1. Статистиканың даму тарихы мен даму кезеңдері.

Статистика – бұл сандық көрсеткіштердің жиынтығы. Ол уақыт өткен сайын өзара байланыста әрқашан дамып, жетіліп, толығып отырады. Ондағы сандық көрсеткіштер арқылы мемлекетіміздің саяси және әлеуметтік–экономикалық даму немесе кему процестерін толығымен көруге болады. Сонымен бірге статистикалық сандық көрсеткіштерді қолданып, оған талдау жасау арқылы болашаққа, яғни белгілі бір кезеңге болжам жасауға толық мүмкіндік туады.

Статистика сөзі ғылыми әдебиетте 18 ғасырда қолданысқа енді және алғашқыда “мемлекеттану” деген мағынада ұғынылды. Бірақ статистика ғылымы 17 ғасырдың ортасында “саяси арифметика” нысанында дами бастады. Ғылымдағы бұл бағыттың бастауында ағылшын ғалымы – Уильям Петти тұрды. Статистика терминін ғылымға 1746 жылы неміс ғалымы Готфрид Ахенваль өзі сабақ беретінГермания университетінде “Мемлекет ісін жүргізу” курсының орнына “Статистиканы” қолдануды ұсынды. Осыған қарамастан статистиалық санаулар бұданда ерте жүргізілген болатын: Көне Қытайда халық санағы, Көне Римде елдердің әскери күшін салыстыру, азаматтардың мүліктерін бағалау. Статистика 19 ғасырдың басында А.Кетленің және оның мектебі өкілдерінің еңбектерінде қоғамдық құбылыстардың заңдылықтарын зерделейтін ғылым мен құралға айналды.

Статистика қоғамдық ғылым ретінде бертінде пайда болды және оның даму кезеңдерінің өзінше тарихы бар. Статистика ғылымының даму процесін, бастамасын ХVII ғасырдың аяқ кезінен Англиядан бастайды. Оның негізін ағылшын ғалымдары Джон Граунт (1620 – 1674) пен Вильям Петтидің (1523 – 1687) «Саяси арифметика» атты еңбегі қалады.

Статистика дамуының екінші бір бастауы «Саяси арифметикамен» бір мезгілде шыққан неміс ғалымы Г. Конрингтің (1605 – 1681) еңбектерінде қалыптаса бастаған мемлекеттану ғылымында жатыр.

Статистиканың одан әрі дамуына көптеген ғалымдар өздерінің ғылыми еңбектерімен атсалысты. Олардың ішінде мына ғалымдардың аттарын атамай кетуге болмайды: неміс ғалымы Г. Ахенваль (1719 – 1772), бельгия ғалымы А. Кетле (1796 – 1874), англия ғалымы А. Боули (1869 – 1957) және тағы басқалары.

ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында статистика ғылымы қарыштап дами бастады. Оған көптеген ғалымдар мен статистиктердің сіңірген еңбектері дәлел бола алады. Мысалы, математикалық статистиканың ықтималдық теориясын қолдану арқылы көптеген сандық көрсеткіштерді есептеу тәсілі анықталады. Бұл салада П.Л. Чебышев, А.А. Марков, А.М. Ляпунов, С.Н. Бернштейн сияқты атақты математиктер елеулі еңбек етті.

2. Статистика пәні және оның зерттеу объектісі

Статистиканы зерттеу пәні әлеуметтік - экономикалық өмірдің жалпы құбылыстары, ол осы құбылыстардың сандық жағын олардың нақты уақыт пен орын жағдайындағы сапалық жағымен тығыз байланысты зерттейді. Қоғамның әлеуметтік-экономикалық өмірі әр түрлі жалпы құбылыстарда байқалады, мысалы өнімдерді өндіру, осы өнімді тұтыну, өнімнің экспорты мен импорты және экономикалық, мәдени, саяси өмірдің басқа да құбылыстары жатады. Қоғамның өміріндегі құбылыстар мен процестер статистикалық көрсеткіштердің көмегімен сипатталады.

Қоғамда болып жатқан процесстердің сандық жағынан сапа жағымен салыстыратын пән статистика пәні боып табылады.Статистика тілі-сан,ал қоғам-статистиканы қамтитын обьектісі.Статистика қоғамдағы құбылыстың процестердің өзгеру көлемін,шамасын,деңгейін,есептеу санақ мәселелерін өркендеу,дамуының қарқынын зерттейді.Статистика жеке ғылым ретінде құбылыстық өзгерістің сан жөнінен қалыптасуының өзгеруінің заңдарын оның сапалық мәнімен байланыстыра зерттейді.

Статистикалық методология дегеніміз жалпы ережелер мен статистикалық зерттеулердің арнайы әдістері мен амалдарының жиынтығы. Құбылыстардың әлеуметтік-экономикалық ғылымдарға негізделген теориялық талдауы олардың статистикалық зерттелуінің алдында жүргізіледі және статистикалық зерттеулерді дұрыс ұйымдастырудың қажетті шарты болып табылады.

Теориялық негізге сүйене отырып, статистика құбылыстарды сандық жағынан көрсетудің арнайы әдістерін қолданады, олар статистикалық зерттеудің үш кезеңдерінде көрсетілген:

1-кезең жалпы зерттелетін құбылыстың жеке бірліктері туралы алғашқы ақпараттар алынады.

2-кезең – Мәліметтерді ақпар (сводка) және топтау, барлық жағдайлардың (бірліктерді) тобын біртекті топтарға және бөліктерге бөлу және алынған нәтижелерді статистикалық кестелер түрінде қалыптастыру.

3-кезең – Есеп беруден алынған статистикалық көрсеткіштерді өңдеу және зерттелетін құбылыстардың жағдайы туралы негізделген қорытындыларын алу үшін нәтижелерді талдау. Қорытындылар текст түрінде келтіріліп графиктер және кестелермен толықтырылады. Ақпараттарды өңдегенде жеке біртекті топтардың ерекшелігін көрсететін аналитикалық көрсеткіштер есептеледі. Олар орташа. салыстырмалы шамалар, вариация көрсеткіштері, индекстік көрсеткіштер түрінде анықталады.