Намудҳои неологизм
1. Неологизмҳои фразеологӣ аз овозҳои алоҳида сохта мешавад. Онҳо шаклҳои ягонаро дар бар мегиранд. Ин намуди калимаҳоро ҳамавақт “сунъӣ” ё “ихтирокарда” меноманд. Намуди нави овозҳо баъзан бо пайдоиши морфемаи юнонӣ ва лотинӣ пайваст мешавад: perfol – пардачаи пластикӣ, acryl, perlon (маводҳои синтетикӣ).
Ба гурӯҳи неологизмҳои фонологӣ мо шартан калимаҳои наверо дохил мекунем, ки аз нидо сохта шудааст: zizz (сленги британӣ) – хоби кӯтоҳмуддат ( тақлиди овозҳо, ки ба шахси хобрафта тааллуқ дошта, бештар дар комикс бо ёрии се ҳарфи zzz сохта мешавад ).
Ба ин гурӯҳҳо метавон шартан нидоҳои навро низ дохил кард: yech ё yuck (дар истифодаи сленги амрикоӣ маҳдуд карда шудааст). Нидоҳое ки истифодакунандаи сахт расидан (аз нидои мазкур сифати yucky-yukky – нафратангез сохта мешавад, ки аксаран барои кӯдакону наврасон истифода бурда мешавад).
Неологизми мазкур дорои дараҷаи баландтарини коннататсияи нав мебошад ва ба “неологизми амиқ” дохил мешавад. Дараҷаи баландтарин аз намудҳои нав ғайриоддигӣ ва навтарини шакли онҳоро ифода мекунад.
2. Ба неологизми амиқ метавон иқтибосҳоеро низ дохил кард, ки дистрибутсияи фонетикӣ фарқ карда шуда, барои забони англисӣ хос нест.
Забони англисӣ аз ҳисоби иқтибосшавӣ , васеъшавии худро давом медиҳад, аммо ин назар дар асрҳои миёна ва давраи Эҳё нисбатан кам аст. Ба забони асосӣ – забони фаронсавӣ маҳсуб мешавад, ки ин сарчашмаро давом медиҳад. Дар 25 соли охир якбора иқтибосшавии скандинавӣ кам шуд [ 6, 28].
Тамоюли нав аз забонҳои африко ва осиё, хусусан аз забони ҷопанӣ ба шумор меравад, ки маркази асосии аттраксия барои иқтибосҳои нав инҳо ба шумор меравад:
Маданият : cinemathegue, anti-roman (аз забони фаронсавӣ);
Ҳаёти сиёсӣ - ҷамъиятӣ ayatollah (аз забони арабӣ) пешвои динии мазҳаби ислом Shute дар Эрон (ин калима аз моҳи январи соли 1979 баъди сарнагун кардани шоҳи Эрон ҳангоми ба сари ҳокимият омадани шоҳ Хомейн васеъ паҳн шуд);
Ҳаёти рӯзмара (нӯшокиҳо, озуқаворӣ, варзиш, либос): petit dejewner (аз забони фаронсавӣ) наҳории на он қадар калон;
Илмӣ – техникӣ: biogeocoenose (аз забони русӣ) сохти экологӣ.
Дараҷаи на он қадар калони нав дар варваризмҳо воҳидҳои на ба худ монандро фарқ мекунанд, ки байни иқтибоси воҳидҳои луғавӣ ба шумор меравад. Lunokhod (аз забони русӣ); gonzo (аз калимаи итолёвӣ ҷиннӣ) гирифта шудааст. Ба онҳо ксенизмҳо, яъне воҳидҳои иқтибосшуда, ки хусусияти тарзи зисти мамлакатҳо-сарчашмаҳоро инъикос мекунад, наздиканд: gyto (аз калимаи юнонӣ); kung fu (аз калимаи хитойи) муборизаи кунг фу гирифта шудааст.
Фарқият байни варваризм ва кенизм аз он иборат аст, ки аввалан дар забон ресипиент синоним доранд, дуюмин мавҷудияти объекте, ки танҳо дар олам сарчашма мавҷуд аст ва дар олам тадбиқ шуда иштирок намекунад, ифода мекунад. Илова бар ин ксенизмҳо бештар дар дараҷаи нав мушоҳида карда мешавад, гарчанде ки аз рӯи натиҷаи тадқиқоти мо аз ҳамаи иқтибосҳо танҳо 14%-ро ташкил мекунад.
Дар байни ҳамаи иқтибосҳо дар нутқи гуфтугӯӣ талабот ба воҳидҳои забонӣ идеяи нисбат ба дигар забонҳо зиёданд ва маҳз онҳо нисбат ба дигар забонҳо дар луғати калимаҳои нав ҳамчун “сленг” ҷойгир шудаанд: yenta – ғайбатчӣ, zoftig – хуш фарбеҳ (барои мардон дар муносибат бо занон истифода бурда мешавад). Барои ин иқтибос воҳидҳои испанию англисӣ, ки дар асри миёна ҳангоми тағйир ёфтани таносуби луғати олмонӣ дар луғати англисӣ ба назар мерасад, иваз карда намешуд. Тафтиши иқтибос на танҳо ғанӣ гардонидани таркиби луғавӣ ба шумор меравад, балки дар ҷараёни он обуранги услубии воҳидҳои луғавӣ, сохти дохилии онҳо тағйир ёфта, муносибати амонимии онҳо ташаккул меёбад. Иқтибос инчунин боиси гуноншаклии воҳидҳои луғавӣ мегардад.
3. Ба андозаи неологизми морфологияи неологӣ, ки аз образи дар самти забон амалкунанда ва аз морфема сохта шудааст, дар системаи мазкур мавҷуд аст. Ин ҷо дар бораи калимасозӣ, дар бораи ҷараёни мунтазами калимасозӣ ба монанди аффиксасия, конверсия, калимасозӣ ва инчунин ихтисоркунӣ, лексикализатсия ва ғайра сухан меравад.
Дар кӯшиши аввал сохтани таксаномияи маводи калимасозӣ дар давраи Платин ва “Критил”-и ӯ қабал карда шуда буд. Ва гарчанде ки дар асри 20 якчанд намудҳои нави калимасозӣ ба монанди акраномия ва темскопия пайдо шуда бошанд ҳам мо дар бораи мавҷуд будани таксаномияи анъанавии калимасозӣ сухан гуфта метавонем. Ҳамзамон ба анъанавӣ будани калимасозӣ нигоҳ накарда, муддати дароз онҳо предмети илмӣ – тадқиқотӣ маҳсуб намешуданд ва фақат дар асри 20 ҳолати лингвистии худро соҳиб шуд. Сохти калимасозӣ ин таъсири натиҷаи ғоя ба типӣ кунонидан мебошад. Муҳим ин аст, ки неологизмҳо морфологияро аз неологизмҳои фонологӣ ва аз неологизмҳои иқтибосшуда, ки ин моҳияти аналагӣ ва типазасия дар асоси сохтионҳо мебошад, фарқ мекунад.