5.Селекциялық процестегі жалғыз айырмашылық принципі және будандары, дәлдігі, типтігі.

Казақстанда ауыл-шаруашылық дақылдарының сорттары мен будандарын шығаруда жергілікті поггуляциямен элемдік коллекцияның үлгілерінің ұрықтық плазмаларын кең пайдалана отырып будандастыру әдісі қолданылады. Осының нәтижесінде: Алматинская, Гибрид 57, Казахстанская 126, Алма-Атинская 236 және баскд да синтетикалық сортгар мен будандар алынды. Бидайдың жаңа сорттарының өнімділігі гектарынан 20-30 центнерге дейін барды.

Емтихандық билет №8

1.Солтүстік Қазақстанда күздік дақылдарды өсіру технологиясының ерекшеліктері.

Себу тереңдігі 5-7см. Себілетін сорт осы аймаққа аудандастырылған болуы басты шарт. Жақсы себу әдісі қатарлап себу.

Күздік бидай сорттары:

Мироновская 808. Сорт В.Н.Ремесло атындағы Мироновск селекция және тұқымтану ҒЗИ-да шығарылған. Субэритросперум түршесі. Масақтары қылтықсыз не- месе жартылай қылтықты, ақ, қабықшалары түксіз, дәні қызыл. Орташа пісетін сорт.Қысқа төзімдідігі жақсы. Жығылуға орташа бейімді. Қуаңшылыққа төзімділігі ортадан жоғары. Күшті бидай. Дәні ірі.1000 дәннің массасы 38-47г. Нандық сапасы- жақсы және өте жақсы. Ақуыз мөлшері 11,9-14,9%, дән уызы 25,5-33,4%. Қоңыр татпензалалдануы-орташа және орташадан жоғары. Қарқынды технологияда ретарданттарды пайдалану ұсынылады.

Безостая 1.Сорт Красноярск АШҒЗИ-да шығарылған. Лютесценс түршесі. Масақтары қылтықсыз, ақ, қабықшалары түксіз, дәні қызыл. Ерте пісетін сорт, қысқа төзімдігі орташа, шашылып қалуға берік, қуаңшылыққа төзімділігі орташадан жоғары. Күшті бидай. Дәні ірі. 1000 дәннің массасы 39-45г. Нандық және ұндық сапасы жақсы және өте жақсы. Қоңыр татпен залалдануы орташадан төмендеу, сары татпен және тозаңды күйемен аздап залалданады.

Күздік қара бидай сорттары:

Саратовская 5. Сорт Оңтүстік Шығыс АШҒЗИ-да шығарылған. Вульгаре түршесі, диплоидты түршесіне жатады. Масағы призматәріздес және ұзынша-бұратылған, ақшыл-сары, тығыздығы орташа және орташадан жоғары. Масақша қабықшасы ланцетті. Қылтықтары орташа ұзын және ұзын, ақшыл түсті. Дәні жартылай ашық, сопақша, ұзынша, қоңыр-жасыл түсті, сары дәндер қоспасымен, ірі.1000 дәннің массасы 28,4-37,3г. Сабандарының жуандығы орташа, берік, биіктігі жақсы теңгерімді.Орташа пісетін сорт, өсу мерзімі 301-320 күн. Қысқа және қуаңшылыққа төзімді, жығылуға төзімділігі жақсы (4-5 балл). Өнімділігі жоғары. Сабанының биіктілігі 97-135см, стандарт Шолпан сортынан 5см-дей қысқа.

Күздік дақылдарды өсірудің технологиялық схемасы

№	Технологиялық Іс шаралар	А/ш машиналар Және құралдар	Жүргізу мерзімі	Сапалық көрсеткіштер Шарқы
Таза сүрі жер (сыдыра қопсытылған)
1	Органикалық тыңайтқыш.шашу. Күздік топырақты өңдеу	ГУН-4, ПГ-3-5, «Lemken- Cмарагд»	Егінді жинағаннан Кейін	Көң 15-20 т/га, Тереңдігі 20-22см.
2	Қар тоқтату	СВШ-10,СВУ-2,6	Желтоқсан-ақпан	Қар үйінділері ор талығының арақашықтығы 4-5м, биіктігі12-15см. Негізгі желдің ба ғытына көлденең.
Көктемгі-жаздық кезең
3	Топырақты ерте Көктемде өңдеу	«Morris Field PRO»	Өңделуге көлденең топырақтың физи- Калық піскен кезінде	Тереңдігі 3-5см.
4	Бірінші Жырғалау	«Lemken-cмарагд»	Арамшөптер жалпылай шыққанда	Тереңдігі 8-10см. Үстіңгі қабат ұлпа- Ланып қопсиды
5	Екінші жырмалау+ Тырмалау(керек Болса 2-3 рет).	«Lemken-cмарагд» ОПШ-15,ОП-2000, «John Deer-4720».	Маусыммның 1 онкүндігі. Керек Болса жырмалаудың орнына хи- Миялық өңдеу.	Тереңдігі 6-8см.
6	Ықтырма себу (қыша)	СКН-3	Шілденің 1 онкүндігі	Әрбір 10-12м сайын 2-3 жолақты
7	Тұқымды себуге дайындау (инкрустирлеу)	ПС-10, ПСУ-10, «Мобитокс», СТ	Себуге дейін.	Винцит 5% к.с.- 2л/т, Дивидент 3% К.с.- 2л/т.
8	Себу, керек болса технологиялық Табанаралықпен.	Себу кешендері: «Morris Concept-2000» «fiexicoil» «John Deer-1895» «Horsch-Агро-Союз»	Күздік қара бидай:5 тамыз-10 қыркүйек.Қара бидай:20-25 тамыз.	Тыңайтқыш сіңіру 20кг.ә.з. Мөлшерінде. Себу тереңдігі: қара бидай 6-7см, күздік қара бидай 5-6см.Себу мөлшері 4,0-5,5млн өңгіш тұқым 1 га.
9	Тексеріп қарау		Көктеу-түптену кезеңінде, өскіндер, Егістіктер және түптенуді байқау.
Егістерді баптап-күту
10	Егістерді зиянкестерге қарсы өңдеу	«John Deer-4720», «fiexicoil» 67, «Summers».	Көктеу-түптену кезеңінде-жолақты астықтық бүргеге, швед шыбынына қарсы өңдеу керек.	Каратэ 5% к.э.-0,2л/га., Децис- Экстра 12% к.э.-0,05 л/га.
11	Қарлылық өңізге қарсы өңдеу	«John Deer-4720», «fiexicoil» 67,«Summers».	Түптену кезеңінде.	Фундазол 0,5 кг/га, табанаралық Бойымен.
12	Егісті бақылау		Айсайын, желтоқсан-наурыз, монолиттер алу, жібіту, санау.
13	Көктемде егісті бақылау		Қыстан шығуды баллмен бағалау: өлгендері жоқ-5б; 25%-ға дейін өлсе 4б; 50%-өлсе-3б; 50%-дан көп – 2б.
14	Егісті көктемде тырмалау	«Morris Field PRO»	Топырақтың физиикалық піскен кезінде 1 рет.	Аздап бұрыштап.
15	Тамыр жүйесін Қоректендіру	СЗС-2,1	Түптену кезеңінде Азоттық тыңайтқ. Үстеп қоректенден. (30-40 кг/га ә.з.)	Тереңдігі 3-6см.
16	Егістерді бүрку	«John Deer-4720»,«fiexicoil» 67, «Summers». «John Deer-800».	Таттар және ақ ұнтаққа қарсы. Арамшөптерге қарсы, масақтану Ға дейін.Қандала балаңқұртына қарсы	Тилт 25% к.э.-0,5 л/га.Альто-супер 33% к.э.0,4-0,5л/га. Гранстар -10-20г/га. Трезор-1-1,3 кг/га. Каратэ 75% к.э.-0,2 л/га.
17	Жығылуға қарсы Препаратпен Өңдеу	«John Deer-4720», «fiexicoil» 67, «Summers». «John Deer-800».	Қара бидайдың түп- Тену-түтікке шығу Кезеңі. Күздік қара Бидайдың түтікке Шығу кезеңі.	Кампозан -4л/га.
18	Таттар және ақ ұнтаққа қарсы Екінші өңдеу.	«John Deer-4720», «fiexicoil» 67, «Summers». «John Deer-800».	Тулық жапырақ кезеңі.	Тилт 25% к.э.-0,5 Л/га.Альто-супер 33% к.э.0,4-0,5л/га.
19	Зиянкестерге Қарсы өңдеу	«John Deer-4720», «fiexicoil» 67, «Summers». «John Deer-800».	Сүтті және сүтті-балауызды пісу Кезеңі, біті-40 да- надан көп болса,қандала балаңқұрты-2 дана, бит-10 дана өсімдікте болса.	Каратэ 75% к.э.-0,2 л/га. Десцис 2,5 К.э.-0,2-0,3л/га. Шерпа 25% к.э.-0,2л/га.
Егінді жинау
20	Дестеге жығу	Масдон-3020, «John Deer»	Балауызданып пісудің соңы, дән- Нің ылғалдылығы 25-30%.	Шығындар 1,5%-дан аспауы керек. Жығу-себу бағытына көлденең, шабу биіктігі 18см.
21	Дестелерді жинап, астықты бастыру	Мега 350/360, Медион 310-3306 «John Deer»	Дәннің ылғалды- Лығы 16-18% Болғанда.