14 Билет

1) Сырым Датұлы бастаған Кіші жүздегі көтеріліс: себептері және сипаты

С.Д. бастаған көтеріліс 1783-1797 ж-р аралығында Кіші жүзде болды.Себебі жер мәселесінің шиеленісуі Қаз-ға Жайық-Еділ өзенінің жағасына мал жаюға тиым салды. Феодалдық колониялық қанаудың күшеюі халықты аштықтан ашық сылтауы Орал қазақтарының 1782-88ж қасында Жайық өзенінің сыртына өткен кіші жүздің малшысын 4 мыңнан астам жылқы-ларын қуып кеткендігі.Көтерілістің барысы: ұйымдастырылған көтерілістің басталуы.Басшысы-С.Д.(ірі феодал) Мақсаты-хан билігін жою.Нұралы ханнның патша әкімшісіне көтерілісті басу туралы өтініш жазды.Көтерілістер қазақ бекінісіне шабуыл жасады. 1785ж. жазалаушы отряд бейбіт ауылдарға шабуылы, халық наразылығы ұлғач түсті. 1786ж. көтерілістер ханауылдарына шабуыл жасады. Нұралы ханды биліктен алып тастады. Кіші жүзді 3 бөліккке бөлді. 1790ж. Есімді, 1791ж. Ералыны хан етіп тағайындады. Феодалдарға қарсы күрестің шиеленісуі 1797ж. хан кеңесі құрылды Сырым отряды Илецк бекінісіне шабуыл жасап ол сәтсіздікке ұшырады. Сырым Датұлы хан басқармасының құрамына кірді. Көтеріліс тоқтады. Оның женілу себебі: ұйымдаспаған көтерілістің халық басқармашы.... феодалдың әртүрлі көзқараста б/ды. Маңызы хан билігін шектеп, оны жоюға жағдай жасады

2) Тың жерлерді игеру: жағымды және жағымсыз нәтижелер

КОКП Орталық Комитетінін 1954 ж. қаңтар-наурыз пленумында анықталды. Пленумда «Еліміздегі астық өндіруді одан арн арттыру туралы тың жәке тыңайғзан жерлерді игеру туралы каулы б\ша Қаз-да, СібІрде, Аралда. егістік көлемін күрт артыру керек болды. 1954-55 ж. 1100-1200 млн пұт астық алуды белгіледі. 1954 ж тамызда Қазақстакда 6,5 млн жер жыртылды 1954 ж тамыздың 13-де КОКП Орталык Комитеті мен КСРО министрлср кеңесі Астық өндіруді молайту ушІн тың және тынайған жерлерді одан әрі игеру туралы жаңа каулы кабылданды. Қаз. Компартиясының 7 съезінде (1954 ж. қаңтар) онын ОК-ң І хатшысы Ж.Шаяхметов босатылып оның орнына Пономаренко сайланды. II хатшысының креслосына Брежнев отырылғызды. Тың жерлерді игеру мейлінше Қазақ. 6 облысында жүргізілді. Қостанай, Ақмола. Солт. Казақстан. Көкшетау, Торғай, Павлодар облыстарында. 1954 ж. 1 жартысында Ақмолаға жер игеруге 20 мыңнан астам адам келді Ресейден келушілерге жеңілдіктер жасалды әр отбасына 500 000 сом 10 мерзімге үй салу үшік 10 мың сом. 1500-2000 сом мөлшерінде мал сатып алу үшін ақшалай көмек берілді. Тың жерлерді игеру үшін әртүрлі мамакндар ғана емес кылмыскерлер де келді Мысалы. Келгекн 650 мың адамның ішінде тың игеруге кажстті мамандар 150 мын адам ғана болды. Тың игеруді жиілеу етіп 2 млн.ғл жуық адамдардың көшіп келуі орыстар. украиндер т.б ұлт өкілдері Қаз.. солтүстігі. хал ахуалдарды өзгертіп жіберді. 1954-62 ж. дейін тың игеруге КСРО-н европалық бөлігінен 2-млн-ға жуық адам келді. Мұның өзі қазақ халкының айтарлықтай бөлігіне ана тілін ұмытуға әкеп соқты. халыктың ұлттық намысы біртікдеп жоғала бастады.

3) Қара қытайлар мемлекеті. Саяси тарихы

Қарақытайлар мемлекеті (1128-1213). Қарақытайлар. Олардың құрылуы Орталық Азияның қидан тайпаларымен тығыз байланысты. Қидандар (цидань, кита, хита) б.з. 4 ғ. жазба деректерде монғол тілді тайпалар ретінде аталады. Олар Қытайдың солтүстік жағында Маньчжурия мен Уссури өлкесінің территориясын мекендеген. 924 ж. Алтайдан бастап, Тынық мұхитқа дейінгі жер Қидан мемлекетінің (Ляо империясы) қоластына өтеді.

1125 ж. Сунь Қытайы мен Чжурцжень мемлекетінің біріккен күші Ляо империясын құлатады. Қидандардың бір бөлегі чжурчжендерге бағынады, ал қалғандары Елюй-Даши басқаруымен батысқа қарай Шығыс Түркістан мен Жетісуға таман - жылжиды. Олар енисей қырғыздарының жерін басып өтіп, Еміл өзенінің бойына жетеді. Сол жерге аттас қала салады. Қидандардың батыс бөлігі Жетісудың бір бөлігіне қарап, жергілікті түркі тілдес халықпен араласып кетуі нәтижесінде, келімсектер қара қытай аталып кетеді.

1128 ж. Қарахандар әулетінен шыққан Баласағұнды иемденуші өздеріне қысым жасаушы қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы шығады. Қарақытайлар көсемі Елу Дашы Баласағұнды басып алып, Жетісуда өз мемлекетін орнатады. Жетісу, оңтүстік Қазақстан, Мәуереннахр мен Шығыс Түркістан қарақытай мемлекетінің құрамына кіреді. Қарахандар әулетін қарақытайлар өз вассалына айналдырады.

Қарақытай мемлекетінің басшысы Гүрхан деп аталады. Оның ордасы - Шу озенінің алқабында болатын. Баласағұн орталық болып қала берді. Әскерде тәртіп қатал болған. Ел ішінде аула басынан салық жинай жүйесі енгізіледі - әр үйден бір динардан салық алып отырады. Гүрхан жақындарына жер-суды тарту етпейді, олар бәсекеші болып кетеді деп қауіптенді. Қарақытайлар Жетісудың оңтүстік бөлігін, Исфиджабтың солтүстік-шығыс аймағын, Құлжа өлкесін басқарады.

Бірінші гүрхан Елюй-Даши 1143 ж. қайтыс болды. 1169 ж. оның баласы - Елюй-Чжилугу - таққа отырады. Өзі христиан болғандықтан, мұсылман дініне қарсы шығады. Оның Жетісудағы мұсылман халқын бағындыру саясаты қарсылыққа толы болды. 1208 ж. бастап Жетісуға қоңыс аударған найман тайпалары да осы ішкі саясатты бұзбайды. Жетісу аймағы өзара қырқыстар, мұсылмандық қозғалыстар орталыпына айналады. Жетісудағы осы жағдай 1218 ж. дейін, яғни Шыңғыс-ханның әскері келгенше созылды.