Қолданылуы

Тағамға шалғамның тамыр сабағы ғана емес, жапырақтары да қолданылады. Құрамында бағалы дәрумендер болуына байланысты көптеген аймақтарда иммунитетті көтеру үшін жейді. Тағамнан тыс, шалғамды бақша ішіне қатар ажырату үшін (мысалы, пияз бен сәбіздің арасына) егеді

Қияр (лат. Cucumis sativus ) — асқабақ тұқымдасына жататын бір жылдық көкөніс дақылы. Жарық, ылғалды және жылы жерлерде жақсы өседі. Суыққа төзімсіз. Сабағы жатаған не өрмелегіш, бес қырлы, ұзындығы 1,5 м-дей. Жапырағы кезектесіп орналасқан, ұзын сағақты, түкті. Гүлі сары, дара жынысты. Жемісі — қияр. Қиярды үзіп алысымен де, кейін тұздалған күйінде де жеуге болады.^[1] Құрамында 95—96% су, 4—5% құрғақ зат, құрғақ зат құрамында 2—25% қант, 1% белок, 0,1% май, 0,7% клетчатка, С, В тобындағы витаминдер, каротин, органикалық қышқылдар, эфир майы бар.^[2]

Өсімдік туралы

Қияр немесе кәдімгі қияр – Асқабақ (Cucurbitaceae) тұқымдастылардың ішіндегі қияр туыстыларына жататын біржылдық шөптесін өсімдік. Сабағы түкті, мұртшалары арқылы шырмалып өседі, биіктігі 1-2 метрге дейін барады. Жемісі – жеуге жарамды, тұқымы көп, шырынды және түсі жасыл болып келеді. Түріне байланысты көлемі әртүрлі болады. Қияр мәдениетке 6000 жыл бұрын енген. Оның Отаны – Үндістанның тропикалық аймағы және Қытай. Бүгінгі күнге дейін осы аймақтарда қияр табиғи жағдайда өсіріледі.

Қолданылуы Қиярдың дәрілік қасиеттері адамға ежелгі заманнан мәлім. Мысалға, XVII ғасырда жазылған «Прохладный ветроград» атты орыс кітабында қиярдың шырыны өте пайдалы деп айтылған. Қияр шырынын судың орнына ішуге болады деп айтылған. Терінің күйген немесе зақымдалған жерін қиярды қою арқылы емдеген. Косметика саласында да қияр үлкен орын алған. Қияр көптеген теріні ағартатын кремдердің құрамында бар. Сонымен қатар, қиярды табиғи күйінде немесе тұздап тағамдарға пайдаланады.

.

Емтихандық билет № 19

1. Солтүстік Қазақстанда картопты суарылмайтын жағдайда өсіру технологиясы.

Солтүстік Қазақстанда картопты топырақта суармайтын жерлерде өсіргенде топырақты негізгі өңдеу таза пар дайындау немесе сүдігер жырту түрінде терең, қопсытқыштармен жүргізіледі. Мұнда ылғал қорын жинау мен оны ақтау маңызды рөль атқарады. Ерте көктемгі борона БИГ-3 шамасымен жүргізіледі. Картопты дәл отырғызар алдында топырақты сыдыра жыртқыштар немесе культиваторлармен 14-16 см тереңдікке қопсытады. Дәрежесінде картоп өнімін алу үшін суармалы жерлерде 60-70 г/га көң, 80-100 кг/га Р және 90-100 кг/га К₂₀ тыңайтқыш, ал суармайтын жерлерде 30-40 г/га көң енгізу қажет. Отырғызуға тек қана нақты сортқа тән ауруға ұшырамаған түйнектерді іріктеп алу керек. Осы мақсатпен отырғызар алдында картопты сұрыптап іріктейді, шірігендерін, пішінін өзгерткеннен және жарақаттанғандарын алыстатады. Түйнектерді тазалаған кезде оларды ірілігіне қарай сұрыптайды. Ашық және пішімді дайындау әдістерінің бері отырғызар алдында түйнектерді күн көзіне қыздыру болып табылады. Дәрілерді отырғызардан 1-2 күн бұрын қырмандарда жал, контейнерлерде, немесе арнаулы картоп отырғызатын машиналарға асып қойылатын құралдармен жүргізіледі. Дәрілеуге қолданатын ерітіндінің құрамы мындай: 100 л Н₂О 4 кг Р₂О аммиак семетрасы, калий тұзы, 0,3-0,4 кг мыс купорасы және 3,0 кг Бенлат препараты ерітіледі. Картоп отырғызуды мүмкінігінше ерте 10-12 см топырақ тереңдігінде жылу 6-7 градусқа жеткенде бастаған дұрыс. Мұндай мүмкіндіктер аймақ жағдайында сәуірдің соңғы онкүндігі - мамырдың бас кезінде болады. Осы мерзімде отырғызылатын картоптың тамыр жүйесі қуатты түрде дамиды. Өйткені салқын температурада жер үсті массасына қарағанда өсімдіктің тамыры тез өседі. Картоп ең алдымен механикалық құрамы жеңіл ал сонан соң ауыр топыраққа отырғызылады. Өсірілетін сорттар және басқа факторларға байланысты картоп отырғызуды 15-17 мамырдан кешіктірмей аяқтау қажет. Негізгі әдісі - қатар аралығы 70 см кең қатарлы әдіс