- •1. Сыртқа шығару жүйесі және оның ерекшеліктері.
- •2. Гипофиз, Эпифиз қызметтері және оның ерекшеліктері.
- •Гипофиз
- •3. Ұйқы безі, оның ерекшеліктері.
- •1. Бауыр безінің қызметі және жас ерекшелігі.
- •2. Асқазандағы астың қорытылуы, оның жас ерекшелігі.
- •3. Зат және қуат алмасуының ерекшелігі.
- •1. Анализаторлар туралы и.П.Павловтың оқуы. Анализаторлардың мәні. Олардың қасиеттері.
- •2. Ұйқы мен жайдары болудың нейрофизикалық механизмдері. Ұйқы гигиенасы.
- •3. Иммунитет туралы тусінік. Жасуша гуморальдық иммунитет.
- •1. Жүріс тұрыс бірліктері туралы түсінік. Бұлшықеттің динамикалық және статикалық жұмысы. Бұлшықеттің шаруасы.
- •2. Жүрек, оның құрылысы, функциясы мен дамуы. Жүрек циклі және гемодинамика.
- •3. Шартты рефлекторлары істің жүйелі ұйымдастырылуы. П.К.Анохин оқуы. Функционалды жүйе туралы түсінік.
- •1. Әртүрлі жастағы шартты рефлекстер уақыты. Оқушының күн тәртібі. Күн тәртібінің физиология гигиеналық негізі.
- •2. Ас қорыту мүшелерінің жас ерекшелігі.
- •3. Тірек - қимылдың жас бойынша ерекшелігі.
- •1. Жоғары жүйкенің түрлері. Олардың пластикалығы.
- •2. Гипофиздің құрылым- қызметі, оның жас ерекшелігі.
- •3. Рефракцияның бұзылуы: алыстан көрмеу, жақыннан көрмеу, астигматизм. Көздің көруі.
- •1. Қанның мәні, құрамы, қасиеттері.
- •2. Жоғары жүйке қызметтінің бұзылуы. Невроздар
- •3. Тоқ ішектің маңызы.
- •1. Жүрек бүлшықеттерінің морфофизикалық қасиеттері. Жүрек анатомиясы. Жүректің өткізу үйесі,
- •2. Тыныс алу жүйесі оның ерекшелігі.
- •3. Орталық жүйке жүйесіне сипатттама.
- •1. Зәр шығару жүйесінің жасқа сай ерекшелігі.
- •2. Жоғары жүйке жүйке қызметі туралы түсінік .
- •3. Қимыл – қозғалыс аппаратттарының мәні. Скелеттің жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Вегатативті жүйке жүйесі.
- •2. Шартты рефлекстардың пайда болу механизмін және сақталу ұзақтығын түсіндіру.
- •3. Денені тік үстау оны анықтау формалары.
- •1. Үлкен ми шарының дамуы.
- •2. Терінің жасқа сай құрылу ерекшеліктері. Шаш және тырнақ гигиенасы.
- •3. Су және тұздардың организмдегі рөлі.
- •1. Шартты рефлекс тежелуі және олардың түрлері.
- •2. Есту және вестибулярлы анализаторлар.
- •3. Ауыз қуысындағы ас қорыту оның жас ерекшеліктері.
- •1. Аш ішектегі астың қорытылуы.
- •2. Дәрумендер. Олардың жетіспеушілік кезіндегі аурулар.
- •3. Энурез және оның белгілері.
- •1. Үлкен жарты шар миының құрылымдық функционалдық ұйымдастырылуы.
- •2. Эмоция, мотивация, олардың организмнің өзін – өзі ұстау реакцияларындағы рөлі. Балалар мен жасөспірімдердегі эмоционалдық реакциялардың жасқа сай ерекшеліктері.
- •3. Терінің д дәруменін синтездеудегі рөлі. Рахит белгілері.
- •1. Мектеп жасындағы балалардың физикалық даму жағдайы. Оның анықтау әдістері.
- •2. Шарттты рефлекс туралы и.П. Павловтың оқуы.
- •3. Оқу орнындағы құрал саймандарға қойылатын талаптар .
- •1. Жүйке орталығы туралы түсінік.
- •2. Тағам құрамы, энергиялық құндылығы. Тамақтың нормалары.
- •3. Көру анализаторларының жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Бала организмінің дамуы мен өсуі туралы түсінік.
- •2. Рефлекс негізгі жүйелік іс реттінде . Рефлекстің жіктелуі.
- •3. Жыныстық бездер, олардың жыныстық өсуіндегі рөлі.
- •1. Гомеостаз, оның биологиялық маңызы. Реттелу өзіндік реттелу туралы тусінік.
- •2. Нейрон: құрылысы, функциясы. Нейронның түрлері. Нейронның дамуы.
- •3. Қан айналым туралы түсінік. Қан айналым шеңбері.
- •1. Адам организмі біріккен жүйе ретінде.
- •2. Онтогенездің периодизациясы, оның принціптері. Онтогенездің сатылары.
- •3. Шартты рефлекторлы істің жасқа байланыты ерекшеліктері.
- •1. Жүйке талшықтарының құрылысы мен қызметі.
- •2. Көру анализаторлары. Фоторецепция механизмі.
- •3. Балалар денсаулығының жағдайларының көрсеткіштері.
- •1. Нейрондар арасындағы байланыс. Синапстар.
- •2. Тағамдық зерттеушілік және ойындық іс қимылдардың шартты қатнастардың құрылуына әсері.
- •3. Мидың интегративті ісі- әр түрлі жүйе орталықтарының динамикалық әсерлесуі нәтижесінде реттелуі.
- •1. Тірі организмдегі биоэлектрлік жағдай.
- •2. Организмнің функцияларының координациясы.
- •3. Есту анализаторының жасқа сай ерекшелігі.
- •1. Жас ерекшелік анатомиясы, физиологиясымен гигиена курстарының пәні мен міндеттері.
- •2. Қозу туындауларының негізгі физиологиялық түсініктері.
- •3. Мектептік режим, оның негізгі компоненттері.
- •2. Эндокриндік бездертуралы түсінік. Гормонда, әсер ету механизмі.
- •3. Сабақты ұйымдастыру мен гигиеналық талаптар.
- •1. Тежелу, тежелу механизмдері туралы жаңашыл көзқарастар.
- •2. Организм және орта. Тұқым қуалаушылықпен ортаның организм дамуындағы рөлі.
- •3. Мектеп оқулықтары, оқулықтар, мектепке керек жарақтарға қойылатын гигиеналық талаптары.
1. Қанның мәні, құрамы, қасиеттері.
Қан ішкі орта. Қан,лимфа және ткань сұйықтығы организмнің ішкі ортасын құрайды. Адам организмнің клеткалары өзінің қоршаған өзгерістеріне өте сезімтал келеді. Организмде клеткалар ортасы тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін арнайы бейімделу қажет болады. Сол ішкі тіршілік жағдайының тұрақты болуын қолдап отыруды гоместаз деп атайды. Организмде қанның қысымы, дене температурасы, қан мен ткань сұйықтығының осмос қысымы, сондай –ақ белоктар мен қанттың болуын, натрий, кальций, хлор басқада қажетті заттардың біршама тұрақты болуын қолдап отырады.
Қанның негізгі қызметтері: 1.Тіршілікте қажет заттарды клеткаларға, тканьдерде жеткізеді, ал зат алмасу өнімдерін сыртқа уақытында шығарып отырады (тасылмадау) қызметі). 2.Оттегін өкпедн тканьдерге, клеткалардағы көмір қышқыл газды өкпеге жеткізеді. (тыныс алу қызметі). 3.Зат алмасу барысында пайда болған өнімдерді, мәселен, адам денсіндегі уытты заттар, азот қалдықтарын тканьдерден бүйрекке, өкпеге, тер бездеріне, ішекке апарады. Сөйтіп оларды шығарып тастайды (экскреторлық қызмет). 4.Қан клеткалары (лейкоциттер), плазмадағы антиделер денеге енген микробтарды, вирустарды, табиғатты жат, улы заттарды бейтараптап, зиянсыздайды (қорғаныс қызметі).
Қанның құрамында кейбір белогтар жетіспесе оның ұю процесінде кенет өзгерістер байқалады. Егер қан плазмасында глобулин белогтарының бірі жетіспеген жағдайда гекофилия немесе қан тоқтамау ауруы байқалады. Гемофилин ауруына шалдыққан адамдарда қанның ұюы төмен болады. Сондықтан қан тамырлары аздап жарақаттанғанның өзінде қансырау қаупі төнеді.
Эритроциттерде белок тектес заттардың екі түрлі – агглютиногендер /желімделетін зат/, ал қан плазмасында екі түрі – агглютининдер /желімдейтін зат/ болатыны анықталған. Агглютиногендер А және В латын алфавитімен, ал агглютининдер альфа және бета деген грек әріптерімен белгіленген. Бір адамның қанында агглютиноген А және агглютинин альфа, агглютиноген В және агглютинин бета болмайды. Сондықтан бір организмнің өзінің эритроциттері бір-бірімен желімделмейді яғни агглютинация жүрмейді. Қаны І топқа жататын адамдардың эритроциттерінде агглютиноген болмайды, плазмасында агглютинин альфа және бета болады. Қаны ІІ топқа жататын адамдардың эритроциттерінде агглютиноген А, плазмасында агглютинин бета болады. Қаны ІІІ топқа жататын адамдардың эритроциттерінде агглютиноген В және плазмасында агглютинин альфа болады. ІІ топқа жататын қанның эритроциттерінде А және В агглютиноген бар, ал плазмасында агглютининнің екеуі де болмайды. Агглюминация жүретінінде оң /+/және жүриейтінде теріс /-/таңбалармен белгілеу арқылы қанның қандай тобын қай топты адамға құюға болатыны көрсетілген.Агглютинация тек агглютиноген А мен агглютинин альфа,агглютиноген В мен аглютинин бета кездескенде ғана жүреді.Сонда І топты барлық /І,ІІ,ІІІ,ІҮ/топтарға құюға болады.ІІ топты ІІ және ІҮ топқа,ІІІ-топты ІІІ және ІҮ,ал ІҮ-топты тек ІҮ топқа құюға болады
2. Жоғары жүйке қызметтінің бұзылуы. Невроздар
Жоғары жүйке қызметі адам ағзасындағы күрделі психикалық іс-әрекеттер жүзеге асырады. Ағза күнделікті өзгеріп тұратын орта жағдайларына жоғары жүйке қызметі арқылы бейімделеді. Жоғары жүйке қызметі тікелей ми қыртысындағы рефлекс орталықтарымен тығыз байланысты. Жоғары жүйке қызметінің қалыпты жүруі үшін гигиеналық шараларды естен шығармау қажет. Ми кыртысының қажуынан ағзадағы көптеген мүшелер жүйесінің қызметтері бұзылады. Есте сақтау қабілеті нашарлайды. Ағзаның жұмыс істеу белсенділігі төмендейді.
Сырткы ортаның әсерлеріне төзімділігі нашарлайды. Біркелкі дене еңбегі бұлшықеттердің ми қыртысындағы жүйке орталықтарының қажуына әсер етеді. Сондықтан ой еңбегі мен дене еңбегін алмастырып отыру қажет. Бұл кезде өндірістік және дене шынықтыру жаттығуларын жасаудың маңызы зор. Таза ауада серуендеуге, табиғат аясында тынығуға уақыт бөлуді ұмытпаған жөн. Жоғары жүйке кызметінің бұзылуына дұрыс тамақтанбау, аз қозғалу жөне т. б. жағдайлар да әсер етеді.
Адамдар арасындағы түсініспеушілік психиканың зақымдануына әсер етеді. Сондықтан адамдар шыдамдылық, қайырымдылық көрсетуге ұмтылу қажет. Қоршаған ортаның колайсыз жағдайлары ми қыртысының қозу және тежелу үдерістерінің бұзылуына әкеп соғады. Бүдан ұйқысыздық, есте сақтаудың нашарлауы, ішкі мүшелердің жұмысының бұзылуы және т. б. байқалады.