2. Дақылдарды алғы егіс ретінде бағалау.

Алғы дақыл деп өткен жылы осы танапта өсірілген дақылды немесе сүрі жерді атайды. Ауыспалы егісте әрбір дақыл немесе сүрі жер соңғы дақылға алғы егіс бола алады. В.Г.Ротмистров барлық ауыл шаруашылық дақылдарды тамырлардың бойлау тереңдігі бойынша үш топқа бөлді: таяз орналасқан тамыр жүйесі — картоп, зығыр, қарақұмық, ас бұршақ, тары, орташа терендікте орналасқан тамырлары - қара бидай, бидай, арпа, сиыр жоңышқа, терең бойлайтын тамыр жүйеісі - әр түрлі өсімдіктер қиын еритін қосылыстардан қоректік заттарды әр түрлі сіңіру қабілеттеріне ие болады.Қарақұмық тамыр іріндерінің жоғары ерітетін қабілетіне байланысты қиын еритін қосылыстардан пайдаланып, басқа одан кейін өсірілетін дақылдарға жеңіл сіңетін түрде қалдырады. Ауыл шаруашылық дақылдарының тамыр жүйесінің құрылысындағы айырмашылығы топырақ ылғалдылығының пайдаланғанда байқалады. Қуатты тамыр жүйесі бар өсімдіктер (жүгері, күнбағыс, қант қызылшасы, жоңышқа ылғалды төменгі қабаттардан пайдаланады, ал басқа өсімдіктер ылғалды топырақтың жоғарғы қабаттарынан жұмсайды.Әр түрлі өсімдіктер құрғақ заттардың қалыптасуына судың әр түрлі мөлшерін жұмсайды. Қант, жүгері, күнбағыс, көпжылдық шөптер тары, арпа сияқты өсімдіктерге қарағанда суды көбірек жұмсайды және топырақты күштірек құрғатады. Сондықтан ауыспалы егісте әр түрлі дақылдарды алмастырып қоректік заттарды және топырақ ылғалын тиімді пайдалануға мүмкіншілік туады

3. Өсімдік майының сапасы және оны анықтау жолдары.

Өсімдік майы сыртқы түрі, физикалық қасиеттері және химиялық кұрамы бойынша бағаланады. Майдың сапасын анықтау үшін өндірістік тобының көлеміне қарай орташа үлгі алады да, оны мұқият араластырып, талдауға қ,ғ л бөледі.

Тамақтық есімдік майы мөлдір, ашық-сары түсті болуы керек. Иісін, түсін және мөлдірлігін майдың температурасы 20 С жуық болғанда анықтайды. Майдың и і с ін анықтау үшін шыны табақшаға жұқалап жағады немесе қолдың сыртына жағады. Түсін анықтау үшін майды стақанға 510 мм қабатпен құяды да ақ аяда тікелей және шағылысқан жарықта қарайды. Майдың мөлдірлігін анықтау үшін шыны цилиндрге 100 мл-дей май құяды да, 20°С-да бір тәулікке қояды. Тұнған майды ақ аяда тікелей және шағылысқан жарықта қарайды. Майды мөлдір деп есептейді егер тұнба немесе қалқып жүрген үлпегі болмаса (мақта майы үшін-егер цилиндрдің тек жоғарғы бөлігінде тұнбаның немесе үлпегі болмаса). Майдағы ылғалды анықтау үшін 5 г майды тұрақты салмағына дейін 105 °С кептіреді.

Май сапасын мынадай белгі, айтайық, тұнбаның мөлшері де (майлы емес қоспалар) анықтайды. Майдағы тұнбаны өлшем және көлемдік тәсілмен анықтайды. Бірінші тәсілмен петролейлі эфирде ерімейтін немесе бензинде жеңіл механикалық қоспаларды (бөлшектер, сығындылар, қабақтар, клетчаткалар ж. Т. Т.) Анықтайды. Екінші тәсілмен тұнбаны цилиндрге құйылған 100 мл майды 15...20°С бір тәулік қойып анықтайды. Шөгіндінің миллиметрін тұнбаның көлеміне пайызбен көрсетеді.

Майдың тамаққа жарамдылығын сипаттамайтын маңызды көрсеткіштерінін бірі – қышқылдық саны. Бұл 1 г майдағы бос майлы қышқылдардан бейтараптандыруға қажет КОН көлемін білдіреді. Қышқылдық саны шикізат сапасының төмендігінін, сақтау немесе ұзақ сақтау кезінде бүлінгендігінің куәсі.

Йодтық санның да маңызы өтө зор. Ол - 100 г майдағы бос байланысты толығымен қанықтыруға жұмсалатын иодтың граммен көрсетілген көлемі. Неғұрым иодтық сан көп болса, соғұрлым майдағы қышқылдардың мөлшері жоғары болады (мұндай май ауада тез кебеді) және май сырмай (олифа) дайындауға жақсы шикізат болып табылады.

Майдың сапасы үлкен деңгейде майлы дәннің сапасына байланысты болады. Майлы дақылдардың өсіру технологиясын және майлы дәндерді жинағаннан кейін өңдеу тәсілдерін, сондай-ақ сақтау құбылымын (режімін) бұзу дәннің сапасын нашарлатады да, салдарынан майдың шығымы мен сапасы темендейді