Кездейсоқ қателіктердің бөлінуінің дұрыс заңы.
Кездейсоқ қателіктерінің мәнін және таңбасын анықтау мүмкін емес. Кездейсоқ қателіктерін есептеу үшін қат-қабат (статистикалық) өлшеулер жасалынады. Кездейсоқ қателіктерін бағалағанда күтетін қателікті айтады. Өрескел қателік– бұл кездейсоқ қателік. Мүлт жіберу – бұл қателік өлшеу нәтижесін ашықтан-ашық бұрмалайды. Эксперимент жасайтын адамның кездейсоқ субъективті қателігі мүлт жіберу деп алынады. Өрескел қателіктер және мүлт жіберу, әдетте, байқау нәтижелерінің статистикалық өңдеуі басталғанша экспериментальдік деректерден жойылады.
Жүйелік қателік –бір және сол шаманы қайталап өлшеулерде тұрақты немесе заңды өзгеретін болып қалатын қателік өлшеуі.
Кездейсоқ шаманың толық жазбасы оның таралу заңы болып табылады, демек кездейсоқ қателік y және қателіктер D.
Таралудың әртүрлі заңдары бар. Өлшеу тәжірибесінде қателіктерді таралудің кеңінен таралған заңы қалыпты заң (Гаустың) болып табылады.
Таралудың қалыпты заңының тығыздығының формуласы
=
,
(3.2)
мұнда s - орташа квадраттық ауытқу;
d - кездейсоқ қателік.
Кездейсоқ шаманы таралудың қалыпты заңының сызбасы 3.1. суретінде көрсетілген.
W (d)
s = 0.01
s = 0.02
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
3.1 сурет – Таралудың қалыпты заңының сызбасы
s қаншалықты аз болса, өлшеулер соншалықты дәлірек орындалады (көбіне шағын кездейсоқ қателіктер кездеседі). |
Кездейсоқ шаманы таралудың теңестірілген заңы салыстырмалы түрде жиі кездеседі, оның сызбасы 3.2 суретте берілген.
W(d)
d
|
|
0
3.2 сурет – Таралудың теңестірілген заңының сызбасы
Таралудің теңестірілген заңының ықтималды тығыздығының формуласы
.
(3.3)
Кездейсоқ қателіктерді азайту әдістері.
Өлшеудің кездейсоқ қателіктерін азайту әдістері:
а)
қат-қабат өлшеулер әдісі;
өлшеу
санын арттыра отырып, теориялық түрде
бағасын
(4.2) өрнегіне сәйкес жасауы мүмкін, бұл
баға қаншалықты аз болса да, өзінше
кездейсоқ қателікті анықтайды;
,
(4.2)
мұнда,
-
бақылау нәтижесінің орта квадраттық
ауытқуы (3.6);
-
квантиль көбейткіш, мұның мәні кездейсоқ
қателіктің таралу заңына байланысты
болады.
б) көп арналы өлшеу әдісі (бір физикалық шаманы паралель өлшеуін пайдалану); ол үшін бірден бірнеше ӨҚ пайдалану қажет және бақылау нәтижесін бірлесіп өңдеу қажет.
Өлшеудің жүйелік қателіктерін азайту әдістері:
а) өлшеуге дейін жүйелік қателігінің көздерін жою;
б) өлшеуден кейін түзетулер енгізу жолы мен жүйелік қателіктерді болдырмау әдістері;
в) өте дәл ӨҚ пайдалану.