Ерте жастағы балалардың тілін дамыту туралы түсінік

Ерте жастағы балаланың сөйлеу тілін дамыту жалпы сөйлеу тілінің қызметін сипаттаумен тығыз байланысты. Сөйлеудің негізгі қызметі:тіл адам өмірінде әр түрлі қызмет атқарады – қарым-қатынас, адам өміріндегі жиналған тәжірибелердің алмасуы, мінез-құлық пен іс-әрекеттің реттелуі. Сөйлеу тілінің барлық қызметі бір-бірімен өзара тығыз байланысты.Олар бірінен соң бірі құрылып, бір- бірін толықтырып отырады.

Сөйлеу дағдылары күнделікті тұрмыста , жасына сай , толық қалыптасуы үшін, қажетті жағдай жасау қажет.Балада алғашқы сөйлеу тілі қалыптаса бастағанда бала қарым – қатынас жасау үшін, сөйлеуді, алғашқы сөздерін қиындықпен айтады.Адамға болашақта керекті тәжірибелерді бейнелік іс-әрекетті сөзбен байланыстыра біліммен дағды түрінде береміз , үйретеміз.Осы кезеңде баланың қимыл – қозғалысы, іс- әрекеті шектеулі болса, сөйлеу тілі дамуыда шектеулі болады. Сөйлеу тілі дамуы үшін психологиялық құрылуымен және таным процестерімен ( ойлау,қиял ,қабылдау, жалпы әрекет белсенділігі эмоцианальды ерік аймағы т.б. ) байланыстыүлкен ауыр жол ды өткереді .

Жалпы тіл дамуы мектепке дейінгі жастағы балаларда келесідегіей өзгерістерге ие болады;

5. Ол екі бағыта құралады:

А) Әлеуметтік – үлкендермен және өзімен жасты балалармен қарым-қатынас процесінде дамиды.

Б)Семантикалық – сөйлеу психикалық процестердің негізгі сапалы бір бөлігі болып , ойлау құралына айналады.

2.Бір –бірін ауыстырып отыратын заңды кезең жүріп отырады:

А)Сөзді енжар игеру, бала өзіне айтылған сөді түсінеді , бірақ әлі сөйлей алмайды.

Б) Сөзді белсенді қолдану.

3.Тілдің даму белсенділігі келесідей формаларда жүзеге асырылады:

А)мәселелік сөйлеу

Б)Контексті , байланысты

В)Түсіндірмелі

Мектепке дейінгі балалардың өзінің қатарластарымен әңгімелесуінің олардың сөйлеу тіліне тигізетін үлкен маңызы бар.Үлкендерге қарағанда, өзімен қатарластарымен жақсы, қысылмай, еркін сөйлесе алады. Бұндай қарым- қатынас бірігіп жұмыс істегенде пайда болады.

Іс- әрекет күрделі болса солғұрлым балаға сөйлеу әрекетінің қажеттілігі туындайды.Баланың дамуы ұжымдық түрде сәтті жүреді,бірінші орында ойын барысында, себебі ойында балалардың ортақ әрекеті туындайды, сол арқылы сөйлеу тілі де қалыптасады.

Бірінші айырма ерекшелілігі- өз қатарластарымен қарым-қатынас жасағанда анық эмойиональды әңгімелеседі.

Екінші айырма ерекшелігі- стандарты емес , норма, ережеге сай емес бала еркін сөйлеседі.Ал үлкендермен сөйлескенде бала өзінің эмоциясын іште сақтап, норма сай сөйлеуге тырысады,және толық ашылмайды.

Үшінші айырма ерекшелігі- Сұрақтарға инициативті жауап беруге үйренеді.Өзінің достарымен ойнағанда бала біреуді тындағаннан гөрі, өзі сөйлегнді жақсы көреді, балалар бір -бірінің сөзін юөліп өз ойларын айтуға ұмтылады.

Төртінші айырма ерекшелігі- өз қатарластарымен сөйлесуде балаларда сөйлеу белсенділігі жоғары, бай, қимыл-қозғалыс функциялары да іске қосылады.Ал үлкендің қасында бала өзінің әрекетіне баға беруді күтеді немесе жаңа информация алуды күтеді.