- •1. Сыртқа шығару жүйесі және оның ерекшеліктері.
- •2. Гипофиз, Эпифиз қызметтері және оның ерекшеліктері.
- •Гипофиз
- •3. Ұйқы безі, оның ерекшеліктері.
- •1. Бауыр безінің қызметі және жас ерекшелігі.
- •2. Асқазандағы астың қорытылуы, оның жас ерекшелігі.
- •3. Зат және қуат алмасуының ерекшелігі.
- •1. Анализаторлар туралы и.П.Павловтың оқуы. Анализаторлардың мәні. Олардың қасиеттері.
- •2. Ұйқы мен жайдары болудың нейрофизикалық механизмдері. Ұйқы гигиенасы.
- •3. Иммунитет туралы тусінік. Жасуша гуморальдық иммунитет.
- •1. Жүріс тұрыс бірліктері туралы түсінік. Бұлшықеттің динамикалық және статикалық жұмысы. Бұлшықеттің шаруасы.
- •2. Жүрек, оның құрылысы, функциясы мен дамуы. Жүрек циклі және гемодинамика.
- •3. Шартты рефлекторлары істің жүйелі ұйымдастырылуы. П.К.Анохин оқуы. Функционалды жүйе туралы түсінік.
- •1. Әртүрлі жастағы шартты рефлекстер уақыты. Оқушының күн тәртібі. Күн тәртібінің физиология гигиеналық негізі.
- •2. Ас қорыту мүшелерінің жас ерекшелігі.
- •3. Тірек - қимылдың жас бойынша ерекшелігі.
- •1. Жоғары жүйкенің түрлері. Олардың пластикалығы.
- •2. Гипофиздің құрылым- қызметі, оның жас ерекшелігі.
- •3. Рефракцияның бұзылуы: алыстан көрмеу, жақыннан көрмеу, астигматизм. Көздің көруі.
- •1. Қанның мәні, құрамы, қасиеттері.
- •2. Жоғары жүйке қызметтінің бұзылуы. Невроздар
- •3. Тоқ ішектің маңызы.
- •1. Жүрек бүлшықеттерінің морфофизикалық қасиеттері. Жүрек анатомиясы. Жүректің өткізу үйесі,
- •2. Тыныс алу жүйесі оның ерекшелігі.
- •3. Орталық жүйке жүйесіне сипатттама.
- •1. Зәр шығару жүйесінің жасқа сай ерекшелігі.
- •2. Жоғары жүйке жүйке қызметі туралы түсінік .
- •3. Қимыл – қозғалыс аппаратттарының мәні. Скелеттің жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Вегатативті жүйке жүйесі.
- •2. Шартты рефлекстардың пайда болу механизмін және сақталу ұзақтығын түсіндіру.
- •3. Денені тік үстау оны анықтау формалары.
- •1. Үлкен ми шарының дамуы.
- •2. Терінің жасқа сай құрылу ерекшеліктері. Шаш және тырнақ гигиенасы.
- •3. Су және тұздардың организмдегі рөлі.
- •1. Шартты рефлекс тежелуі және олардың түрлері.
- •2. Есту және вестибулярлы анализаторлар.
- •3. Ауыз қуысындағы ас қорыту оның жас ерекшеліктері.
- •1. Аш ішектегі астың қорытылуы.
- •2. Дәрумендер. Олардың жетіспеушілік кезіндегі аурулар.
- •3. Энурез және оның белгілері.
- •1. Үлкен жарты шар миының құрылымдық функционалдық ұйымдастырылуы.
- •2. Эмоция, мотивация, олардың организмнің өзін – өзі ұстау реакцияларындағы рөлі. Балалар мен жасөспірімдердегі эмоционалдық реакциялардың жасқа сай ерекшеліктері.
- •3. Терінің д дәруменін синтездеудегі рөлі. Рахит белгілері.
- •1. Мектеп жасындағы балалардың физикалық даму жағдайы. Оның анықтау әдістері.
- •2. Шарттты рефлекс туралы и.П. Павловтың оқуы.
- •3. Оқу орнындағы құрал саймандарға қойылатын талаптар .
- •1. Жүйке орталығы туралы түсінік.
- •2. Тағам құрамы, энергиялық құндылығы. Тамақтың нормалары.
- •3. Көру анализаторларының жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Бала организмінің дамуы мен өсуі туралы түсінік.
- •2. Рефлекс негізгі жүйелік іс реттінде . Рефлекстің жіктелуі.
- •3. Жыныстық бездер, олардың жыныстық өсуіндегі рөлі.
- •1. Гомеостаз, оның биологиялық маңызы. Реттелу өзіндік реттелу туралы тусінік.
- •2. Нейрон: құрылысы, функциясы. Нейронның түрлері. Нейронның дамуы.
- •3. Қан айналым туралы түсінік. Қан айналым шеңбері.
- •1. Адам организмі біріккен жүйе ретінде.
- •2. Онтогенездің периодизациясы, оның принціптері. Онтогенездің сатылары.
- •3. Шартты рефлекторлы істің жасқа байланыты ерекшеліктері.
- •1. Жүйке талшықтарының құрылысы мен қызметі.
- •2. Көру анализаторлары. Фоторецепция механизмі.
- •3. Балалар денсаулығының жағдайларының көрсеткіштері.
- •1. Нейрондар арасындағы байланыс. Синапстар.
- •2. Тағамдық зерттеушілік және ойындық іс қимылдардың шартты қатнастардың құрылуына әсері.
- •3. Мидың интегративті ісі- әр түрлі жүйе орталықтарының динамикалық әсерлесуі нәтижесінде реттелуі.
- •1. Тірі организмдегі биоэлектрлік жағдай.
- •2. Организмнің функцияларының координациясы.
- •3. Есту анализаторының жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Жас ерекшелік анатомиясы, физиологиясымен гигиена курстарының пәні мен міндеттері.
- •2. Қозу туындауларының негізгі физиологиялық түсініктері.
- •3. Мектептік режим, оның негізгі компоненттері.
- •2. Эндокриндік бездертуралы түсінік. Гормонда, әсер ету механизмі.
- •3. Сабақты ұйымдастыру мен гигиеналық талаптар.
- •1. Тежелу, тежелу механизмдері туралы жаңашыл көзқарастар.
- •2. Организм және орта. Тұқым қуалаушылықпен ортаның организм дамуындағы рөлі.
- •3. Мектеп оқулықтары, оқулықтар, мектепке керек жарақтарға қойылатын гигиеналық талаптары.
2. Жүрек, оның құрылысы, функциясы мен дамуы. Жүрек циклі және гемодинамика.
Қан айналу жүйесі - қанның қан тамырларымен тоқтаусыз ағу қызметін атқаратын жүйе. Қан айналу жүйесіне кіреді:
жүрек
қан тамырлары.
''Жүрек'' - көкірек қуысында орналасқан қан айналу жүйесінің орталык мүшесі. Жүрек еті, қаңқа еттері сияқты, көлденең жолақ ет талшықтарынан құралады. Бірақ қаңка еттерімен салыстырғанда, оның морфологиялык және физиологиялық ерекшеліктері бар. Калың ет пердесі оны оң және сол бөлімге бөледі. Көлденең пердемен жүрек жүрекше мен карыншаға бөлінеді. Сонымен, омыртқалы жануарларда жүрек төрт камерадан: екі жүрекшеден және екі қарыншадан тұрады. Жүрекшелер мен қарыншалар арнаулы тесік аркылы қосылады да, бұл жерде жармалы какпақшалар тек карынша бағытында ашылып, қанды жүрекшеден қарыншаға өткізеді. Қарыншалар жарылған кезде бұл қақпақшалар жабылады да, канның кері — жүрекшелерге өтуіне мүмкіндік бермейді. Жүректен кіші және үлкен шенберлердің басталар жерінде (өкпе артериясы мен қолқаның басталар жерінде) тек тамырлар бағытында ғана ашылатын жарты айшық какпақшалар болады. Жүрек босаңсыған кезде бүл какпақшалар жазылып, тесіюі жабады да, канның кері карыншага отуіне бөгет жасайды. Сонымен, кдқпакшалардың арқасында кан жүректен тек бір ғана бағытқа — вена тамырларынан жүрекшелерге, жүрекшелерден қарыншаларға, ал қарыншалардан артерияларга өтеді.
Жүректің құрылысы
Жүрек қабырғасы үш қабаттан тұрады: ішкі қабаты эндокард, ортаңғысы — миокард, ал сыртқысы - эпикард деп аталады.
Эндокард жүректің ішкі бетін жауып жаткан жұка қабыкша.
Миокард — жүректің ет қабаты. Оның қалыңдығы жүректің әр бөлігінде әр түрлі және жүрек камераларының аткаратын кызметтеріне байланысты. Қарыншалар кабырғасы жүрекшелер кабырғасымен салыстырғанда қалындау, ал сол карыншаның миокарды оң карыншаның миокардынан қалындау. Онын себебі қанды үлкен шенберге қуалау үшін сол қарыншаға үлкен күшпен жиырылуға тура келеді.
Эпикард — жүректің сыртын жауып жатқан, жұқа қабықша. Ол жүрек табанында жүректің сыртын қаптап жататын берік дәнекер тканьнен түзілген жүрек кабына — педикардқа айналады. Перикард пен эпикард аралығындағы куыста сұйықтық болады. Ол жүрек жүмысы кезінде қабықшалардың өзара үйкелісін азайтады. Перикард жүрек еттерінің шамадан тыс босаңсуына мүмкіндік бермейді.
Баканың жүрісінің жұмысын графикалық тіркеу.
Жүректің қызметі
Жүректің негізгі қызметі организмдегі қанды кан тамырларына қуалау. Ол бұл жұмысты еттерінің жиырылуы мен босаңсуы арқылы аткарады. Жүрек еттерінің жиырылуын систола, босаңсуын — диастола деп атайды. Жүрек еттерінің бір рет жиырылып босаңсуын және тыныштық кезеңімен өтуін жүрек айналымы немесе Жүрек циклі дейді. Жүрек циклі жүрекшелердің жиырылуынан басталады.
Жүректің жұмысы
Адамның жүрегі 1 минутта 70-75 рет соғып, жүрек циклі 0,9-0,8 сек. созылады, онын 0,1 секундында жүрекше жиырылады, 0,3-0,4 сек. карынша жиырылады, 0,4-0,5 сек. қарынша мен жүрекшенің босаңсуы мен үзіліс (пауза) болады. Жүрек циклына арналған уақыттың жартысы жиырылуға, ал калған жартысы босаңсу мен үзіліске кетеді. Сондықтан жүрек әрбір циклде жүмыс істеп те, дем алып та үлгереді. Сол себептен жүрек өмір бойы талмай-шаршамай қызмет етеді.
Жүректің жұмысының диагностикасы
Жүрек жұмысы өр түрлі механикалық және дыбыстық құбылыстармен бейнеленеді. Жүрек еттері жиырылған кезде жүрек өз есінде бұрылып, көкірек кабырғасына соғылады. Осы кұбылысты жүрек кағуы деп атайды. Адам мен итте кеудені жұрек ұш жағымен қақса, малда - бүйір бетімен кағады. Жүрек кағуын арнаулы құрал - кардиограф аркылы тексереді. Кан жүректен қуылып, тамырлармен жылжыған кезде денеде әлсіз тербеліс туады. Оны арнаулы баллистокардиография әдісімен зерттейді. Бұл әдіс жүрек еттерінің жиырылу күші мен оның әр түрлі бөліктерінің жиырылуындағы үйлесімдікті зерттеуге мүмкіндік береді. Жүрек жұмысы кезінде дүбір (әр түрлі дыбыстар) пайда болады. Оларды аускультация (тыңдау) әдісімен стетоскоп, не фонендоскоп арқылы, немесе арнаулы аспаппен жазыл (фонокардиография) зерттейді. Жүрек дүбірін I жене II негізгі, III, IV, V, қосымша дыбыска бөледі. 1 - дыбыс төмен, бәсен, созылыңкы, көмескі келеді. Ол систрола кезінде пайда болады да, систолалык дыбыс деп аталады және ЭКГ - ның 5 тісшесімен сәйкес келеді. Бұл дыбыс жармалы какпақшалардың жабылуының және карынша еттерінің жиырылуынын салдарынан лайда болады. Екінші дыбыс күшті, ашык, жоғары, келте, соңында күрт үзіледі. Оны диастолалық дыбыс деп атайды, ЭКГ-ның Т - тісшесіне сай келеді. Диастолалык дыбыс жүрекше еттері босаңсып, айшық какпакшалар жабылған кезде пайда болады. III дыбыс - әлсіз, сирек толкын ретінде карыншанының жыддам толу сатысында пайда болады. IV дыбыс сирек естіледі. Ол жүрекшелердің жиырылуы кезінде пайда болады, дыбыс сирек толқын ретінде II дыбыс естілген соң 0,3 секундтан кейін байқалады. Онын табиғаты әлі күнге дейін аиықталған жок. Бұл соңғы үш дыбыс ете әлсіз болғандықтан тек фонокардиография әдісімен ғана зерттеледі. Жүрек какпакшаларының жұмысы бүзылса, бұл дыбыстар өзгсріп, қосымша дыбыстар - әр түрлі шулар естіледі.