешесі мен ата-бабаларын жақсы білуі қажет»десе, Аристотель: «Отбасы – адамдардың қарым-қатынастарының ең бірінші түрі және ол мемлекеттің бірінші кішігірім бөлігі» – деген ой айтады. (Классикалық неміс философиясының өкілі Кант отбасы мәселесін қарастыра отырып, ондағы адамдардың құқықтық мәселелеріне көп көңіл бөлген