3.Аттила мен Бейбарыс сұлтанның тарихта алатын орнына талдау жасаңыз.

Ғұн көсемі Аттила мен сұлтан Бейбарыстың өміріндегі ұқсастықтар олардың түркілік тегі, қазақ даласымен байланысы және шет жерде билікке келулері мен ержүрек жауынгер, дарынды қолбасшы, қаһарлы ел билеушілер ретінде тарих бетінен өз орындарын алуы болып табылады.

Аттила(Еділ) (400-453жж.) - ғұн билеушісі. Батыс ғұн ұлысы- ғұндардың Еуропада құрған мемлекеті. Батыс ғұн ұлысының негізі ІІ ғасырда Каспий теңізінің жағалауында, қазіргі қазақ жерінде қаланды. Ғұн қоғамы ұшы-қиыры жоқ кең-байтақ жерді жайлап, көптеген тайпалардың басын біріктіріп, әскери соғыс қуаты күшті мемлекетке айналды. Ғұндар патшасы Аттила Еуропада Ғұн мемлекетін құрып, елді кеңейту мақсатында Рим империясына қарсы күресті. Оған Днестрден Римге дейінгі, Балтық теңізінен Қара теңізге дейінгі жерлер бағынды. Еділ патшаның кезінде Ғұн империясы өз дамуының жоғарғы сатысына жетті. 451 жылы Галлиядағы Каталаун даласында Аттила жауынгерлері римдіктердің, франктердің т.б.біріккен күштерімен шайқасты. Ғұндардың тарихтағы рөлі Еуропаны римдіктерден азат етіп, құлиеленушілік құрылысты құлатып, жаңа дәуірдің – орта ғасыр дәуірінің басталуына жол ашты. Еуропа халықтарының қалыптасуына ықпал етті.

Сұлтан Бейбарыс (1225-1277жж.)- Қыпшақ жерінде туған, әкесі-Жамақ, анасы-Әйек. Жас кезінде 800 динарға қыпшақ даласынан Египетке құлдыққа сатылған. 1260 жылы Египеттің төртінші сұлтаны ретінде билік басына келіп, 1277жылға дейін 17 жыл билік құрған. 1262 жылы Алтын Орда ханы Беркемен өзара достық қарым-қатынас орнату үшін өз елшісін жіберіп, екі ел арасында әскери, сауда, діни, мәдени байланыстар орнаған.Египет сұлтандары бүкіл араб әлемін монғол шапқыншылығы мен кресшілер жорықтарынан аман алып қалды.

13–билет

1.Батыс Түрік қағанаты (саяси тарихы, этникалық құрамы, мәдениеті )

2.«Алаш» және «Түркістан» автономияларының саяси бағыттарының айырмашылықтары.

3.Қытай саяхатшысы Чжан Цянь мен Шоқан Уәлихановтың сапарын салыстыра сипаттап, мақсатын, ерекшеліктерін атаңдар.

Жауабы:

1.Батыс Түрік қағанаты (саяси тарихы, этникалық құрамы, мәдениеті )

Түрік қағанаты 603 жылы Батыс, Шығыс болып бөлінгеннен кейін олардың алып жатқан жері анықтала бастады. Батыс қағандық оңтүстік – шығысында Іле, Шу өзендерінен бастап, солтүстік – батысында Еділ мен Кубань өзенінің төменгі ағысына дейін, ал солтүстік – шығысында Есіл мен Ертіс өзендерінің жоғарғы ағысы аралығын алып жатты. Ал оңтүстік – батысында Тарым, Әмудария өзендеріне дейінгі аймақты қол астына қаратты. Батыс қағанаттың орталығы Шу өзенінің бойындағы Суяб қаласы болды. Жазғы ордасы Мыңбұлақта орналасты.

Қағанаттың негізгі этникалық – саяси ұйытқысы «он тайпа» он – оқ бұдун тайпалары мекендеген Қаратаудың шығыс баурайына Жоңғарияға дейінгі жерді алып жатты. Сонымен қатар ол түрік қағанатының Шығыс Түркістан мен Орта Азиядан басып алған отырықшы егіншілік алқаптарына да үстемдік етті.

603-610 жж –   Тардуш басқарды

610-618жж  – Шегу биледі

618-630жж  – Тон  қаған билік құрды

627ж  – Византияға көмек үшін қол аттандырды

630ж  –  қағанатта билік үшін талас басталды

634ж  – нушебилер  қолдауымен Ешбар Елтеріс басқарды

640-657жж  – қағанат әлсіреді

659ж  – Қытай мемлекеті Жетісуға басып кірді

VIIғ аяғы- VIIIғ. басы – түргеш тайпасы қағаны Үшлік

Таң империясымен соғыста беделге ие болды

704ж  – Батыс Түрік қағанаты құлады

Шаруашылығы:

Маусымды жайылымға негізделген жартылай мал шаруашылығы .Испиджаб, Алмалық, Тараз, Талхир т.б. Қалалар дамыды. Қолөнер өркендеді, сауда дамыды.