3. Ауылшаруашылық өнімінің сапасы туралы ұғым. Өсімдік шаруашылық өнімдеріне қойылатын талаптар. Базистік және шектеулі нормалар..

Елімізде өндірілетін барлық өнімнің, оның ішінде, ауылшаруашылық өнімдерінің сапасына қойылатын талаптар стандарт бойынша анықталады. «Стандарт» - латын тілінен аударғанда «үлгі» мағынасын білдіреді.

Стандарт-дегеніміз стандарттау объектісіне қойылатын біркелкі талаптар мен тәртіптер қарастырылған нормативтік-техникалық құжаттың негізгі түрі.Стандарт өз кезегінде келесідей категорияларға бөлінеді:

• Халықаралық стандарт (ИСО);

• Мемлекет аралық стандарт (ГОСТ);

• Мемлекетік (Ұлттық) стандарт (СТ РК);

• Техникалық шарт (ТУ);

• Өндірістік стандарт (СТП);

Барлық стандарттарды жасауда келесідей негізгі талаптар қойылады.Олар:

-адам өмірі мен денсаулығы қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

-қошаған ортаны қорғау;

-бір-біріне сай келу және өзара ауысымдылық;

-таңбалау тәртібі;

-міндетті талаптарға сай болуын бақылау әдісі.

Ауылшаруашылығы өнімдері стандарттары арнай құжат ретінде төмендегідей құрылымдардан тұрады:

-кіріспе;

-сапаға қойылатын талаптар;

-қабылдау тәртібі;

-сапаны анықтау тәсілдері;

-орау-қаптау, таңбалау, тасымалдау және сақтау.

Елімізде астық өндіру өнім өндіруші мен астық дайындайтын ұжымдар арасында жасалған келісім-шарт негізінде жүзеге асырылады. Келісім-шарттардағы сапалық көрсеткіштерге қойылатын талаптар нормативтік-техникалық құжаттардан алынады.

Ауылшаруашылық өнімдерінің түріне, пайдалану мақсатына, өткізу орнына және тағы басқа жағдайларға байланысты келесідей төрт түрлі кондиция арқылы сапалық белгілерге талаптар қойылады:

• Тұқымдық кондиция;

• Өндірістік кондиция;

• Экспорттық кондиция;

• Дайындау кондициясы (базистік және шектеулік).

Дайындау кондициясы (базистік және шектеулік) – өнім дайындайтын мекемелердің өткізушіге қоятын талаптары қарастырылған кондиция. Ол өз кезегінде:

-базистік;

-шектеулік болып екіге бөлінеді.

Базистік кондиция – сапалық белгілердің тұтынушыны (сатып алушыны) қанағаттандыратын деңгейі. Сапасы бойынша базистік кондиция талаптарына сай астықтың сақтау мерзімі ұзақ болады, өңдеу барысында одан сапалы әрі жоғары мөлшерде өнім алынады. Сондықтан, бұл кондиция өнімді сатуда, сатып алуда, есептесу кезінде сол өнімнің құны мен салмағына әсер етеді.

Шектеулік кондиция – дегеніміз сапалық белгілердің базистік кондиция талаптарынан ауытқуын төмендегі деңгейі. Өнім өткізуші әрбір шаруашылық өнімдерінің сапасын шектеулік кондиция талаптарымен өткізе құнына (салмағына ) белгілі бір деңгейде (шектеулік кондиция деңгейінде) кеміту жасалып қабылданады. Бұл талаптар мемлекеттік жүйеде реттеліп отырылады.

4. Топырақ құралу процесінің жалпы жобасы. Топырақтың табиғи түзіліс ретіндегі жалпы ерекшеліктері, зат айналымдары...

Топырақ түзілу процесінің теориялық негізін қалаушы орыс және шет ел ғалымдары В.В.Докучаев, П.А.Костычев, Н.М.Сибирцев, В.Р.Вильямс, К.Д.Глинка, Г.Йенни, Ф.Дюшофур болды. Кейінгі жылдары осы бағытта топырақтану ғылымына үлкен үлес қосқан ғалымдар И.П.Герасимов., В.А.Ковда., Б.Б.Полынов., И.В.Тюрин., А.А.Роде т.б. Табиғатта топырақтың құралуы - өте ұзаққа созылатын құбылыс. Ол биологиялық, физикалық, химиялық процестердің қатысуымен жүреді. А.А.Роденің анықтамасы бойынша топырақ түзілуі процесі дегеніміз оның қабатында өтіп жататын заттармен энергияның өзгеру және жылжу құбылыстарының жиынтығы. Топырақтану жыныстарының ұзақ геологиялық мерзім ішінде физикалық, химиялық жолдармен үгілген, мүжілген және табиғи күштер арқылы жылжып шөккен тау жыныстарына тірі ағзалардың қоныстанып, олардың биологиялық мүжілуі байқалған уақыттан бастап дами бастайды. Осы топырақ құралудың бастапқы кезеңінде оның құралуына бактериялар, балдырлар одан кейін қоныстанған саңырауқұлақтар және төменгі сатыда дамыған өсімдіктер әсер етеді. Тау жынысы құрамына осы ағзалардың қалдықтары түсіп, оның құрамында органикалық заттар пайда болған. Осылай дайындалған ортада жоғары сатыда дамыған өсімдіктер қоныстанып, олардың жақсы дамыған тамыр жүйесінің және көп мөлшердегі органикалық қалдықтарының әсерінен топырақ құралу процесі үдей түскен. Осы кезеңде топырақ қабатында жәндіктер мен жануарлардың да әрекеті молайған. Өсімдіктер мен ағзалардың әрекетінің әсерінен топырақта органикалық заттар қоры және қарашірінді жиналған. Олардың құрамында қоректік заттар қоры шоғырланған. Осыған байланысты топырақтың физикалық және басқа да қасиеттері жақсара түскен. Сөйтіп, құнарсыз тау жынысынан бірте-бірте топырақ пайда болады. Топырақтың құралу және даму құбылыстары жер шарында өтіп жататын әр түрлі күрделі заттар және энергия айналымдарына араласып, қатынасады. Ол айналымдардың бастылары геологиялық, биологиялық және биогеохимиялық.

• Геологиялық зат айнылымы үлкен кеңістікте байқалатын және ұзақ уақытқа созылатын ауқымды құбылыс. Геологиялық зат айналымы арқылы тау жыныстары үгіліп, шөгіп топырақ түзілуіне қолайлы жағдай туады.

• Биологиялық зат айналымы дегеніміз қоршаған орта және өсімдіктер мен жан-жануарлар арасындағы қайталанып отыратын заттар және энергия алмасуы.

• Биогеохимиялық зат айналымы өзара келісімді жүйе ретінде кеңістікте және белгілі бір уақыт аралығында топырақтың тірі немесе өлі бөлігінде сатылап жүретін заттардың өзгерістерімен жылжу құбылыстары.