3 1 20 Балалардағы тіс-жақ жүйесінің анатомия-физиологиялық ерекшеліктері.

3 1 21 Ауыз қуысының сыртында пайдалатын ортодонтиялық аппарат

3 1 22 Балалардағы тіс-жақ аномалияларының пайда болуына эндогенды себептері. Тіс аномалиялары- жеке тістердің, тіс қатарының немесе тістемнің туа біткен немесе жүре пайда болған бұзылыстары. Тіс аномалияларының себептері алуан түрлі, және олар шартты түрде эндогенді және экзогенді болып ажыратылады. Эндогенді себептерге генетикалық және эндокриндік факторлар жатады. Генетикалық көріністер балаға ата-анасынан беріледі және келесі аурулар ретінде көрінуі мүмкін: жоғарғы еріннің, жұмсақ және қатты таңдайдың жырықтары, Шерешевский-Тернер синдромы, Секкель синдромы, Даун синдромы,жетілмеген амелогенез, Стейтонг-Кандепон синдромы және т.б. Эндокринді факторлар тіс-жақ жүйесінің түзілуіне айтарлықтай әсер етеді. Мәселен гипотиреоз кезінде тістің шығу, ауысу мерзімдері кешеуілдейді, кіреуке гипоплазиясы, жақ деформациясы мен остеопорозы, адентия дамуы ықтимал.

3 1 23 Балалардағы тіс-жақ аномалияларының пайда болуына экзогенды себептері. Экзогенді себептер пренатальді, интранатальді, постнатальді және жалпы, жергілікті болып бөлінеді. Жалпы пренатальді факторларга дамып жатқан ұрыққа сыртқы ортаның жағымсыз әсерлері жатады:жүктілік токсикозы,құрсақішілік инфекциялар, амниотикалық ауырлық, жүктілік кезіндегі стресс жағдайлар және т.б. Интранатальді факторларға босану кезіндегі қиындықтар: нәресте асфиксиясы, бассүйекішілік жарақаттар, қағанақ суының ерте кетуі және т.б. постанатальді факторларға бала туылғаннан кейіінгі аурулары, соның ішінде рахит, гиповитаминоз, таңдай бадамшаларының гипертрофиясы, мұрынмен тыныс алудың қиындауы, т.с.с .

3 1 24 Балалардағы тістесудың түрлері.

3 1 25 Балаларда сүт тістесуде неше кезең болады?

3 1 26 Тістің қатты тіндерінің деминерализацияға ұшырауы дегеніміз не?

3 1 27 Балаларда сүт тістесуде 2-ші кезенде тістер қандай орналасады?

3 1 28 Мұрынмен демалу қиындығынан балаларда қандай аномалиялар болады?

3 1 29 Зиянды әдеттер балаларда қандай қызметтерін өзгеруіне алып келеді?

3 1 30 Балаларда ерте сүт тістерінің жұлу қандай аномалияларға алып келеді ?

3 1 31 Балалардағы тіс-жақ жүйесін тексерудің негізгі әдістері Дәрігер ең алдымен толығымен анамнез жинау үшін анасымен және баласымен сенімді қарым –қатынас орнату керек.Дәрігер баламен сенімді қатынас орнату арқылы ауру туралы толығымен анамнез жинай алады және дұрыс диагноз қоя алады. 3жасқа дейінгі балалардан өмір анамнезі туралы анасынан сұралады. Өмір анамнезі. Қойылатын сұрақтар: 1. Нешінші жүктілік,нешінші бала? 2. Анасында жүктілік қалай (біріншісінде токсикоз болды ма? жүрек айну,құсу,ісіну , гипертония, нефропатия, эклампсия)? 3. Жүкті кезінде тамақтану ерекшеліктері. 4. Босанулар қалай өтті (ұзақтығы, асқынулар)? 5. Бала бірден айғайлады ма? Дауысы қандай болды (қатты немесе әлсіз )? 6. Туған кездегі бойы мен салмағы 7. Омырауға салғанда , қалай алды, тамақтанудың күні мен уақыты? 8. Жаңа туғандарда салмақ жоғалту болды ма, және қашан салмағы қосылды? 10. Жаңа туғандарда ауру ағымы(интенсивтілігі және сарғаюдың ұзақтығы–анасы мен баласының қан тобының сәйкестігі, босану жарақаттары, кіндік және терінің аурулары, тыныс жүйелерінің, септикалық аурулар.). 11. Қай күні және қандай салмақпен бала шығарылды? 12. Баланың физикалық дамуы::бірінші жылы салмақтың қосылуы және бойының өсуі 13. Психикалық дамуы: қашан күлді,анасын тануы ,сөздер айтуы, Ортада және үйде баланың тәртібі 14. Ұйқысы және оның ұзақтығы 15. Тісі қашан шықты 16.Басынан қандай аурулар өткізді (қашан және қандай), аурудың ағымының ерекшелігі, асқынуы. 17. Туберкулезге қарсы егулер(БЦЖ), полиомиелитке, коклюшқа, дифтериға. Егулерге реакциясы. 18. Туберкулезге жасалған пробасы қашан және рекциясы қандай болды? 19. Инфекциялы науқастармен қарым қатынас болды ма? Ауру анамнезі: 1. Стационарға түскендегі шағымдары 2. Қашан ауырды? 3. Себебі қандай немен байланыстырады? 4. Аурудың клиникалық көріністері(температура, терлеу, ұйқысы, тәбеті, шөлдеу, әлсіздік, мазасыздық, көңіл күйі және басқасы.) 5. Жүйелер мен ағзалардағы аурудың көріністері. Отбасылық анамнез 1. Ата-анасының жасы 2. Ата-анасының және туған туысқандарының денсаулығы (туберкулез, сифилис, токсоплазмоз, алкоголизм, психикалық, нервтік, эндокринді және аллергиялық аурулары болды ма). 3. Үйде қанша бала олардың денсаулығы 4. Ата-анасының мамандығы,қайда жұмыс істейді 5. Әлеуметтік жағдайы. Жалпы жағдай: Жалпы жағдайды бағалау сұрастыру барысында және бақылау тәсілімен жүргізіледі. Науқасқа бір қарағанда оның психоэмоциональды жағдайын (тыныш, қозғалғыш), физикалық дамуын (шын жасына сәйкестігі, артта қалуы, озуы), келбетін (дұрыс, патологиялық), жүрісін (еркін, қиын), дене бітімінің түрін (үйлесімді, гипостеникалық, гиперстеникалық) бағалауға болады. Ауыз қуысын тексеру:Ауыз қуысын қарау стоматологиялық креслада жүргізіледі. Кішкентай балаларды (3 жасқа дейін) ата-аналары қолында ұстап отырады. Науқас креслада отырады немесе жатады, дәрігер науқасқа қарсы немесе креслоның бас жағында тұрады. Ауыз қуысын қарау үшін жақсы жарықтандыру қажет. Ауыз қуысының кіреберісін бір қолдың І және ІІ саусақтарымен жоғарғы ерінді, екінші қолдың ІІ саусағымен төменгі ерінді тарта және ұстай отырып қарайды. Ұртты ІІІ және IV саусақтармен тартады, бұл кезде ІІІ саусақтар тістердің ұрттық беткейлерімен және ауыздың бұрышымен жанасады; ауыздың бұрышын бірінші молярлар деңгейінен асырмай ығыстыруға болады.

34. Тіс ұлпасының қабыну дегеніміз не? Пульпит- Ұлпаның болбыр талшықты дәнекер тінінің қабынуы, дамуыдың жалпы заңдылықтарына сәйкес, микробтық фактордың зақымдауына ағзның күрделі жауабы. Уақытша тістердің жедел пульпитінің клиникасы. Аурудың негізгі симптомдары- алғашқы кезде кешкі уақытта, ұйықтағанда немесе түнде пайда болған ауырсынулар, ауырсыну суықтан пайда болып, жылыдан үдей түседі. Үрдістің дамуына байланысты ауырсыну суықтан ғана емес, жылыдан да пайда болды. Серозды қабыну іріңдіге ауысқанда, ауырсыну жылыдан күшейе түсіп, суықтан бәсеңдейді. Балаларда ауырсыну үшкіл нерв бойымен иррадиацияланбайды, бірақ ол туралы естен шығармау қажет. Перкуссияға тістің ауырсыну реакциясы ең маңызды диагностикалық симптом болып табылады, әсіресе, қасындағы тістермен слыстырмалы перкуссия реакциясы. Әдетте, бұл реакция патологиялық үрдіске периодонт тіндерінің ұшырауынан ғана емес, ісінген және қабынған ұлпаның қозғалуына байланысты. Осы жағдайда, тіске басқанда және тістің қозғалуы балаға ауырсынуды болдырмайды. Уақытша тістердің жедел пульпиттері периодонт тіндері мен шеткі лимфа түйіндерінің реакциясымен қос жүреді. Түнде пайда болатын ауырсынуларға, температуралық қоздырғыштардан және перкуссиядан күшейе түсетін ауырсынулар, оған қоса ұяшықтан шығып кеткен тістің сезімі, тіске тілді тигізгенде тістің қозғалғыштығы және тісті саусақпен басқандағы ауырсыну. Созылмалы пульпит түрлерінің клиникалық ағым ерекшеліктеріБалалық шақтағы пульпиттің қабынған ұлпаның клиникалық көрінісінің бірқатар ерекшеліктері бар:

• қабынған ұлпа көбінесе терең емес тісжегі қуысы бар тістерде болады

• қабыну үрдісі жылдам таралады

• қабынудың жедел кезеңінің созылмалыға жылдам өтуі

• осыған байланысты, жедел пульпитке қарағанда пульпиттің созылмалы түрлері көп болады

• пульпиттің бір түрінің клиникалық көрінісінің әр түрлілігі, ерте жастағы балаларда едәуір айқын (тістердің қалыптасу кезеңіне байланысты)

• пульпиттің барлық түрлерінде іріңді қабыну элементтерінің болуы

• жедел және созылмалы гангренозды пульпиттерде периодонттың реакциясы үлкендерге қарағанда жиірек

• ұлпадағы морфологиялық өзгерістер клиникасымен дәл келмейді

• тіс ұлпасындағы интоксикацияға (дене қызуының көтерілуі, ұйқышылдық, бас ауруы, ЭТЖ ұлғаюы, лейкоциттердің санының өсуі)

3 1 32 Балалардағы тіс-жақ жүйесі тексеру кезінде ата-анасынан сұрау. 3жасқа дейінгі балалардан өмір анамнезі туралы анасынан сұралады. Өмір анамнезі. Қойылатын сұрақтар: 1. Нешінші жүктілік,нешінші бала? 2. Анасында жүктілік қалай (біріншісінде токсикоз болды ма? жүрек айну,құсу,ісіну , гипертония, нефропатия, эклампсия)? 3. Жүкті кезінде тамақтану ерекшеліктері. 4. Босанулар қалай өтті (ұзақтығы, асқынулар)? 5. Бала бірден айғайлады ма? Дауысы қандай болды (қатты немесе әлсіз )? 6. Туған кездегі бойы мен салмағы 7. Омырауға салғанда , қалай алды, тамақтанудың күні мен уақыты? 8. Жаңа туғандарда салмақ жоғалту болды ма, және қашан салмағы қосылды? 10. Жаңа туғандарда ауру ағымы(интенсивтілігі және сарғаюдың ұзақтығы–анасы мен баласының қан тобының сәйкестігі, босану жарақаттары, кіндік және терінің аурулары, тыныс жүйелерінің, септикалық аурулар.). 11. Қай күні және қандай салмақпен бала шығарылды? 12. Баланың физикалық дамуы::бірінші жылы салмақтың қосылуы және бойының өсуі 13. Психикалық дамуы: қашан күлді,анасын тануы ,сөздер айтуы, Ортада және үйде баланың тәртібі 14. Ұйқысы және оның ұзақтығы 15. Тісі қашан шықты 16.Басынан қандай аурулар өткізді (қашан және қандай), аурудың ағымының ерекшелігі, асқынуы. 17. Туберкулезге қарсы егулер(БЦЖ), полиомиелитке, коклюшқа, дифтериға. Егулерге реакциясы. 18. Туберкулезге жасалған пробасы қашан және рекциясы қандай болды? 19. Инфекциялы науқастармен қарым қатынас болды ма? Ауру анамнезі: 1. Стационарға түскендегі шағымдары 2. Қашан ауырды? 3. Себебі қандай немен байланыстырады? 4. Аурудың клиникалық көріністері(температура, терлеу, ұйқысы, тәбеті, шөлдеу, әлсіздік, мазасыздық, көңіл күйі және басқасы.) 5. Жүйелер мен ағзалардағы аурудың көріністері.

3 1 33 Тіс жегісіне тән белгілерді атаңыз. Тісжегі — тістер шықканнан кейін пайда болатын, жалпы және жергілікті жағымсыз факторларыньвд әсері салдарынан деминералдау және протеолизбен өтетін тістердің қатты тініндегі патологиялык үдеріс. Тісжегіні клиникалық көріністеріне қарай 4-ке жіктейміз.

-Дақ кезеңі. Кіреуке призмаларындағы бейорганикалық заттар деминерализациялана бастайды. Мұнда ақ қырау шалғандай, күңгірттеніп кіреуке ошағы көрінеді. Шұқып көргенде ауырмайды, бетінде шамалы бұдырлық сезінгендей болады.

-Беткей тісжегі. Мұнда кіреукеде қуыс пайда болады. Химиялық тітіркендіргіштерден (қышқыл, тұзды, тәтті тағамдар) тітіркендіргіштерден қысқа уақытқа ауру пайда болады. Шұқып көргенде қуыстың түбі тегіс емес, зонд ұсталып қалады, ауырмайды.

- Орта тісжегі-тістің кіреуке және дентин қабаты қосыла бұзылады. Науқаста шағымдар болмайды. Кейде науқастар термиялық, механикалық, кемірек химиялық тітіркендіргіштерден тіс ауыратына және ол ауру тез өтіп кетуіне шағымдануы мүмкін.

- Терең тісжегі. 2 ағымы бар: а) жедел түрі-науқас қысқа уақытқа тістің ыстық-суыққа, тамақ не басқа заттар қуысқа тұрып қалғанда ауыратынына шағымданады. Қарап тексергенде тісте терең тісжегі қуысы бар, қуысқа ену тесігі тар, қуыс іші кең, көптеген жұмсақ ақ түстегі дентин қабаттары бар, шұқып қарағанда қуыстың барлық жерінде ауырады. Б) созылмалы-науқас қысқа уақытқа тістің механикалық және термиялық тітіркендіргіштерден ауыратынына шағымданады. Қарап тексергенде терең тісжегі қуысы бар. Қуысқа кіреберіс тесігі кең, қабырғалары пигменттелген, өте қатты, зондтап көргенде ауырмайды.

3 1 34 Тіс ұлпасының қабыну дегеніміз не? Пульпит- Ұлпаның болбыр талшықты дәнекер тінінің қабынуы, дамуыдың жалпы заңдылықтарына сәйкес, микробтық фактордың зақымдауына ағзның күрделі жауабы. Уақытша тістердің жедел пульпитінің клиникасы. Аурудың негізгі симптомдары- алғашқы кезде кешкі уақытта, ұйықтағанда немесе түнде пайда болған ауырсынулар, ауырсыну суықтан пайда болып, жылыдан үдей түседі. Үрдістің дамуына байланысты ауырсыну суықтан ғана емес, жылыдан да пайда болды. Серозды қабыну іріңдіге ауысқанда, ауырсыну жылыдан күшейе түсіп, суықтан бәсеңдейді. Балаларда ауырсыну үшкіл нерв бойымен иррадиацияланбайды, бірақ ол туралы естен шығармау қажет. Перкуссияға тістің ауырсыну реакциясы ең маңызды диагностикалық симптом болып табылады, әсіресе, қасындағы тістермен слыстырмалы перкуссия реакциясы. Әдетте, бұл реакция патологиялық үрдіске периодонт тіндерінің ұшырауынан ғана емес, ісінген және қабынған ұлпаның қозғалуына байланысты. Осы жағдайда, тіске басқанда және тістің қозғалуы балаға ауырсынуды болдырмайды. Уақытша тістердің жедел пульпиттері периодонт тіндері мен шеткі лимфа түйіндерінің реакциясымен қос жүреді. Түнде пайда болатын ауырсынуларға, температуралық қоздырғыштардан және перкуссиядан күшейе түсетін ауырсынулар, оған қоса ұяшықтан шығып кеткен тістің сезімі, тіске тілді тигізгенде тістің қозғалғыштығы және тісті саусақпен басқандағы ауырсыну. Созылмалы пульпит түрлерінің клиникалық ағым ерекшеліктеріБалалық шақтағы пульпиттің қабынған ұлпаның клиникалық көрінісінің бірқатар ерекшеліктері бар:

• қабынған ұлпа көбінесе терең емес тісжегі қуысы бар тістерде болады

• қабыну үрдісі жылдам таралады

• қабынудың жедел кезеңінің созылмалыға жылдам өтуі

• осыған байланысты, жедел пульпитке қарағанда пульпиттің созылмалы түрлері көп болады

• пульпиттің бір түрінің клиникалық көрінісінің әр түрлілігі, ерте жастағы балаларда едәуір айқын (тістердің қалыптасу кезеңіне байланысты)

• пульпиттің барлық түрлерінде іріңді қабыну элементтерінің болуы

• жедел және созылмалы гангренозды пульпиттерде периодонттың реакциясы үлкендерге қарағанда жиірек

• ұлпадағы морфологиялық өзгерістер клиникасымен дәл келмейді

• тіс ұлпасындағы интоксикацияға (дене қызуының көтерілуі, ұйқышылдық, бас ауруы, ЭТЖ ұлғаюы, лейкоциттердің санының өсуі)

3 1 35 Балалардағы тіс-жақ жүйесінің зерттеу негізгі әдістері. Балалардағы тіс жақ жүйесінің зерттеудің негізгі әдістеріне клиникалық тексерулер оның ішінде ауру және қмір анамнезі, науқасты қарау, сонымен қатар арнайы әдіс зерттеудің негізгісі- бастың , беттің, жақтың тіс доғаларының антропометриясы. Клиникалық тексерулердің ортодонтиялық диагноз қоюда жетекші болып табылады. 1. Паспорттық бөлім 2. Аурудың өмірі мен анамнезі. Дәрігер ең алдымен толығымен анамнез жинау үшін анасымен және баласымен сенімді қарым қатынас орнату керек. Өмір анамнезінде нешеншң жүктілік, нешінші бала, анасында жүктілік қалай болды, тамақтану ерекшелігі, босану қалай қтті, бала бірден айқайладыма , даусы қандай болды, туған кездегі бойы, салмағы, ұйқысы тісі қашан шықты, басынан қандай аурулар өткіздіжәне т.б. Аурудың анамнезінде сурастырудан басталады. Дәрігердің сурақтары нақты және түсінікті болуы керек.

3 1 36 Балалардағы тіс-жақ жүйесінің клиникалық диагностика әдісі Клиникалық тексерулердің ортодонтиялық диагноз қоюда жетекші болып табылады. 1. Паспорттық бөлім 2. Аурудың өмірі мен анамнезі. Дәрігер ең алдымен толығымен анамнез жинау үшін анасымен және баласымен сенімді қарым қатынас орнату керек. Өмір анамнезінде нешеншң жүктілік, нешінші бала, анасында жүктілік қалай болды, тамақтану ерекшелігі, босану қалай қтті, бала бірден айқайладыма , даусы қандай болды, туған кездегі бойы, салмағы, ұйқысы тісі қашан шықты, басынан қандай аурулар өткіздіжәне т.б. Аурудың анамнезінде сурастырудан басталады. Дәрігердің сурақтары нақты және түсінікті болуы керек.