- •1. Сыртқа шығару жүйесі және оның ерекшеліктері.
- •2. Гипофиз, Эпифиз қызметтері және оның ерекшеліктері.
- •Гипофиз
- •3. Ұйқы безі, оның ерекшеліктері.
- •1. Бауыр безінің қызметі және жас ерекшелігі.
- •2. Асқазандағы астың қорытылуы, оның жас ерекшелігі.
- •3. Зат және қуат алмасуының ерекшелігі.
- •1. Анализаторлар туралы и.П.Павловтың оқуы. Анализаторлардың мәні. Олардың қасиеттері.
- •2. Ұйқы мен жайдары болудың нейрофизикалық механизмдері. Ұйқы гигиенасы.
- •3. Иммунитет туралы тусінік. Жасуша гуморальдық иммунитет.
- •1. Жүріс тұрыс бірліктері туралы түсінік. Бұлшықеттің динамикалық және статикалық жұмысы. Бұлшықеттің шаруасы.
- •2. Жүрек, оның құрылысы, функциясы мен дамуы. Жүрек циклі және гемодинамика.
- •3. Шартты рефлекторлары істің жүйелі ұйымдастырылуы. П.К.Анохин оқуы. Функционалды жүйе туралы түсінік.
- •1. Әртүрлі жастағы шартты рефлекстер уақыты. Оқушының күн тәртібі. Күн тәртібінің физиология гигиеналық негізі.
- •2. Ас қорыту мүшелерінің жас ерекшелігі.
- •3. Тірек - қимылдың жас бойынша ерекшелігі.
- •1. Жоғары жүйкенің түрлері. Олардың пластикалығы.
- •2. Гипофиздің құрылым- қызметі, оның жас ерекшелігі.
- •3. Рефракцияның бұзылуы: алыстан көрмеу, жақыннан көрмеу, астигматизм. Көздің көруі.
- •1. Қанның мәні, құрамы, қасиеттері.
- •2. Жоғары жүйке қызметтінің бұзылуы. Невроздар
- •3. Тоқ ішектің маңызы.
- •1. Жүрек бүлшықеттерінің морфофизикалық қасиеттері. Жүрек анатомиясы. Жүректің өткізу үйесі,
- •2. Тыныс алу жүйесі оның ерекшелігі.
- •3. Орталық жүйке жүйесіне сипатттама.
- •1. Зәр шығару жүйесінің жасқа сай ерекшелігі.
- •2. Жоғары жүйке жүйке қызметі туралы түсінік .
- •3. Қимыл – қозғалыс аппаратттарының мәні. Скелеттің жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Вегатативті жүйке жүйесі.
- •2. Шартты рефлекстардың пайда болу механизмін және сақталу ұзақтығын түсіндіру.
- •3. Денені тік үстау оны анықтау формалары.
- •1. Үлкен ми шарының дамуы.
- •2. Терінің жасқа сай құрылу ерекшеліктері. Шаш және тырнақ гигиенасы.
- •3. Су және тұздардың организмдегі рөлі.
- •1. Шартты рефлекс тежелуі және олардың түрлері.
- •2. Есту және вестибулярлы анализаторлар.
- •3. Ауыз қуысындағы ас қорыту оның жас ерекшеліктері.
- •1. Аш ішектегі астың қорытылуы.
- •2. Дәрумендер. Олардың жетіспеушілік кезіндегі аурулар.
- •3. Энурез және оның белгілері.
- •1. Үлкен жарты шар миының құрылымдық функционалдық ұйымдастырылуы.
- •2. Эмоция, мотивация, олардың организмнің өзін – өзі ұстау реакцияларындағы рөлі. Балалар мен жасөспірімдердегі эмоционалдық реакциялардың жасқа сай ерекшеліктері.
- •3. Терінің д дәруменін синтездеудегі рөлі. Рахит белгілері.
- •1. Мектеп жасындағы балалардың физикалық даму жағдайы. Оның анықтау әдістері.
- •2. Шарттты рефлекс туралы и.П. Павловтың оқуы.
- •3. Оқу орнындағы құрал саймандарға қойылатын талаптар .
- •1. Жүйке орталығы туралы түсінік.
- •2. Тағам құрамы, энергиялық құндылығы. Тамақтың нормалары.
- •3. Көру анализаторларының жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Бала организмінің дамуы мен өсуі туралы түсінік.
- •2. Рефлекс негізгі жүйелік іс реттінде . Рефлекстің жіктелуі.
- •3. Жыныстық бездер, олардың жыныстық өсуіндегі рөлі.
- •1. Гомеостаз, оның биологиялық маңызы. Реттелу өзіндік реттелу туралы тусінік.
- •2. Нейрон: құрылысы, функциясы. Нейронның түрлері. Нейронның дамуы.
- •3. Қан айналым туралы түсінік. Қан айналым шеңбері.
- •1. Адам организмі біріккен жүйе ретінде.
- •2. Онтогенездің периодизациясы, оның принціптері. Онтогенездің сатылары.
- •3. Шартты рефлекторлы істің жасқа байланыты ерекшеліктері.
- •1. Жүйке талшықтарының құрылысы мен қызметі.
- •2. Көру анализаторлары. Фоторецепция механизмі.
- •3. Балалар денсаулығының жағдайларының көрсеткіштері.
- •1. Нейрондар арасындағы байланыс. Синапстар.
- •2. Тағамдық зерттеушілік және ойындық іс қимылдардың шартты қатнастардың құрылуына әсері.
- •3. Мидың интегративті ісі- әр түрлі жүйе орталықтарының динамикалық әсерлесуі нәтижесінде реттелуі.
- •1. Тірі организмдегі биоэлектрлік жағдай.
- •2. Организмнің функцияларының координациясы.
- •3. Есту анализаторының жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Жас ерекшелік анатомиясы, физиологиясымен гигиена курстарының пәні мен міндеттері.
- •2. Қозу туындауларының негізгі физиологиялық түсініктері.
- •3. Мектептік режим, оның негізгі компоненттері.
- •2. Эндокриндік бездертуралы түсінік. Гормонда, әсер ету механизмі.
- •3. Сабақты ұйымдастыру мен гигиеналық талаптар.
- •1. Тежелу, тежелу механизмдері туралы жаңашыл көзқарастар.
- •2. Организм және орта. Тұқым қуалаушылықпен ортаның организм дамуындағы рөлі.
- •3. Мектеп оқулықтары, оқулықтар, мектепке керек жарақтарға қойылатын гигиеналық талаптары.
2. Терінің жасқа сай құрылу ерекшеліктері. Шаш және тырнақ гигиенасы.
Терінің құрылысы мен қызметі. Тері мен денесінің сыртқы жамылғысы болып табылады. Микроскопиялық құрылысы күрделі және әртүрлі қызмет атқарады. Тері екі қабаттан тұрады: эпители және дәнекер тканьдерінен. Онда болатын сезімтал денешіктер нерв талшықтары, қан тамырлары, тері және май бездері. Ересек адам терісінің жалпы көлемі орташа есеппен алғанда 1,5 м2 -қа тең. Терінің қалыңдығы І- ден 4 мм аралық мөлшерінде. Терінің ең жұқа жері қабақтың терісі, ең қалыңы – табандікі. Терінің түсі ондағы пигментке тәуелді. Әр адам терісінің ерекшелігі пигменттің мөлшеріне байланысты. Ультракүлгін сәуленің әсерінен /күн сәулесінің түсуі, сынап-кварц лампасының сәулесі/ тері пигменттерінің синтезделуі тездейді. Тері қорғаныштық қызмет атқарады: сыртқы ортаның кейбір зиянды әсерлерінен организмді сақтайды. Тиісті органдарды механикалық зақымдалудан қорғайды. Таза теріден әр түрлі аурулардың қоздырғыштары өтпейді - микробтар және әр түрлі зиянды заттар және т.т. Терінің зақымдалған жерінен микробтардың етуінің нәтижесінде әр түрлі қабыну процестері пайда болады. Тері бөлу қызметін атқарады: ол арқылы термен бірге әр түрлі ыдырау өнімдері шығып отырады /мочевина, тұздар және бас./ Терінің май бездері, тері мен шаш түктерін майлап тұратын секроттері майы/ бөледі.
Киімге қойылатын гигиеналық талаптар. Бала организмінің анатомиялық-физиологиялық ерекшелік жағдайы киімге үлкен талап қояды. Баланың жасы неғұрлым төмен болған сайын, киімге қойылатын талап та соғұрлым жоғары. Күн санап өсетін бала организмінің орталық нерв системасы қызметінің толық өз дәрежесінде жетілуіне байланысты, сыртқы ортаның қолайсыз жағдайлары көбірек әсер етеді. Мәселен, температураның төмендеуі, радиацияның қалыптан жоғары болуы, метерологиялық, жауын-шашындар, шаң-тозаңдар және т.б. Сондықтан организмді әр түрлі факторлардан қорғау үшін киімнің маңызы ерекше. Киім белгілі тәрбиелік қызмет атқарады, яғни балалар мен жас өспірімдердің эстетикалық талғамдарын қалыптастырады. Сондықтан балалар киімін тігуде және оған гигиеналық жағынан баға беруде матаның ерекшелік қасиеті мен пішілуін ескеріп қана қоймай, сонымен қатар бала организмінің функциялық ерекшеліктерін, нақты айтқанда, жылу бөлудің реттелуін ескерген жөн. Киімге жататындар: іш киім, көйлек, сырт киім, бас киім, аяқ киім т.б. Бұлар жыл мезгілдері мен климат жағдайларына тәуелді пайдаланылады. Жыл мезгілдерінің суық күндерінде киім жылуды сыртқа көп шығармауды, ал ыстық күндерінде жылуды бөлуге кедергі жасамауды қамтамасыз етеді.
3. Су және тұздардың организмдегі рөлі.
Судың алмасуы. Адам организміндегі процестердің бәрі де судың қатысуымен жүзеге асады. Су организмге баратын тамақ заттарын ерітеді. Денедегі клеткаларда болып жататын көптеген биохимиялық реакцияларға қатысады. Сонымен бірге дене температурасын реттеуге қатысады; ол булану арқылы, денені қызып кетуден сақтайды; еріген заттарды тасымалдауға қатысады. Сондықтан ада организміндегі су көп болады. Қалыпты жағдайда бір тәуліктің ішінде организм қабылдайтын судың мөлшері оның жұмсалу мөлшеріне тең болады. Мұндай жағдайды қалыпты су балансы дейді. Ал оның шамасы түрліше болуы мүмкін. Мәселен, организм ауа райының ыстық кездерінде суды көп қабылдап, оның едәуір мөлшерін термен бірге шығарады. Жұқпалы аурулармен ауырған кезде осындай жағдай байқалады: адам суды көп ішіп, оны көп мөлшерде несеппен бірге, ал дене температурасы төмендеген кезде термен бірге шығады. Организмнен суды бөліп тұратын негіззгі органдар – бүйректер, тер бездері, өкпе және ішектер. Бүйрек арқылы бір тәулік ішінде организмнен несеп түрінде 1,2-1,5 л су бөлінеді. Тер бездері терлеу арқылы бір тәулік ішінде тер түрінде 500-700 см3 су бөледі. Ауаның температурасы мен ылғалдығы қалыпты жағдайда тері қабатының 1 см3 -нен әр 10 минутте 1 мг-ға жуық су бөлінеді.
Минералдық тұздардың алмасуы. Тамақ заттардың құрамында органикалық қосылыстармен бірге, кальций, фосфор,темір, иод және басқа минералдық заттар болады. Сүйектердің, нерв элементерінің - бұлшық еттердің өсу мен даму минералдық заттардың болуына байланысты.Бұлар жүрек пен нерв системасының қалыпты қызметін қамтамасыз етуге себепкер.Қандағы гемоглобиннің және қарын сөлі тұз қышқылының жасалуына қатысады. Минералдық тұздар клеткалардың тіршілік әрекеті үшін өте қажет. Организм үшін кейбір тұздардың қандай маңызы бар екенін қарастырайық. Кальций тұздары сүйек тканінің клетка аралық заттарының түзілуіне қатысады, қанның ұюында және организмде басқада маңызды қызметтер атқарады. Бала неғұрлым жас болса, оның тіршілік әрекеті үшін кальций тұздары соғұрлым көп қажет. Жас өспірімдердің жыныстық жетілу кезеңінде де кальций тұздарына мұқтаждық артады. Оқушылар организмнің кальцийге қажеттілігі тәулігіне І г-ға де. Өсіп турған организм үшін фосфордың маңызы зор, олсүйек тканының түзілуіне, ферментативтік процестерге, бедердің жұмырына, нерв системасының қызыметі қатысады, қанның белсенді реакциясының тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Бала организмі неғұрлым жас болса, фосфор соғұрлым көп қажет. Фосфор тұздарыөсімдік тектес, сондай –ақ жануар тектес /жаңғақ, нан, жарма, сүт, бауыр, балық, жұмыртқа, сүзбе/ азық- түліктерінде болады. Оқушылардың фосфорға қажеттілігі тәулігіне -1,5-4,0 г. Темір қанның жасалуына қажет, себебі ол қан гемоглобинның құрам бөлігі және тотығу процестеріне қатысады. Темір өсімдіктерде, етте және жұмыртқаның сарысында болады. Натрий тыныс алу /газ алмасу/, ас қорыту процесі нерв системасы қызметі үшін қажет. Натрий ас тұзының құрамында болады. Оқушылардың темірге тәулігіне қажеттілігі - 15-20 мг, натрийге 4-5 г-ға дейін. Ал калий тұзы жүрек – қан тамыр системасының қалыпты жұмысы үшін қажет.Калий асқабақта, қарбызда, алмада, кептірілген өрікте жүзімде, капустада болады.
------