Коммутатор дегеніміз – техниканың әртүрлі салаларында керекті шығыс тізбекті(тізбектерді) кіріс тізбегімен (тізбектерімен) жалғауды жүзеге асыратын, қосу, өшіру және ауыстырып қосуды қамтамасыз ететін құрылғы.

Компьютерлік желідегі коммутатор – есептеу техникасы желісінің бірнеше түйіндерін немесе сегменттерін жалғауға арналған құрылғы.

Телефон желісіндегі коммутатор – абоненттік линияларды қолмен немесе автоматты түрде жалғауға арналған құрылғы.

Телефон коммутаторы – абоненттік, байланыстырушы және қала аралық телефон линияларын байланыстыруға (коммутациялауға) арналған коммутатор, телефониядағы құрылғы.

Телефон коммутаторлары қолмен реттеу арқылы (коммутация қолмен, телефонистка арқылы жүзеге асырылған) және автоматты (Автоматты телефон станциясының көмегімен) болады. Қазіргі таңда IP-телефонияларға арналған программалық коммутаторлар да бар.

Телефон коммутаторы

Қол телефон коммутаторы,телефонистка жұмыс жасап отыр.

Сондай-ақ стационарлық және әскери мақсаттарға арналған өрістік телефон коммутаторлары да бар.

Қолмен басқарылатын коммутатор

Қолмен басқарылатын телефон коммутаторы сызықты комплектіден (СК) тұрады.Және баулық жұптан (БЖ) , сондай-ақ телефонистканың жұмыс орнынан (ЖО) тұрады. СК саны телефон коммутаторына қосылатын линияның санымен анықталады, БЖ саны бір мезеттегі сөйлесулердің орташа санымен анықталады (әдетте телефон коммутаторында 100-140 СК және 15-20  БЖ болады).

ЖО-да телефонистканың абоненттермен сөйлесуін қамтамасыз ететін құралдар болады (бас микрофон және көміртектес микрофон), сондай-ақ линияға шақыру сигналдарын жіберуге арналған шақыру ток көзі болады.

Домендік ат (Домен) - бұл сайтыңыздың интернеттегі аты. Домендік аттар біріңғай, былай айтқанда екі бірдей домендік аттың болуы мүмкін емес. Сондықтан да доменді таңдауда оған үлкен көңіл бөліңіз.

Қандай домендер болады:

Домендік аттар бірінші, екінші, үшінші деңгейлі болып келеді. Екінші одан жоғарғы деңгейлі домендерді тіркеуіздер.

Бірінші деңгейлі домендер (зонасы): “.kz”, “.com”, “.ru” және т.б. Бірінші деңгейден соң екінші деңгейлі домендер орналасады, мысалы: invision.kz.

Домен таңдаудағы нұсқаулар

Біз сііздерге домен таңдауда бірнеше нұсқаулар береміз:

• Домен аты неғұрлым қысқа болса, соғұрлым сайтқа келушілер оны тез жаттап, домен атын тергенде қате жібермейді.

• Домен оңай оқылу керек, сонда келушілер оны еш қиындықсыз есте сақтайды.

• Домен аты, сіздің компанияңыздың атына сай келу керек.

Негізі жоғарғы дәрежелі домендер екіге бөлінеді:

1 - Жалпыжелілік;

2 - Географиялық.

Жалпыжелілік ресуртардың жоғарғы дәрежелі домендері:

.com - коммерциялық ресурстар; .net - желімен байланысы бар ресурстар және ұйымдар; .org - коммерциялық емес ұйымдар; .info - ақпараттық ресурстар; .biz - бизнеске арналған ресурстар; .name - жеке тұлғаға арналған домен; .aero - Авиациялық одақтардың мүшелеріне арналған домен; .arpa - тек қана ғаламтор инфоқұрылымына пайдаланылатын домен; .edu - АҚШ ЖОО-лары (Жоғарғы Оқу Орындары); .int - халықаралық ұйымдар .gov - АҚШ басқару ұйымдары; .mil - АҚШ әскери ведомствалары; .coop - корпоративтер және ұйымдар; .museum - мұражайлар және мұражайға қатысы бар жеке тұлғалар; .mobi - мобильді құрылымдарға арналған сайттар; .pro - әртүрлі саладағы мамандарға арналған домен (инфенер, юрист, дәрігер); .travel - туризмге қатысы бар ұйымдар (турагентсвтолар, турфирмалар);

Компьютерлік желілер

Компьютерлік желілер

1.  Компьютерлік  желi түсінігі. Желi типтері. Негiзгi топологиялар. Желiлердi жiктеу. Жергiлiктi және ауқымды желілер.

2.  Кабель типтері.  Коаксиальді кабель. Айналмалы жұп. Оптоталшықты кабель. Сигналдарды жіберу. Сымсыз желiлер. Желiлiк адаптер платасы.

3.  Көп деңгейлі OSI жүйесі және стандарттау проблемасы.

4.  IP маршрутизация. Статикалық маршрутизация. Динамикалық маршрутизация. RIP хаттамасы. OSPF хаттамасы.

5.  Жергілікті есептеу желілерінің негізгі технологиялары. Ethernet, Token Ring, AppleTalk технологиялары.

6.  Желiлердегi маршрутизация. IР-желілердегі адрестеу.  IР-адрестерінің кластары. DHCP қызметі.

7.  TCP/IP хаттамалар стегінің көп деңгейлі құрылымы. ТСР хаттамасы. ТСР хаттамасының негізгі функциялары.  Қосылуды процедурасы орнату.

8.  Көпiрлер.  Маршрутизаторлар. Шлюздар.

9.  Түйiндердiң аттарын анықтау . HOSTS файл. DNS қалыптастыру. Қызметі WINS. NetBIOS атауларын анықтау.

10.  ISDN желiлер. Х.25 желiлер. Frame Relay желiлер.

1. Компьютерлік  желi түсінігі. Желi типтері. Негiзгi топологиялар. Желiлердi жiктеу. Жергiлiктi және ауқымды желілер.

Компьютерлік желі (ағ. сomputer network)—барлық құрылғылардың бір бірімен деректер алмасуына мүмкіндік беретін байланыс желілері арқылы қосылған комп\ң ж\е басып шығарғыштар мен мәтін алатындар сияқты басқа құрылғылардың тобы. Желілер шағын н\е үлкен, кабельдер арқылы тұрақты жалғанған, телефон желілері мен сымсыз арналар арқылы уақытша жалғанған болуы мүмкін. Ең үлкен желі-Интернет, ол бүкіләлемдік желілер тобы болып табылады. Ең қарапайым желі өзара кабель арқылы қосылған 2 компьютерден тұрады. Бұл оларға деректерді ортақ пайдалануға мүмкіндік береді.

Желінің атқаратын қызметі – бір фирманың аумағында н/е одан тыс ресурстарды ортақ пайдалануды ж/е интерактивті байланыс орнатуды қамтамасыз ету.

Желіге қосылған компьтерлер келесілерді ортақ пайдалана алады:деректер, принтерлер, модемдер,басқа құрылғылар.

К.ж\ні пайдалану көптеген артықшылықтарға қол жеткізеді, соның ішінде:

•  деректерді ж/е сыртқы құрылымдарды ортақ пайдалану нәтижесінде шығындарды төмендетуге;

•  қосымшаларды стандарттауға;

•  деректерді уақытында алуға;

•  тиімді өзара әсерлесу мен жұмыс уақытын жоспарлауға.

Жергілікті желі – жоғарғы жылдамдықтағы адаптерлер арқылы желіге қосылған өзара жақын орналасқан компьютерлер тобы. ЖЕЖ шектеулі территорияның аумағында, м\ы, бір ғимараттың ішінде, өзара кабельдер арқылы қосылған бірнеше компьютерлер мен сыртқы құрылымдардан  тұрады.

Ауқымды желі – байланыс жолы ретінде модемдерді ж/е алыс байланыс жолдарын(телефон н/е жерсерік) пайдаланатын, бір-бірінен алыста орналасқан компьютерлердің тобы. Желінің екі типі кең тараған:

1)Бір рангілі желілерде әрбір комп. клиент ретінде де, сервер ретінде де қызмет етеді. Бір рангілі  желіні пайдаланған тиімді, егер: қолданушылар саны 10 аспаса; қолданушылар өзара жақын орналасқан болса деректерді қорғаудың маңызы болмаса; фирманы ұлғайтудың қажеті болмаса.

2)Сервердің негізіндегі желіні пайдаланған тиімді, егер: қолданушылар саны көп; деректерді кең ж/е кешенді түрде қорғау қажет болса.

Желі топологиясы д\з – компьютер, кабель, желінің басқа да компоненттерінің физикалық орналасуы.  Барлық желілер базалық үш топология негізінде құрылады:

1)«Шина»–комп\р магистраль бойымен бір-біріне тізбектей қосылған. «Шина» желісіндегі деректердің осал жері— бүкіл желінің деректері әр желілік компьютерден өтеді. Кабельді үнемдейді. Беріліс ортасын пайдалану құны төмен, қарапайым, сенімділігі жоғары. Желіні жеңіл ұзартуға болады

2)«Жұлдызша»–компьютерлер кабель сегменттеріне бір нүктеден қосылады. Негізгі жетістігі: комп\р мен концентратор арасындағы жекелеген жалғағыштар істен шыққанмен, бүкіл желі жұмыс істей береді. Кемшілігі:егер концентратор бұзылса, онда ол бүкіл желіні түгел істен шығарады.

3)«Сақина»–кабель өзіне қосылған компьютерлермен сақинаға тұйықталған. «Сақинаның» «Жүлдызшадан» бір ерекшелігі—оған барлық желілік компьютерлер арасында үзіліссіз жол қажет, өйткені желінің бір жері істен шықса, бүкіл желі тоқтап қалады. «Сақинаның» осал жері-бір компьютердің істен шығуы желіні түгелдей тоқтатады. Желі  конфигурациясын өзгерту үшін оның жұмысын тоқтатуға тура келеді. 

2. Кабель типтері.  Коаксиальді кабель. Айналмалы жұп. Оптоталшықты кабель. Сигналдарды жіберу. Сымсыз желiлер. Желiлiк адаптер платасы.

Кабель (голл. kabel – канат, сым арқан), электрлік– сырты қорғағыш қаптамамен қапталған, бір не бірнеше оқшауланған өткізгіштерден (ток өткізетін талсымдардан) тұратын өткізгіш. Кабель электр энергиясын және сигналдарды қашықтыққа жеткізу үшін пайдаланылады. Кабель арналу мақсатына орай күш кабелі (электр энергиясын тасымалдайтын), байланыс кабелі (сигналдарды тасымалдайтын), радиожиіліктік кабель (жоғары жиіліктік) болып бөлінеді. кабельдің құралымы оны тарту (су және жер астында, ауада, зиянды ортада, т.б.) және пайдалану ерекшеліктеріне қарай әр түрлі болып жасалады.

Кабельдердің типтері.Жаңа замандағы желілерде қолданылып жүрген кабельдердің бірнеше түрлері бар.Төменде ең көп қолданылып жүрген кабельдер жайлы жазылған.Мыстан жасалған кабельдердің түрлері электрлік кабельдерді құрайды.Олар телефон желісін жүргізуде және ЛВС-ті инсталляциялауда қолданылады.Ішкі құрылысы бойынша кабельдер қос ширатпа және коаксиалды деп бөлінеді. UTP немесе Айналмалы жұп сымдар (ағылш. twisted pair) - Кабель сымдарының түрі. Сыртынан пластик қапталған. өзара айналмалы оратылған бір немесе бірнеше жұп айырылған электр өткізгіштер. «Қос ширатпа» типті кабель(twisted pair) Қос ширатпа деп,екі өткізгіш біріктіріліп, бірнеше рет ширатылып бұралған тұтас кабельді айтамыз. Сымдарды ширатып бұрау кабель бойымен сигнал жіберген кезде болатын электрлік ақауларды азайтады. Ал экрандалған қос ширатпа кедергілердің болмауын одан да бірнеше есеге ұлғайтады.«Қос ширатпа» кабелі Ethernet, ARCNet и IBM Token Ring сияқты көптеген желілік технологияларда қолданылады. Қос ширатпадағы кабельдер экрандалмаған (UTP – Unshielded Twisted Pair) және экрандалған мыс кабельдерге бөлінеді. Соңғысы екіге бөлінеді: әр жұбы экрандалған және жалпы экрандалған (STP – Shielded Twisted Pair) және тек бір ғана ортақ экраны бар (FTP – Foiled Twisted Pair). Кабельдегі экранның бар болуы немесе жоқ болуы жіберілген ақпараттың қорғанысы туралы еш мәлімет бермейді, ол тек өзгеріске ұшырауының әртүрлілігін көрсетеді. Экрандалмаған кабельдерде экранның болмауы кабельдерді майысқақ және өзгеріске төзімді етеді. Сонымен қатар оларэксплуатация үшін экрандалған кабельдер сияқты құнды жерлестіру контурын талап етпейді. Экрандалмаған кабельдерді ғимаратттардың ішінде жүргізген дұрыс, ал экрандалған кабедерді көбінесе ерекше эксплуатация жағдайлары бар жерлерде қолданады, мысалы электромагниттік сәулеленуі өте жоғары жерлерде.

Коаксиалды кабель (коаксиальный кабель; coaxial cable) — 1) орталық өткізгіштен және металдан өрілген (торланған) сыртқы экраннан тұратын электр кабелінің бір түрі. Өткізгіш пен экранның арасы айырғыш материалмен толтырылған. Орталық өткізгіш пен экран осьтерінің дөл келуі коаксиалды атаудың шығуына түсінік береді. Мәліметтер жеткізу жылдамдығы 5-10 мбит/с шамасында; 2) теледидар кабеліне ұқсас,сырты экранды қабықшамен қоршалып, диэлектрикпен қапталған бір өткізгішті өзегі бар кабель. Олар жоғары жылдамдықты терминалдарда және басқа да компьютер кұрылғыларында пайдаланылады. Коаксиалды кабельдердің типтері кестесінде берілген.

Оптоталшықты желілер

Волоконды оптика халықаралық байланыста қолданылуы мүмкін локомды жүйе үшін де, бірақ оны орнату Ethernet не қосылуға қарағанда анағұрлым қиынырақ болады. Оптикалық кабельді локальды жүйеге қосудың бір түрі ол сақина, оны «нүкте-нүкте» деп 2.7. суретінде көрсетілген қосындылар деп қарастыруға болады. Әрбір компьютердің Интерфейсі сәулені сақинаға өткізеді, жәнеде Т компьютерге мәліметтерді алуға жіберуге көмекткседі. Бұнда интерфейістің екі типі қолданылады. 2.7 суреттегі көрсетілген интерфейсте активті повторитель деп аталады. Кіретін сәулелі импульсты электрик сигнал бар, онда керісінше алып сосын ол сәулелі пучокқа айналады. Компьютердің интерфейсі қарапайым жез сымнан сигналды ренераторлап қосатын сымнан құрылған. Таза оптикалық қайталанушыларды қазіргі жағдайда қолданылуы мүмкін. Бұл құрылғылар жоғары жылдамдықтан жұмыс істей алады. Белсенді қайталайтын сақина бұзылып қалса онда барлық жүйе жұмысын тоқтатады. Басқа жағынан қарағанда сигнал әрбір иноперфейспен регенеризеция компьютермен километрлік ұзындықты жалғайды, ол өз кезегінде сақинаны қандай үлкендікте жасай алатындығын көрсетеді. Белсенді емес интерфейс сигналдың ішіндегі қосылымдарға әсер етеді, ол компьютерлермен сақиналардың жалпы санын шектейді. Сақиналық топология лоркальдік жүйедегі оптикалық кабельді қолданудағы жағымсыз схема болып табылмайды. Белсенді емес жұлдыз топологиясын құрастыра отырып кең ауқымды оптоталшықты кабельді құрастыруға болады.

Сигнал (лат. signum — белгі) — берілген хабарды тасымалдайтын(алып жүретін) физикалық процесс. Сымсыз компьютерлік желілер бұл кабельді қолданусыз толығымен қарапайым  сымды  желілер  (мысалы,  Ethernet)  стандартына  сәйкес  келетін есептеу  желілерін  құруға  мүмкіндік  беретін  технология.  Мұндай  желілерде ақпаратты тасушы ретінде СВЧ –диапазонды радиотолқындар қолданылады. Сымсыз желілер кабельде орнату қиын немесе мүмкін емес жерлерде .  “RadioEthernet”  стандартына  сәйкес  желі  мәліметтерді  жіберу ортасына  коллизионды  механизмдік  рұқсатыбар  Ethernet  қарапайым кабельдік   желісіне  ұқсас. Айырмашылығы   тек   орта   мінездемесіне байланысты. Radio Ethernet толығымен ғимарат ішінде мәліметтерді сымсыз жіберудің барлық қажеттіліктерін қамтамасыз етеді. Radio Ethernetті сыртта қолданғанда кабель орнына «соңғы миля» желісін пайдалану ыңғайлы, яғни абонент пен желідегі жақын түйін арасын байланыстыру үшін. Бұл жағдайда «соңғы миля» бірнеше жүз метрден 20-30 км-ге дейін болуы мүмкін, және тек тікелей көрінумен шектелуі мүмкін. Ендірілген сымсыз LAN құрылғысы Интернетке қатынасуға және кабель жоқ ортада желіде жұмыс істеу артықшылықтарын пайдалануға мүмкіндік береді.

Интернет              модем        Сымсыз маршрутизатор (кіру нүктесі)  КомпьютерТД

3. Көп деңгейлі OSI жүйесі және стандарттау проблемасы.

Желінің атқаратын қызметі деректерді бір компьютерден басқа компьютерге жіберу.

Хаттама–әрбір желілік операцияны реттеуші процедуралар

Стандартты хаттамалардың екі басты жұбы бар: OSI үлгісі ж/е оның модификациясы болып табылатын Project 802. 1984 жылы ISO (International Standards Organization) ашық жүйелердің өзара әрекеттесуінің эталондық OSI (Open System Interconnection) үлгісін ұсынды. Содан бері ол халықаралық стандартқа айналды: желілік өнімдерді шығаруда өндірушілер осы үлгінің спецификацияларын пайдаланады, желілерді құруда да осы үлгіні ұстанады. OSI ашық жүйелердің өзара әрекеттесуін сипаттайды.

Кең мағынада ашық жүйе  деп ашық спецификацияға сәйкес құрылған кез-келген жүйе (компьютер, есептеу желісі, ОЖ, программалық пакет, басқа да аппараттық ж\е программалық өнімдер) аталуы мүмкін.  

   Компьютерлік желілерде  желілік әрекеттесу құралын жасаудағы көпдеңгейлі тәсіл - стандарттаудың идеологиялық негізі болып табылады. Осы тәсілдің негізінде ашық жүйенің әрекеттесуінің жеті деңгейлі моделі құрастырылды. Әр деңгей әрекеттесудің жеке анықталған аспектілерімен байланысты.

Әрекеттесу құралдарының 7 деңгейі: 

1)Физикалық деңгей OSІ үлгісінің ең төменгі деңгейі. Физикалық деңгей өзінен жоғары жатқан барлық деңгейлерден түсетін деректерді тасымалдайтын сигналдарды құрады. Бұл деңгейде желілік кабель мен желілік адаптер тақшасының қосылу тәсілі ж/е де желілік кабель арқылы деректерді жіберу тәсілі анықталады. Физикалық деңгей бір компьютерден екіншісіне биттерді (0-дер мен 1-лерді) жіберуге арналған.

2)Арналық деңгей кадрларды (frames) желілік деңгейден физикалық деңгейге жібереді. Кадрлар деректерді орналастыруға арналған  логикалық ұйымдасқан құрылым. Арналық деңгей (Data Lіnk) физикалық деңгейдің көмегімен кадрлардың дәл жеткізілуін қамтамасыз етеді.

3)Желілік деңгей хабарламаларды адрестеуге ж/е логикалық адрестер мен атауларды физикалық адрестерге алмастырумен айналысады. Желілік деңгейдегі хабарламалар пакеттер (packets) деп аталады.

4)Транспорттық деңгей пакеттердің өз адресатына тізбектей, жоғалмай, қайталанбай, қатесіз жетуін қамтамасыз етеді. Транспорттық деңгей ағындарды басқарады, қателерді тексереді, пакеттерді жіберу мен қабылдауда туатын проблемаларды шешумен айналысады.

5)Сеанстық деңгейде желідегі 2 қосымша арасында байланысқа қажетті атауларды түсіну ж/е қорғау орындалады. Бұл деңгейде өзара әсерлесетін процестер арасында диалогты басқару, яғни, жіберу қай жақтан орындалып жатқандығы, қашан ж/е қанша уақытқа созылатындығын анықтау жүзеге асырылады.

6)Көрсету деңгейі (Presentatіon) желілік компьютерлер арасында деректер алмасуға қолданылатын форматтарды анықтайды. Көрсету деңгейі хаттамаларды түрлендіруге, деректерді таратуға, оларды шифрлеуге, қолданылатын символдар тобын ауыстыруға не/се өзгертуге (кодтау кестесі) графикалық бұйрықтарды кеңейтуге қатысады.

7)Қолданбалы деңгей қолданушы қосымшаларын тікелей қолдайды ж/е файлдарды жіберуші программалық жабдықтау, мәліметтер қорларын пайдалану, электрондық пошта, гипермәтіндік Web-беттер сияқты қызмет түрлерін көрсетеді. Қолданбалы деңгей желіге жалпы енуді, деректер ағындарын, қателерді өңдеуді басқарады. Қолданбалы деңгейдегі деректер бірліктері әдетте хабарламалар (message) д.а.

4. IP маршрутизация. Статикалық маршрутизация. Динамикалық маршрутизация. RIP хаттамасы. OSPF хаттамасы.

Бағыттауыш – деректерді адресат түйініне немесе аралық бағыттауышқа жіберу процесі. Бағыттауыш бағыт кестесіне нег-н, бұл – сегменттердің IP адрестері мен бағыттауыш интерфейстерінің IP адрестері арасындағы сәйкестікті сақтайтын деректер қоры. Қандай да бір түйін арқылы деректер өткенде, бағыттауыш бағыт кестесін тексереді. Егер берілген түйін -адресат (немесе желілік сегмент) кестеде көрсетілмеген болса, онда деректер бірден көмейге жөнелтіледі. Егер түйін-адресат табылса, деректер адресатқа жіберіледі.  Егер түйін-адресат табылмаса, жіберуші түйінге қателік туғандығы туралы хабарлама жіберіледі. Бағыттауыш процесінің мысалы(Қарапайым бағыттауыш):

Бағыттауыш кестесінің екі түрі бар: статикалық және динамикалық. Жүйелік администраторлар статикалық бағыттауыш кестесін қолдан құрып және жаңартып отырулары керек, себебі кестелер нақты араласусыз өзгермейді. Динамикалық бағыттауыш кестелері бағыттауыш хаттамаларының көмегімен автоматты түрде құрылып, қолдап отырылады. Статикалық бағыттауыш– IP-дің ішкі функциясы, жұмыс істеу үшін қосымша  қызметтерді талап етпейді.  Статикалық бағыттауыш кестесі әрбір бағыттауышта қолдан құрылады және қолдап отырылады. Статикалық бағыттауыш кестесі желілер мен көмейлер интерфейстері немесе бағыттауыштар арасындағы байланыстарды анықтайды. Статикалық бағыттауыш кестесі келесі бағандардан тұрады:

Желі адресі. Оның жергілікті адресі (0.0.0.0) мен кең тарататын адресін (255.255.255.255) қосқанда, әрбір белгілі желінің адресі.

Желі маскасы. Әрбір желі үшін қолданылатын бағыныңқы желінің маскасы.

Көмей адресі. Әрбір желі үшін енуші нүктенің IP –адресі (бағыттауыш интерфейсі).

Интерфейс. Желілік интерфейске тағайындалған IP.

Метрика. Желіге жету үшін қайталап орындалған трансляциялар саны.

6 – кестеде бағыттауыш кестесінің мысалы келтірілген.

ЖеліМаскаМетрикаИнтерфейсКөмей0.0.0.00.0.0.0110.57.11.16910.57.8.2127.0.0.0255.0.0.01127.0.0.1127.0.0.110.57.8.0255.255.248.0110.57.11.16910.57.11.16910.57.11.169255.255.255.2551127.0.0.1127.0.0.110.57.255.255255.255.255.255110.57.11.16910.57.11.169224.0.0.0224.0.0.0110.57.11.16910.57.11.169

Статикалық бағыттауыш өз кестесінде көрсетілген желілермен ғана әрекеттесе алады.

Динамикалық бағыттауыш. Күрделі архитектуралы үлкен желілерде динамикалық бағыттауыштың статикалыққа қарағанда артықшылығы көрінеді, себебі саны көп бағыттауыш кестелерін қолдан қолдау сияқты жалықтыратын жұмыстан құтылуға мүмкіндік береді. Динамикалық бағыттауыш жағдайында желі администраторына түсетін ауыртпашылық минималды жэне көбінесе әрбір бағыттауыш үшін үнсіз тағайындалатын көмейді көрсетумен шектеледі. Барлық басқа икемдеулер және бағыттауыш кестелерін құру бағыттауыш хаттамаларының көмегімен автоматты түрде жасалады. ТСР/ІР бағыттауышы үшін жиі қолданылатын екі хаттамалар - RІР (Routing Iformation Protocol бағытгауышты басқару хаттамасы) және ОSРF (Ореn Shortest Path First , ең қысқа жолды бірінші болып ашу).

RIP (Routing Information Protocol) хаттамасы уақыт өтуімен айтарлықтай эволюциядан өтті: кластық (classful) маршруттау хаттамасынан (RIP-1) классыз RIP хаттамасының екінші нұсқасына маршруттау хаттамасынан RIP-2 хаттамасының жетiлдiруiне кіреді:

маршруттау дестелері туралы қосымша ақпараттарды тасымалдау қабілеті; 

маршруттау кестелерiнiң қауiпсiз жаңартылуын қамтамасыз ету үшiн аутентификацияның механизмі; 

желілер ішіндегі маскаларды қолдау қабiлеттiлiгі. 

 RIP хаттамасы маршруттау кезіндегі бөгеуілдердің пайда болуының алдын алады, себебі бөгеуілдер әсерінен жіберушіден қабылдаушыға дейін маршруттағы максимальды мүмкін болатын жолдарды орната отырып дестелер белгісіз уақыт бойында ұзақ айналыс жасайтын болар еді. Стандартты максимальды жолдар саны 15-ке тең. Маршруттағыш маршруттардың жаңа немесе өзгертілген жазбаларынан тұратын жаңартылуын алған соң, ол өлшемнің көрсетуін бірлікке арттырады.

RIP хаттама маршруттаудың өзіне және маршруттаудың басқа хаттамаларына ортақ болып келетін функциялар қатарына ие. Мысалы, ол көкжиектiң бөлшектену механизмін және маршруттар туралы дұрыс емес хабарларды таратуды сақтап қалуы үшiн ақпаратты ұстап қалуының таймерлерi қолдануға рұқсат етеді.

RIP кемшiлiктері: RIP субжелілердің адрестерімен жұмыс iстемейдi. Егер B класының қалыпты 16-битті идентификаторы 0-ге тең болмаса, RIP нөлдiк емес бөлігінің желі асты идентификаторы немесе толық IP адресі болатынын анықтай алмайды. RIP (минут) маршруттағыштағы байланыстың ақауынан кейін қалпына келтiруi үшiн көп уақытты талап етедi. Режимнiң орнатылу процесінде айналымдар болуы мүмкін. Қадам саны маңызды, бірақ маршруттың жалғыз параметрі емес, алайда 15 қадам заманауи желілерге шек емес. RIP протоколының кемшіліктері:

жәй жұмыс істейтін конвергенция; 

кестелердің бірліксіздігі;

петляның пайда болуы (routing loop). 

Стандартты хаттаманың мысалы ретінде  OSPF хаттамасы желі арқылы 1 хосттан 2 хостқа пакеттерді сәтті жіберуге мүмкіндік береді. Бұл процесс бағдарлауыштар көмегімен жүзеге асады, сонмен қатар оны 2 жолмен  қайтабағыттау және бағдарлау арқылы қарастыруға болады.

OSPF-тің эффектитілігін және ауқымдылығын жоғарылату үшін, желі бірнеше OSPF аймаққа бөлінуі мүмкін. OSPF аймағы, бұл – өздерінің мәліметтер қорында каналдар жағдайы жайлы бірдей ақпаратты қолдайтын маршрутизаторлар тобы.

Бір аймақтық дизайнда желідегі барлық маршруттар аймақтағы ішкі маршрутизаторлар болады. Ең оңтайлы шешім бір аймақты желі ядросының аймағы ретінде қолдану болып табылады.

OSPF-ті баптаудың ең қарапайым әдісі – бұл тек екі команда көмегімен бір аймақтық  OSPF-ті конфигурациялау болып табылады.

OSPF-ті қосу үшін router-ospf  командасын қолдану керек:

OSPF протоколының артықшылықтары: 

әрбір адрес үшін бірнеше маршрутты кесте болуы мүмкін, IP- операцияның (TOS) әр түріне бір-бірден;

әрбір интерфейстің хабарды жеткізу уақыты мен откізу қабілеттілігін ескеретін шексіз бағасы бола ды. Әрбір IP-операция үшін өзінің бағасы (сапа коэффициенті) болуы мүмкін;

эквивалентті маршруттар болған жағдайда OSFP ағынды осы маршруттар бойынша бірдей қылып бөліп береді; 

әр түрлі маршруттерге әр түрлі маска қолданылады; 

нүкте-нүкте байланыс түрінде әрбір соңы үшін IP-адрес сұралмайды; 

мултикастингті кеңтаратушы хабарлардың орнына қолдану іске қосылмаған сегменттерді жүктеуді азайтады. OSPF протоколының кемшіліктері:  

OSPF тек ішкі протокол;

статикалық немесе басқа протоколдармен жұмыс істейтін түйіндерден ақпарат алу қиын..

5. Жергілікті есептеу желілерінің негізгі технологиялары. Ethernet, Token Ring, AppleTalk технологиялары.

Желілік технология д\з–есептеу желісін құруға жеткілікті келісілген стандартты хаттамалар тобы және оларды орындайтын программалық–аппараттық жабдықтар(м\ы, желілік адаптерлер, драйверлер, кабельдер ж\е  разъемдер). Негізгі желілік технологиялар: Ethernet, Тoken Ring, Apple Talk  ж\е Arc Net

Ethernet–жергілікті желі құрастыру мақсатында өте кең тараған технология түрі. Ethernet стандарты 1980 жылы қабылданды. Ол ІЕЕЕ 802.3 стандартына негізделіп, мәліметтерді 10Мбит/с жылдамдықпен тасымалдап отырады.  Ethernet бөлінетін деректердің беріліс ортасына кездейсоқ ену принципіне негізделген. Бұл орта ретінде жуан н\е жіңішке коаксиал кабель, шиыршықталған жұп, оптикалық талшық н\е радиотолқындар қолданылады.

Ethernet  желісінің негізгі сипаттамалары:

дәстүрлі топологиясы                   сызықтық шина

басқа топологиясы           жұлдызша-шина

беріліс типі            таржолақты

ену әдісі            CSMA/CD

деректерді жіберу жылдамдығы              10 және 100 Мбит/с

кабельдік жүйесі                                    жуан және жіңішке коаксиал, UTP

Ethernet желісінің кең таралуына жол ашқан негізгі артықшылығы–оның үнемділігінде. Желіні құру үшін әр компьютерге бір-бірден желілік адаптер ж\е коаксиал кабельдің керекті ұзындықты физикалық сегменті болса жеткілікті. Мұнымен қатар Ethernet желілерінде ортаға енудің, адрестеудің ж\е деректер берілісінің қарапайым  алгоритмдері орындалған. Ethernet желісінің тағы бір тамаша қасиеті–оның жеңіл ұзаруында, яғни желіге қосымша түйіндерді жеңіл қосуға болатындығында. Ethernet желісі  кабельдер мен топологиялардың әр түрін пайдаланады. Ethernet желісінің 4 түрлі топологиясын атап кетсек:

1. 1990 жылы 10BaseT шиыршықталған жұбы негізінде Ethernet желісін құруға арналған  802.3 спецификациясы жарияланды (10–беріліс жылдамдығы 10 Мбит/с, Base–таржолақты, Т–шиыршықталған жұп). Осындай типті көптеген желілер жұлдызшаның негізінде құрылады, бірақ сигналдарды жіберу жүйесі бойынша шинаға ұқсас келеді. Әдетте желінің  концентраторы 10BaseT көппортты репитер сияқты қызмет атқарады. Әрбір комп.кабельдің концентратор қосылған ұшына бекиді және сымның екі жұбын пайдаланады: біреуі – қабылдау үшін, екіншісі –жіберу үшін. 10BaseT сегментінің максималды ұзындығы–100 м. Кабельдің минималды ұзындығы – 2,5 м. 10BaseT  ЖЕЖ 1024 компьютерге қызмет көрсете алады.

2. 10Base2 (10 – беріліс жылдамдығы 10 Мбит/с, Base – таржолақты, 2 –100 метрден екі есе артық қашықтыққа беріліс). Бұл типті желі жіңішке коаксиал кабелге негізделген, минималды ұзындығы  0,5 м. Компьютерлердің максималды саны – 30.

3. 10Base5 (10–беріліс жылдамдығы 10 Мбит/с, Base – таржолақты, 5–әрқайсысы 500 метрден 5 сегмент)–бұл стандартты Ethernet. Желілер жуан коаксиал кабель негізінде көбінесе «шина» топологиясын қолданады. Жуан Ethernet магистральды сегментте 100 түйінге дейін қолдай алады. Магистральды сегмент (магистраль)–жұмыс станцалары мен репитерлар қосылған трансиверді біріктіретін бас кабель.

4. 100BaseХ (100 – беріліс жылдамдығы 100 Мбит/с, Base –таржолақты, Х– кеңейтілуі) – қазіргі бар Ethernet стандартының кеңейтілуі. UTP-ның  5–категориясының негізінде құрылған, ену әдісі–CSMA/CD және барлық кабельдер  концентраторға қосылған «жұлдызша-шина» топологиясын пайдаланады.

Token Ring желісін алғашында IBM компаниясы 1970 ж құрған. Қазіргі кезге дейін жергілікті желілерге арналған IBM-нің негізгі технологиясы болып қалып отыр. Әйгілілігі жағынан тек Ethernet–ке жол береді.

Token Ring желісінің негізгі сипаттамалары:

дәстүрлі топологиясы                       сақина

басқа топологиялары   жұлдызша-сақина

беріліс типі             таржолақты

ену әдісі             маркерлік  беріліс

беріліс жылдамдығы           4 және 6 Мбит/с

кабельдік жүйесі               UTP және STP

Token Ring желісінде бірінші компьютер жұмыс істей бастағанда, желі маркер генерациялайды. Маркер бір компьютерден екінші компьютерге олардың біреуі деректерді жіберуге даярлығы жайында хабарлап, маркерді басқаруды өзіне алғанға дейін сақина бойымен жылжиды. Token Ring желісі 2 биттік 4-16 Мбит/с жылдамдықпен жұмыс істейді. Әртүрлі жылдамдықта жұмыс істейтін аралас станциялар бір сақинада бола алмайды.

Маркер–компьютерге деректерді кабель бойымен жіберуге мүмкіндік беретін алдын-ала анықталған биттер тізбегі (деректер ағыны). Маркерді ұстап алған компьютер деректер кадрларын желіге жібереді. Кадр сақина бойымен, кадрдегі қабылдаушының адресіне сәйкес адресі бар түйінді тапқанша жылжиды. Кадр сақина бойымен жылжи отырып жіберуші компьютерге жеткенде, ол компьютер берілістің дұрыс өткендігі куәландырады. Бұдан кейін компьютер кадрды сақинадан жояды және оған бос маркерді қайтарады. Желіде бір уақыт мезетінде бір бағытта тек бір маркер жіберіледі.  

Apple Talk   

Apple Computer, Inc компаниясы 1983 жылы Apple Talk-ті кішігірім топтарға арналған «фирмалық» желілік архитектура ретінде ұсынды. Желілік функциялары Macintosh компьютерлерінің ішінде орналасқандықтан, Apple Talk желісі басқа желілермен салыстырғанда қарапайым орындалады. 

Apple Talk желісінің негізгі сипаттамалары:

дәстүрлі топологиясы                          шина немесе бұтақ

беріліс типі                          таржолақты

ену әдісі                        CSMA/CА

деректердің беріліс жылдамдығы                    2 Кбит/с

кабельдік жүйесі                                                UTP,оптикалық талшықты  кабель

Apple Talk клиент-серверлі  таратылған жүйе ретінде құрылған болатын. Басқаша айтқанда, қолданушылар  желілік ресурстарды (файлдар ж\е принтерлер сияқты) ортақ пайдаланады. Бұл ресурстарды қамтамасыз ететін компьютерлер қызмет көрсетуші н\е қызметші құрылымдар  деп(servers), ал желілік қызметші құрылымдардың ресурстарын пайдаланатын компьютерлер  клиенттер (clients) д.а. Қызметші құрылымдармен әрекеттесу қолданушы үшін айтарлықтай дәрежеде айқын болып табылады, себебі қажетті материалдың орнын компьютердің өзі анықтап, қолданушының қатысуынсыз оған хабарласады.

6. Желiлердегi маршрутизация. IР-желілердегі адрестеу.  IР-адрестерінің кластары. DHCP қызметі.

Бағыттауыш – деректерді адресат түйініне немесе аралық бағыттауышқа жіберу процесі.Бағыттауыш бағыт кестесіне нег-н, бұл – сегменттердің IP адрестері мен бағыттауыш интерфейстерінің IP адрестері арасындағы сәйкестікті сақтайтын деректер қоры. Қандай да бір түйін арқылы деректер өткенде, бағыттауыш бағыт кестесін тексереді. Егер берілген түйін -адресат (немесе желілік сегмент) кестеде көрсетілмеген болса, онда деректер бірден көмейге жөнелтіледі. Егер түйін-адресат табылса, деректер адресатқа жіберіледі.  Егер түйін-адресат табылмаса, жіберуші түйінге қателік туғандығы туралы хабарлама жіберіледі. Бағыттауыш процесінің мысалы(Қарапайым бағыттауыш):      

Бағыттауыш кестесінің екі түрі бар: статикалық және динамикалық. Жүйелік администраторлар статикалық бағыттауыш кестесін қолдан құрып және жаңартып отырулары керек, себебі кестелер нақты араласусыз өзгермейді. Динамикалық бағыттауыш кестелері бағыттауыш хаттамаларының көмегімен автоматты түрде құрылып, қолдап отырылады. Статикалық бағыттауыш– IP-дің ішкі функциясы, жұмыс істеу үшін қосымша  қызметтерді талап етпейді.  Статикалық бағыттауыш кестесі әрбір бағыттауышта қолдан құрылады және қолдап отырылады. Статикалық бағыттауыш кестесі желілер мен көмейлер интерфейстері немесе бағыттауыштар арасындағы байланыстарды анықтайды. Статикалық бағыттауыш кестесі келесі бағандардан тұрады:

Желі адресі. Оның жергілікті адресі (0.0.0.0) мен кең тарататын адресін (255.255.255.255) қосқанда, әрбір белгілі желінің адресі.

Желі маскасы. Әрбір желі үшін қолданылатын бағыныңқы желінің маскасы.

Көмей адресі. Әрбір желі үшін енуші нүктенің IP –адресі (бағыттауыш интерфейсі).

Интерфейс. Желілік интерфейске тағайындалған IP.

Метрика. Желіге жету үшін қайталап орындалған трансляциялар саны.

1 – кестеде бағыттауыш кестесінің мысалы келтірілген.

ЖеліМаскаМетрикаИнтерфейсКөмей0.0.0.00.0.0.0110.57.11.16910.57.8.2127.0.0.0255.0.0.01127.0.0.1127.0.0.110.57.8.0255.255.248.0110.57.11.16910.57.11.16910.57.11.169255.255.255.2551127.0.0.1127.0.0.110.57.255.255255.255.255.255110.57.11.16910.57.11.169224.0.0.0224.0.0.0110.57.11.16910.57.11.169

Статикалық бағыттауыш өз кестесінде көрсетілген желілермен ғана әрекеттесе алады.

Динамикалық бағыттауыш. Күрделі архитектуралы үлкен желілерде динамикалық бағыттауыштың статикалыққа қарағанда артықшылығы көрінеді, себебі саны көп бағыттауыш кестелерін қолдан қолдау сияқты жалықтыратын жұмыстан құтылуға мүмкіндік береді. Динамикалық бағыттауыш жағдайында желі администраторына түсетін ауыртпашылық минималды жэне көбінесе әрбір бағыттауыш үшін үнсіз тағайындалатын көмейді көрсетумен шектеледі. Барлық басқа икемдеулер және бағыттауыш кестелерін құру бағыттауыш хаттамаларының көмегімен автоматты түрде жасалады. ТСР/ІР бағыттауышы үшін жиі қолданылатын екі хаттамалар - RІР (Routing Iformation Protocol бағытгауышты басқару хаттамасы) және ОSРF (Ореn Shortest Path First , ең қысқа жолды бірінші болып ашу).

IP-адрес – Интернеттегі IP-интерфейстің 32 битті ерекше идентификатороры. IP-адрес нүктемен бөлінген ондық сандардан құрылған октеттер түрінде жазылады.

IP адрестің форматтары

ЕкілікОндық11000000.10100000.00000001.0010110110100000.01010001.00000101.10000011192.168.1.45160.81.5.131

Интернетте адрестерді таратуға және тағайындауға InterNIC (Internet Information Centre – Интернеттің желілік ақпараттық орталығы) жауап береді.  

IP адрестердің жіктелуі

А класы00-127ХХХ  желіТүйінЖелілік бөліктің өлшемі – 8 бит, яғни, А класына жататын 27-1=126 желіні адрестеуге болады, әрбір желінің адрестік кеңістігі 224-2=16777214-ті құрайды. Адрестердің бұл класы желідегі түйіндердің үлкен санын қолдануға мүмкіндік беретіндіктен, бұл адрестер көбінесе желісі түйіндердің тым көп санынан тұратын ұйымдарға, үлкен мекемелерге беріледі,мұнда желілер саны аз,ал әр желіде бірнеше мың компьютер болады.В класы 10128-191NХХ    желіТүйінЖелілік бөліктің өлшемі – 14 бит, яғни, В  класына жататын 214=16384 желіні адрестеуге болады, әрбір желінің адрестік кеңістігі 216-2=65534-ті құрайды Адрестердің бұл класын алу қиынға түскенімен, ол орта және үлкен желілерге арналған. С класы 110192-223NNХ  желітүйін Желілік бөліктің өлшемі– 21 бит, яғни, С класына жататын 221= 2097152 желіні адрестеуге болады, әрбір желінің адрестік кеңістігі 28-2=254. Адрестердің бұл класы түйіндер саны аз кішігірім желілерге арналған. D класы 1110224+ХХХ    желіТүйіндердің логикалық тобыD класы кең таралатын хабарламаларға қолданылады. Бұл кластың адресінің бірінші  октетінің үлкен биттері үнемі 1110-ға тең, ол бұл адрестің  D класына жататындығын анықтауға мүмкіндік береді. Е класы 1111240>ХХХжеліЕ класы болашақ қолданушылар үшін сақталған адрестердің экспериментальды класы. Бұл кластың адрестеріндегі үлкен биттер 1111-ге тең.

DHCP(Dynamic Host Configuration Protocol) түйінді конфигурациялауға арналған динамикалық протокол.Ол TCP/IP желілерінде жұмыс істеуге қажетті IРадрес және басқа желілік параметрлерін автоматты түрде тағайындауға арналған протокол б.т. клиент сервер моделі негізінде жұмыс жасайды.Компьютер клиент DHCPсерверіне сұраныс жасайды және оған жауап ретінде DHCPсервері желілік параметрлер жібереді.

DHCP-дің негізгі қызметі IP адрестер мен конфигурацияның басқа да күйлерін автоматты түрде тарату. DHCP арқылы клиенттер шлюзін орнатуға болады.

7. TCP/IP хаттамалар стегінің көп деңгейлі құрылымы. ТСР хаттамасы. ТСР хаттамасының негізгі функциялары.  Қосылуды процедурасы орнату.

Transmission Control Protocol/ Internet Protocol (TCP/IP) – гетерогенді (әртүрлі) ортада байланысты қамтамасыз ететін өнеркәсіптік хаттамалар тобы, яғни әртүрлі типті  компьютерлер арасындағы үйлесімділікті орнатады. Үйлесімділік – TCP/IP хаттамалар стегінің ең маңызды артықшылықтарының бірі, сондықтан да ЖЕЖ-нің көпшілігі оны қолдайды

OSI деңгейі TCP/IP стек деңгейлеріҚолданбалыҚолданбалыFTP, telnet, SNMP, SMTP, HTTP, TFTPКөрсетуСеанстықТранспорттыТранспорттыTCP, UDP        ЖелілікЖелілік (Интернет деңгейі)IP, RUP, OSPF. ICMP       КаналдықЖелілік интерфейстер деңгейі (желілік қолжетімділік) Адрестерді өзгерту және инкапсуляциялак хаттамасы      Физикалық

Сонымен қатар TCP/IP Интернет ресурстарын пайдалануға мүмкіндік береді және өнеркәсіп аумағындағы желі үшін бағыттауыш хаттама б.т. TCP/IP бағыттауды қолдайтындықтан, көбінесе желіаралық хаттама ретінде пайд/ды. Өзінің кең тарауының арқасында, TCP/IP желілік әрекеттесудің стандартына айналды. TCP/IP ашық жүйеге нег-н және OSI үлгісінің жүйелік архитектурасына сәйкес келеді.Microsoft фирмасының орындауындағы TCP/IP төртдеңгейлі үлгіге жатады

IP хаттамасы желілік деңгейде жатыр және жіберуші мен қабылдаушы арасында датаграммалар д.а.-н деректер блоктарын жіберілуін қамтамасыз етеді. IP хаттамасы қосылысты қамтамасыз етпейтіндіктен сенімсіз хаттама б.т.яғни IP деректердің жеткендігін растамайды,алынған деректердің бүтіндігін бақыламайды және қызметші ақпаратпен қамтылмаған. IP хаттамасы әрбір датаграмманы жекеше тәуелсіз бірлік түрінде өңдейді.

TCP (Transmission Control Protocol) – бұл транспорттық деңгейдің ең кеңінен таратылған түрі. ТСР ең маңызды функциясына бұрыннан қолданылып келе жатқан IP (Internet Protocol) хаттамасымен салыстырғанда, мәліметтерді жоғалтпай жеткізуі болып саналады. Хабарламаны жеткізу үшін процесс – жіберуші мен процесс – алушының арасын алдын – ала жалғайды. Бұл құрылған жалғау дейтаграмманың нақты түрде жетуін қамтамасыз етеді. ТСР хаттамасының бүлінген немесе жоғалған пакеттерді қайталап жіберу мүмкіндігі бар. Хабарламаның нақты түрде жеткізілуіне белгіленген функциялар өңдеушілерді қосалқы бағдарламалардан және дейтаграмманы басқару амалдарынан босатады. Хаттама жіберуші мен алушы арасында мәліметтер жіберілуін қамтамасыз етеді. ТСР жалғауды қондыруға бағытталған болғандықтан, дейтаграмманы алған адресат жіберушіге алғаедығы туралы хабар беруі керек. Жалпы жіберуші мен алушы арасында виртуальды канал қондырылады, ол жерде олар хабарламамен алмасады және алғандығы туралы хабар жіберіледі. 

Мәліметтерді алмасу процесі машина – жіберуші және машина – алушы арасында жалғауды қондыру сұранысынан басталады. Бұл сұраныста арнайы бүтін саны болады, оны біз сокет номері деп атаймыз. Ал жауабына алушы өз сокетінің номерін жібереді. Жіберуші мен алушының сокеттерінің номері жалғауды анықтайды (былай айтқанда, жалғау жіберуші мен алушының IP-адресісіз орындалмайды, бірақ та бұл тек төменгі деңгейлі хаттамаларға қатысты). 

ТСР жалғауын қондырғаннан кейін хабарламаның сегменттері жіберіліп бастайды. Жіберушінің төменгі деңгейлі IP-адресінде сегменттер бір немесе бірнеше дейтаграммаларға бөліне бастайды. Желіні өте келе, дейтаграммалар алушыға келіп түседі, содан IP деңгейі олардан қайтадан сегмент жинақтап ТСР береді. ТСР барлық сегменттерді бір хабарламаға жинақтап отырады. ТСР – дан процесс – алушыға хаттамалардың қада жиналатыны туралы хабарлдама жіберіліп отырады. 

TCP/IP –желілерінде желілік түйіндердің үш деңгейін қарастырады

• Физикалық (немесе локальдік) түйіндер адресі (Желілік адаптердің МАС – адресі немесе маршрутизатордар порттары); Бұл адрестерді желілік құрылғыларды жасаушылар бекітеді;

• Түйіннің IP адресі (мысалы, 192.168.0.1), бұл адрестерді желіге әкімшілік етушілер немесе интернет - провайдерлер бекітеді;

• Символьдық атау (мысалы, www.microsoft.com) ; бұл атауларды да компанияның желіге әкімшілік етушілері немесе Интернет – провайдерлер бекітеді.

8. Көпiрлер.  Маршрутизаторлар. Шлюздар.

Көпір (bridge)–сегменттер мен желілерді қосатын құрылғы. Ол коммутаторға дейін пайда болды.

Көпірдің мақсаты:желінің өлшемін ұлғайту;желідегі компьютерлердің максималды санын арттыру;  желідегі тар жолдарды жою;  желідегі әртүрлі сегменттерді қосу;  әртүрлі физикалық таратушыларды қосу. Көпірлер OSI үлгісінің Арналық деңгейінде жұмыс істейді, сондықтан бұл үлгінің өзінен жоғары жатқан деңгейлеріндегі ақпаратпен жұмыс істей алады. Бір хаттаманы екіншісінен ажыратпай, желіде барлық   хаттамалардың жұмыс істеуін қолдайды. Кез-келген хаттама көпір арқылы өтетіндіктен, әрбір компьютер өзінің қандай хаттамамен жұмыс істейтіндігін өзі анықтауы керек. Ортаға енуді басқару деңгейінің көпірлері келесі қызметтерді атқарады:  барлық трафикті «тыңдайды»; әрбір пакеттегі жіберуші мен қабылдаушының адрестерін тексереді; бағыттауыш кестесін құрады;  пакеттерді жібереді. Көпірдің қызметі фильтрация б.т.Көпір жұмысының басында бағыттауыш кестесі бос болады. Түйіндер пакеттерді жібере бастаған кезде, жіберуші көздердің адрестері бағыттауыш кестесіне көшіріледі. Көпір бұл деректердің көмегімен  компьютерлердің желі сегменттеріндегі орналасуын зерттейді. Егер желіні ұзарту үшін көпірді пайдаланатын болсаңыз, келесі фактілерді есте ұстау керек:1.көпірлерде репиторлардің барлық мүмкіндіктері бар; 2.екі сегментті қосады және сигналдарды пакеттер деңгейінде қалпына келтіреді; 3.OSI үлгісінің Арналық деңгейінде қызмет етеді; 4.беріліс жылдамдығы 56 Кбит/с-тан аз ортада жұмыс істемейді; 5.бір мезетте бірнеше бағытты пайдалана алмайды; 6.желінің артық жүктелуін есепке ала отырып, кең таратылатын хабарламаларды өткізеді; 7.әрбір пакет үшін жіберу көзінің адресін және қабылдаушының адресін оқиды; 8.қабылдаушының адресі көрсетілмеген пакеттерді де жібереді;Көпірлердің негізгі қызметі: желіні ұзарту үшін немесе түйіндер санын арттыру үшін екі сегментті қосады; желіні сегменттерге бөлудің есебінен трафикті азайтады; әртүрлі желілерді қосады.

Маршрутизатор – әрбір сегменттің адресін білетін, ең тиімді бағытты анықтайтын және кең таралған хабарламаларды сүзгіден өткізетін құрылғы.

Негізгі функциясы – ауқымды желідегі маршрутизацияны қамтамасыз ету, ол желілік адреспен жұмыс жасайды және бір желіден екінші желіге ақпарат алмасудың ең тиімді жолын анықтайды. Ол OSI үлгісінің Желілік деңгейінде  жұмыс істейді.

Желіде қолданылатын әрбір хаттама үшін өзінің бағыттауыш кестесі құрылады. Бағыттауыш кестесінде желілік адрестер сақталады.  Ол келесі ақпараттан тұрады: 1.барлық белгілі желілік адрестер; 2.басқа желілермен байланыс тәсілдері; 3.бағыттауыштар арасындағы мүмкін жолдар; 4.бұл жолдар б/ша беріліс құны.Әртүрлі варианттардың мүмкіндігін және жолдардың құнын салыстыра отырып бағыттауыш деректер үшін ең тиімді бағытты таңдайды. Осы ақпараттарды пайдалана отырып, бағыттауыш деректерді жіберу бағытын таңдайды. Егер жолдардың біреуі артық жүктелген болса, басқа жолды көрсетеді. Бағыттауыш бірнеше мүмкін жолдардың ішінен қазіргі мезеттегі ең тиімдісін анықтай алады.

Көмей – әртүрлі хаттамаларды пайдаланатын ақпараттық желілерді қосатын құрылғы. Көмейлер OSI үлгісінің Қолданбалы  деңгейінде жұмыс істейді. Көмейлер әртүрлі  архитектуралар мен орталардың байланысын қамтамасыз етеді. Олар әртүрлі ортада түсінікті болуы үшін деректерді қайта біріктіру және түрлендірумен айналысады. Көмей қабылдау жүйесінің талаптарына сай деректерді қайта біріктіреді; қабылдаушы жақтың қолданбалы программасы деректерді түсінуі үшін хабарламаның форматын өзгертеді. Мысалы электрондық пошта көмейлері хабарламаларды бір форматта қабылдап, оларды өзгертіп, басқа форматпен жібереді. Деректерді өңдей отырып, көмейлер келесі операцияларды орындайды:

- деректерді қабылданған пакеттерден алып қарастыра отырып, оларды жіберуші желіде төменнен жоғары қарай барлық хаттамалар стегі арқылы өткізеді;

- оларды қабылдаушы желіде жоғарыдан төмен қарай барлық хаттамалар стегі арқылы өткізеді де алынған деректерді қайтадан топтастырады. Көбінесе желідегі көмейлердің рөлін бөлінген серверлер орындайды, сондықтан бұл желіні ұзарту үшін жеткілікті түрде қымбатқа түсетін құрылым б.т.

9. Түйiндердiң аттарын анықтау. HOSTS файл. DNS қалыптастыру. Қызметі WINS. NetBIOS атауларын анықтау.

Түйін (Хост; host; Развязка; uncou-pling) — желілік жүмыс машинасы;бас есептеуіш машина; жетекші компьютер;желілік қызметтермен (желіге қызмет ету жөне хабарларды жеткізу) бірге пайдаланушылардьің да тапсырмасын (программаны, есептерді, есептеулерді жөне т. б.) орындайтын желілік компью-тер; Хостингті үлкен компьютермен теңестіруге болады.  IP адрестің тек TCP/IP  хаттамалар стегінде ғана қандай да бір мәнге ие болатындығы  проблема тудырады. Арналық деңгейлердің жеке өздерінің адрестеу үрдісі бар (негізінде 48-биттік адрестер); желілік деңгейлер өз кезегінде осы арналық деңгейлерді пайдаланады. Әртүрлі желілік хаттамаларды пайдаланатын компьютерлер бір физикалық кабельде орналасуы мүмкін. Желілік тақшаның драйвері  IP дейтграммадағы қабылдаушының  IP адресіне ешқашан қарамайды. Басқаша айтқанда, адрестердің әртүрлі формаларының 32-биттік IP адрестер мен арналық деңгейдің қандай да бір адрестер типтеріның арасында сәйкестік орнатудың қажеттілігі туады. Екі хаттаманы қарастырайық: адресті анықтау хаттамасы (ARP - address resolution protocol) және кері адресті анықтау хаттамасы (RARP - reverse address resolution protocol).

Hosts файл -бұл домендердің аты жиналған базасы бар текстік файл,олар түйіндердің желілік адреске трансляциялау кезінде қолданылады.DNS серверге қарағанда осы файлға сүраныс талабы жоғары және файлдың ішіндегі ақпарат компьютер администраторының басшылығында болады.

Операциялық жүйеВерсияОрналасуыUNIX и UNIX-подобные/etc/hosts[1]Windows95, 98, ME%windir%\NT, 2000, XP, 2003, Vista, 7, 8%SystemRoot%\system32\drivers\etc\hosts, его расположение может быть переопределено в ключе реестра HKEY_LOCAL_MACHINE\SYSTEM\CurrentControlSet\services\Tcpip\Parameters\DataBasePath, в котором содержится путь к папке.Windows MobileВетка реестра \HKEY_LOCAL_MACHINE\Comm\Tcpip\HostsMac OS9 и более ранниеСистемная папка: Preferences или просто в системной папкеMac OS X и iOSВсе версии Mac OS 10/private/etc/hosts или /etc/hosts (/etc на OS X — символьная ссылка к /private/etc)Novell NetWareSYS:etc\hostsOS/2 и eComStation"bootdrive":\mptn\etc\Symbian OS6.1—8.1C:\system\data\hosts9.1+Z:\private\10000882\hostsAndroid/system/etc/hosts

DNS-сервер — тиiстi хаттама бойынша сұрау салулар DNSқа жауаптары үшiн қолайлы қосымша. DNS сонымен бiрге - сервермен қосымша iске қосылған хост деп атай алады. Барлық DNSтар - стандарт бойынша сервер RFC 1035 TCP және UDPнiң 53 Портуларына жауап бередi. BINDтiң ерте болжамының сұрау салуларын жiберудiң жанында 53 порттарды қолданды, еркiн тiркелмегенетiн мекенжайлар қолдана жаңалау өзiн өзi DNSтар сияқты ұстайды - клиенттер. Кейбiрi серверлер желiнiң әртүрлi сегменттерi үшiн әртүрлi тәртiптердегi жұмыс iстеу мүмкiндiктерiн қолдайды. Bindтерге бұл тәртiп view деп аталады. Мысалы, мысалы, жергiлiктi мекенжайлар үшiн сервер 10.0.0.0/8 ) серверлердiң жергiлiктi мекенжайлары бере алады, сыртқы желiнiң қолданушылары үшiн - сыртқы мекенжайлар. Мысалы, сонымен бiрге, internalдiң аймағынан атының сұрау салуына сыртқы мекенжайлар үшiн internalдiң аймағына авторитативным өзiн 10.0.0.0/8 сервердiң желiсiндегi мекенжайларды көрcетiлген диапазоны үшiн тап қалған аймақ үшiн авторитативным сервер дәл осылай тек қана жауапқа жауап теуiп шығауға жариялайтын бола алады белгiсiз. DNS базасының тамыры Internet Network Information Center центры арқылы басқарылады. WINS қызметі. (англ. Windows Internet Name Service - Служба имён Windows Internet) – NetBIOS компьютер есімдерініңтүйіндердің IP-адрестерімен салыстыру қызметі болып табылады. WINS қызметі тармақталған мәліметтер базасын тіркеу үшін және компьютерлер мен желі топтары үшін NetBIOSесімдерін динамикалық сәйкестендірілу сұрауларын қамтамасыз етеді.NetBIOSесімдері Microsoft® Windows® операциялық жүйелерінің ескі версияларында идентификациялау және компьютерлерді табу қызметтерін атқарған және де NetBIOSесімдері желілік қызметтерді (Сетевых служб) орнату үшін міндетті болып табылған.WINS қызметі желіде TCP/IP протоколының негізінде NetBIOS есімдерін кеңістік арқылы басқарылуын оңтайландырады.WINS қызметікең ауқымды локальді IP-сілтелулерді   NetBIOS есімдерінің шешемдері үшін қолдануды азайтады және қолданушыларға желіден тыс аймақтағы компьютерлерді оңай тауып алуға мүмкіндік береді. Солайша WINS тіркелулер әрбір қосылу кезінде және желіге ену кезінде автоматты түрде орындалып отырады.  WINS мәліметтер базасы динамикалық адрестер конфигурациясына өзгерістер енгізген кезде автоматты түрде жаңарылып отырады.  Мысалы, WINS қызметі арқылы жұмыс жасап отырған клиент компьютеріне DHCP-сервер жаңа немесе өзгертілген IP-адрестерді енгізсе, онда  WINS клиенті жайлы мәлімет жаңарады.WINS протоколдары NetBIOS есімдерінің қызметтері үшін анықталған протоколдарға негізделген.

10. ISDN желiлер. Х.25 желiлер. Frame Relay желiлер.

Сандық желілер, өз кезегінде, мәліметтерді жылдам алмасуға, үлкен көлемді мәліметтерді алмасуға, жіберу кезінде болуы мүмкін қателерді азайтуға мүмкіндік береді. Ол 0 не1 екілік жүйеде беріледі.

Бүгінде жоғарғы жылдамдықты мәлімет алмасу ISDN ( анг. Integrated Services Digital Network-қызметтері біріктірілген сандық желі) желілерінде, компьютерде, талшықты-оптикалық желілерде жүзеге асырылуда. Жылдам аналогты каналдар кабельдік теледидарда және телехабар желіде қолданылады.

ISDN (анг. Integrated Services Digital Network) технологиясы 1974 жылы жасап шығарылған. Алғашқы ISDN станциясы 1976 жылы эксплуатациясына жүргізілген. Бұл технологиының шығуы басынан аналогты телефондық сандық байланысқа көшу ретінде қабылданған. Басында тек дыбыстық хаббарлама жіберіледі деп жобалаған. Мұндай желілер IDN Integrated Digital Network) есімін алған.

ISDN (анг. Integrated Services Digital Network) –қызметтердің интеграциясы бар сандық желі. Арналар коммтуацияланған байланыстың телефондық жүйесін қолдана отырып интернетке уақытша қатынау.  ISDN желісі телефонның қарапайым мыс сымы арқылы дауыс пен мәліметтерді сандық(аналогты) жеткізуден ерекше жеткізуге мүмкіндік береді. Аналогты жүйелерге қарағанды жеткізу сапасы мен жылдамдығы жоғары.

ISDN желілірінің транспорттық қызметтері расында да өте ауқымды қызмет бөлігін, ішінде әйгілі framerelay қызметін қамтиды. Сонымен қатар, желілерді бақылау құралдарына үлкен назар бөлінген.Олар желілік абонентімен қосуды құру үшін шақыруларды маршрутизациялауды рұқсат етеді, сонымен қатар желімен мониторинг және басқаруды жүзеге асырады.

Х.25 желісі әртүрлі географиялық нүктелерде орналасқан және сандық және баламалық бола алатын жоғары жылдамдықты белгіленген арналармен жалғанған пакеттер коммутациясының орталығы (ПКО) деп аталатын коммутаторлардан тұрады.

Х.25 желілерінің технологиясында бірнеше елеулі белгілер бар:

- желі құрылымында арнайы құрылғының болуы - PAD (Packet Assembler Disassembler), желі бойынша берілетін және өңдеу үшін компьютерлермен жіберілетін алфавиттік-сандық терминалдардан бастап байттардың ең төменгі жылдамдықты старт-стопты ағымдарын пакеттерге жинауға арналған;

- мәліметтер ағымдарын басқаратын және қателерді түзететін қосылыстарды орнату арқылы арналық және желілік деңгейлерде хаттамаларды пайдаланумен хаттамалардың үш деңгейлі стектерінің бар болуы;

- көлік хаттамаларының дара стектерін желінің барлық тораптарында бағдарлау – желілік деңгей арналық деңгейінің тек бір хаттамасымен жұмыс істеуге ғана есептелінген және ІР хаттамасына ұқсас әртүрлі желілерді біріктіре алмайды.

Егер  Х.25 желісі сыртқы әлеммен байланыспаса, онда ол кез келген ұзындықтағы мекенжайды (мекенжайдың өріс пішімі шектерінде) пайдалана алады және мекенжайларға ерікті мәндерді бере алады.  Х.25 пакетіндегі мекенжай өрісінің ең көп ұзындығы 16 байтты құрайды.

Frame relay (англ. «кадрлар ретрансляциясы», FR) —OSI желілік моделінің арналық деңгей протоколы. Пакеттің қызметі Frame Relay-дің пакеттер коммутациясының қызметі қазіргі таңда бүкіл әлемде кеңінен таралған. FR протоколы мүмкіндік беретін ең жоғарғы жылдамдығы  — 34,368 мегабит/сек (E3 каналдары).

Коммутациясы: нүкте-нүкте.

Frame Relay тез, сенімді байланыс каналы үшін X.25 протоколының орнына 1990-шы жылдың басында құрастырылды. FR технологиясы архитектурасы жағынан X.25 –ке негізделді және көп жағынан осы протоколмен ұқсас, дегенмен қателер жиілігі жоғары болатын линияға негізделген X.25-пен салыстырғанда, FR басынан бастап қателер жиілігі төмен физикалық линияларға бағытталған, және де X.25 –тің қателерді түзеу механизмінің көп бөлігі FR стандартының құрамына кірмеген. Спецификациялар құрастырғанда көптеген кәсіпорындар қатысты; көптеген тасымалдаушылар бар жүзеге асырулардың әрқайсысын қолдайды, сонымен қатар сәйкес келетін аппараттық және программалық қамтамасыздандыруды орындайды.

FR бір байланыс линиясында көптеген тәуекелді емес виртуалды каналдар (VC Virtual Circuit) бұл екі түрде болады:

              1. Тұрақты виртуалды канал, PVC

              2. коммутацияланатын виртуалды канал, SVC

PVC-екі түйін арасында орындалады және тұрақты уақыт арасында орындалады. Мәліметтер жоқ кезінде де жұмыс атқарады.

SVC-мәліметтер алмасу алдында екі түйін арасында орындалады.

Дегенмен, Frame Relay құрылғысының өндірушілері және Frame Relay желісінің қызметін тасымалдаушылар тек тұрақты виртуалды каналдардың қолдауымен жұмыс жасауды бастады. Коммутацияланатын виртуалды каналдарды қолдайтын құрылғылар нарықта үлкен кешіктірулермен пайда болды. Міне сондықтан да Frame Relay технологиясы көп жағдайда тек тұрақты виртуалды каналдармен жұмыс жасайды.

Frame Relay қызметі:

Желілік, транспорттық деңгейде жұмыс істейді.

1. Frame Relay желілері корпоративтік, айматық желілер. Мысалы, алыстатылған жергілікті желілерде мәліметтер тасымалдау каналы ретінде қолданылады.

2. Аймақтық және жергілікті желілер арасында мәліметтер тасымалдау.

3. Кез келген желілерде қолданылады.

Frame Relay желілеріде үлкен каналдарда оптикалық талшықты кабель. Ал жергілікті желілерде сапалы шиыршықталған кабельдер қолданылады.

DNS-сервер

Domain Name System (DNS)- «домендік жүйе аты» болып аударылады. DNS-домендік жүйе аты қолданушыларға интернетте жұмыс істеуді оңайлатады, оған хостың цифрлық адресін сақтайды. Компьютерге цифрлар жиынымен жұмыс істеу оңай, алыстатып машинаның IP-адресінің домендік атын енгізу арқылы жұмыс істейді. DNS стандартында жазылған әлемдік желі ресурстарының адрестері бір-бірінен нүкте арқылы ажыратылған бірнеше құраушылардан тұрады. Бұл элементтер «домендік» деп аталады. Домен интернеттің логикалық деңгейі, яғни өз аты бар желі станцияларымен басқарылатын желі ресурстарының тобы. DNS құраушы адрестері – «бірінші деңгейлі домен» жеке мемлекет территориясының ауқымды географиялық зонасы. Мысалы АҚШ «US», Қазақстан «kz», Ресей «ru» т.с.с..

Екінші деңгейлі доменге (банк, университет, қалалық муниципалды қызмет желілері) еркін ат береді. Үшінші деңгейлі домен екінші деңгейлі доменнің құраушыларының бөлігі, олар кез келген атты қолданады. Хостың IP-адресінен басқа домендік аты болады. Домен аттары нүктемен бөлінген символдық өрістен тұрады. Оң жағынан соңғы өрісі екінші деңгейлі доменді көрсетеді, соңғы сол жақтағы өрісі хостың аты. Мысалы crypt. iae. nsk. Su.

Crypt-хост, iae-домен, nsk ішкі доменде, ол Su доменінде.

DNS қызметі әрбір сервер бөлігі зонаға жауап беретін серверлердің иеархиялық құрылымын құрайды, яғни домендік атау бұтағы өз бөлігіне сәйкес мәліметтер қорымен сұрауларына жауап береді. Бұл кезде жоғары бұтақ серверлері төменгі бұтақ серверлерімен байланысты қамтамасыз етеді. Домен мен зона айырмасын түсіну маңызды болып саналады. Домен домендік атау бұтағының ішкі бұтағы. Зона – DNS-сервер жауап беретін бұтақ бөлігі. Мысалы, vvsv.ru доменінде келесі ішкі домендер бар: cts, admin, labs. DNS сервер әкімшісі vvsu.ru және admin. vvsu.ru,vvsu.ru үш зонаға бөлінеді.

Прокси-серверклиент-компьютерлер мен серверлер арасында дәнекер болып қызмет атқаратын сервер. Пайдаланушыға ақпараттарды беруден бұрын оның бұл ақпаратқа рұқсаты бар немесе жоқ екенін тексереді.

1.5 WEB-технологиялардың негізі

OSI моделінің қолданбалы деңгейінің хаттамалары

Мәліметтерді тасымалдау ісін стандарттау жұмысы Халықаралық стандарттар институтының (ISO - International Standards Organization) техникалық ұсыныстарына байланысты жүргізіліп, желі параметрлерін сәйкестендіру ісі OSI (ашық жүйелердің әрекеттесу моделі – Model of Open System Interconnections) деп аталған модель негізінде жасалып шықты. Осы ISO/OSI моделіне сәйкес мәлімет алмасу схемасы 7 деңгейге бөлініп қарастырылады:

1-физикалық, 2-каналдық, 3-желілік, 4-транспорттық, 5-сеанстық, 6-мәліметтерді ұсыну деңгейі, 7-қолданбалы деңгей. Бұл деңгейлердің жоғарғысы қолданбалы деңгей, ал ең төменгісі–физикалық деңгей болып саналады.

Қолданбалы –тұтынушының есептеу жүйесімен әрекеттесуін атқаратын ең жоғарғы деңгей. Физикалық – құрылғылар арасында сигналдар алмасуын қамтамасыз ететін ең төменгі деңгей.

ISO/OSI моделінде әр түрлі құрылықтардағы компьютерлер арасындағы байланыстың жеті деңгейі арқылы мәлімет тасымалданады (1.2-сурет).

1.2-сурет. OSIмоделі

1. Қолданбалы деңгейде тұтынушы өз компьютеріндегі программалар көмегімен жіберілетін құжатын дайындайды.

2. Ұсынылу деңгейінде тұтынушы компьютеріндегі операциялық жүйе мәліметтің қайда жазылып тұрғанын анықтап, оның келесі деңгеймен әрекеттесуін қадағалайды.

3. Сеанстық деңгейде тұтынушы компьютері жергілікті немесе ауқымды желімен байланысады.

4. Тасымалдау (транспорт) деңгейінде жөнелтілетін құжат қолданылатын желі хаттамалары талаптарына сәйкес тасымалдауға ыңғайлы форматқа (пакеттерге) түрлендіріледі.

5. Желілік деңгейде мәліметтің тасымалдану маршруты анықталып, пакеттер адреспен толықтырылады. Енді олар бір-бірінен тәуелсіз күйде жеке-жеке жеткізіле береді.

6. Байланысу деңгейінде желілік деңгейден алынған мәлімет модем көмегімен физикалық деңгейге қажет нақты сигналдарға түрлендіріліп, оны модульдеу ісі атқарылады.

7. Мәліметтерді нақты түрде тасымалдау соңғы физикалық деңгейде орындалады. Мұнда мәлімет тек биттер түрінде өрнектеліп тасымалданады. Мәліметті қабылдап алу тағы да екінші тұтынушы компьютерінде осы деңгейлердің кері бағытта жұмыс істеуі арқылы биттерді қайтадан нақты құжатқа түрлендіру жолымен атқарылады.

Әрбір деңгей жоғарғы деңгейдегі модель арқылы анықталған өз қызметтерін (функцияларын) атқарып, мәліметті келесі деңгейге беріп отырады. Осылай компьютерлер әрекеттесуінің әрбір деңгейінің өзіне ғана тән хаттамасы, яғни мәлімет алмасу ережесі болады.

Хаттама – бір деңгей аймағындағы жүйелер арасында мәлімет алмасу әрекеттерін анықтау ережелері.

Интерфейс – төменгі деңгейдің жоғарғы деңгейге бере алатын функциялар жиыны.

Хаттамалар стегі (тізімі) – бұл жүйелерді байланыстыруды ұйымдастыруға қажетті әр түрлі деңгейдегі хаттамалар жиыны.

Соныменхаттамадеп тасымалданатын мәліметтің форматтары мен олармен орындалатын іс-әрекеттерді анықтайтын ережелер жиынын айтады. Ол байланыстың атқарылу тәсілдерін және арналардағы кедергілерді азайту жолдарын анықтап, екі компьютердің арасында мәліметті мүлтіксіз тасымалдау ісін жүзеге асыруды қамтамасыз етеді. Желідегі стандарт ұғымы да осы бекітілген хаттамадан немесе солардың жиынынан тұрады.

Қолданбалы деңгейде пайдаланушыларға өңделген ақпаратты беру қажет. Бұл жүйелік және пайдаланушының программалық қамтамасыз етуі арқылы жүзеге асырылады.

Қолданбалы деңгей қосымшалардың жүйеге қатынауына жауап береді. Бұл деңгейдің міндеттері – файлдардың орнын ауыстыру, пошталық хабарламалармен алмасу және желіні басқару.

Жоғарғы үш деңгейдің (қолданбалы, ұсынылу, сеанстық) кеңінен таралған хаттамалары:

· FTP (File Transfer Protocol) файлдарды беру хаттамасы;

· TFTP (Trivial File Transfer Protocol) файлдарды жіберудің қарапайым хаттамасы;

· Х.400 электрондық пошта;

· Telnet қашықтағы терминалмен жұмыс;

· SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) пошталық алмасудың қарапайым хаттамасы;

· CMIP (Common Management Information Protocol) ақпаратты басқарудың жалпы хаттамасы;

· SLIP IP (Serial Line IP) тізбекті сызықтар үшін. Деректерді әрбір нысан бойынша жіберудің тізбекті хаттамасы;

· SNMP (Simple Network Management Protocol) желілік басқарудың қарапайым хаттамасы;

· FTAM (File Transfer, Access and Management) файлдарды жіберу, қатынау және басқарудың хаттамасы.

Гипермәтін және Web-парақтар

WWW (World Wide Web) – қызметі гипермәтіндік ақпараттар алмасуына арналған. Жоба 1989 жылы ұсынылған. 1993 жылы алғашқы браузер пайда болды. WWW «клиент-сервер» схемасы бойынша құралған.

Егер WWW-клиент-сервер орнатылмаған болса, онда алыстағы терминал режимінде жұмыс істеуге болады. WWW үшін ең тиімді программалық интерфейсі болып ms explorer, netscape және басқалары болып табылады.

HTML тілінде құжат дайындау үшін кез келген мәтіндік редактор жарайды (UNIX, ME, MS-DOS т.б.)

Гипермәтінді дайындағанда HTML тілін немесе көптеген программалық құралдарды қолдануға болады, ол сіздің құжатты қажетті форматқа түрлендірсе болғаны. Гипермәтіндегі құжаттар бір бірімен сөз жиындарымен байланысады. Қолданушыға ол құжаттың қайда тұрғанын білмесе де болады.

WWW серверіне сілтемелер http: сөзінен басталады. Гипермәтін алыстағы серверде сақталған статьяларға түсініктемелер беруді жүзеге асырады.

Гипермәтін мәтіндік қана емес, графиктік, дыбыстық болғандықтан гиперорта (hupermedia) термині қолданылады. WWW арнайы индекс құжаттарында кілттік сөз бойынша іздеуге болады. WWW әр түрлі форматты қолданады және ақпараттық кеңістікке қол жетімді.

Браузер (Inter Explorer, Opera . . .) мультихаттамалы клиент және HTML интерпретаторы. Типті интерпретатор секілді клиент (тәг) командаларға тәуілді әр түрлі функцияны орындайды. Бұл функциялар шеңберіне мәтінді экранға орналастыру, сервермен ақпарат алмасу, графиктік мәтін т.б. енеді. НТТР сервері файл алуда клиент сұрауларын өңдейді. Гитермәтін деген не?

Гипермәтін – ASCII символдарынан тұрады. Қашықтық пен қосылған сілтемелерді орындау үшін сөз-белгілер қолданылады. Гипермәтін негізі – НТМL элементтері. Мұндай элементке аты, атрибуты, мәтін және гипермәтін енеді.

НТТР – серверді басқа программалармен әсерлестіру мақсатында үшін құрылған. Гипермәтіндік ақпараттың жүйе идеясы мынадай: қолданушы құжаттарды өз қалауы бойынша көре алады, кітап оқыған сияқты тізбекті түрде емес. Сондықтан Т. Нельсон гипермәтінді сызықтық емес деп анықтады. Мұның бәрі арнайы байланыс механизмін гипермәтіндік сілтемелерге қолдану арқылы, мысалы жай мәтінде «келесі – алдыңғы» типі болса, гипермәтінде өте көп сілтеме жасауға болады. Гипермәтін бойынша мамандардың жақсы көретіні библия, «Help» жүйесі. Алғаш қарағанда қарапайым, бірақ іс жүзінде күрделі статикалық, динамикалық, контексті сілтемелер жасалынады.

HTML идеясы – гипермәтінді жүйені құру мәселелерін арнайы бейнемен басқару құралдарының жүйені құру мәселелерін арнайы бейнемен басқару құралдарының сәтті шешімі болып табылады.

Гипермәтіндік тілді өңдеуге екі фактор әсер етті: гипермәтіндік жүйені интерфейсі саласында зерттеу және үлестірілген желіде гипермәтіндік мәліметтер қорын қарапайым және жылдам әдіспен қамтамасыз ету.

Жай гипермәтіндік жүйелер арнайы программа құралдарымен гипермәтіндік байланыс тұрғызады. Гипермәтіндік сілтемелердің өзі арнайы форматта сақталып немесе арнайы файлдарды құрайды. Мұндай әдіс жергілікті жүйе үшін тиімді, тек үлестірілген түрлі компьютерлік платформа жиынына арналмаған. HTML-да гипермәтіндік сілтемелер құжат денесіне енгізіліп, оның бөлігі ретінде сақталады. WWW құжаттары – бұл қарапайым ASCII-файлдары, оны кез келген мәтіндік редакторда дайындауға болады.

HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) хаттамасы гипермәтіндік құжаттарды алмастыруға арналған және оның спецификациясын есепке алады. Өзара әсер процесінде клиент желі қорының жаңа адресін қабылдайды, қосылған графикті сұрайды, параметрлерді қабылдайды және өткізеді. НТТР басқару ASCII командасы түрінде жүргізіледі. Гипермәтіндік мәліметтер қорын өңдеушілер хаттама элементтерімен сыртқы есептеу программаларын қолданғанда немесе сыртқы ақпараттық қорларға қол жетімді болғанда кездеседі.

HTTP сұрақ/жауапқа негізделген. Сұрайтын программалар (клиент) қызмет көрсетуші программалар (сервермен) байланыс орнатады және сұрауды серверге келесі формада жүргізіледі: сұраулар әдісі, URL, хаттама нұсқасы. MIME ұқсас хабарламалар клиент туралы сұрау ақпараттарын басқарады. Сервер статус жолындағы хабарламаларға жауап береді. Бұл программа бір мезгілде клиент те, сервер де бола алатындығын айта кетуге болады.

FTP қызметі

FTP (File Transfer Protocol – файлдарды тасымалдау хаттамасы. Қашықтағы компьютерден екілік және мәтіндік файлдарды алуға болады. Программалаушылардың бір-бірімен программа, сурет, мәтін (Word, Excel құжаттары, программа, т.с.с.) алмасуы үшін өте қажетті қызмет түрі. Бұл қызметті FTР-серверлер атқарады. Олар кез келген форматтағы файлдарды тасымалдай алады.

Интернет серверлерінде файлдар түрінде сақтаулы құжаттар көп. Оларды қабылдап, экранға шақыру үшін FTP қызмет хаттамасы пайдаланылады.

Файлдар барлық компьютер серверлерінде сақтала бермейді. Оларды сақтап, FTP арқылы қызмет көрсететін арнайы компьютерлер (файлдарды сақтау қоймалары) бар. Оларды FTP-серверлер деп атайды.

FTP хаттамасын іске қосу үшін Internet Exploler терезесінің Адрес өрісіне файл серверінің адресін, мысалы, ftp://ftp.relcom.ru/ сияқты адресті енгізу керек. Экранға кәдімгі компьютердегідей каталогтар мен файлдар көрінетін Сервер беті шығады. Каталогты шертіп, ішкі каталогқа өтуге, файлды шертіп, мазмұнын экранға шығаруға болады. Кейбір серверлерде файл архив түрінде көрінеді. Оны ашу үшін архивтеуші программаны пайдаланған дұрыс.

Электрондық пошта хаттамалары

SMTP(Simple Mail Transfer Protocol) – электрондық поштаның арнайы (E-mail) хаттамасы. Электрондық пошта SMTP, POP3 сияқты екі хаттама арқылы жұмыс атқарады. Алғашқысы мәлімет ішінде гиперсілтеме қолдануға мүмкіндік береді, хаттарды жақын жердегі серверге жөнелтеді, ал POP3 – алушы маңындағы серверге келіп түскен мәліметті керекті компьютерге жіберуді қамтамасыз етеді.

Telnet – компьютердің желідегі басқа компьютердің терминалы ретінде тіркелетін қызмет түрі болып табылады. Қашықтағы компьютерден программаларды іске қосып, оқу орындарының кітапхана түбіртегтерін көріп, олармен өз компьютеріміздегідей жұмыс істеуге мүмкіндік береді (өңдеу және түзету әрекеттерімен қоса).

Telnet – интернеттің ең ескі ақпараттық технологиясы. Ол бір жарым мың ресми желі материалдарының ішіндегі RFC (Request For Comments) деп аталатын, үш ондыққа енетін стандарттар санына енеді. Telnet көмегімен кез келген портқа жүгініп және қарауға болады, оның жауабын көруге болады.

Telnet келесі үштіктен тұрады:

1. қолданушының Telnet-интерфейсі;

1. Telnet үрдісі;

2. Telnet хаттамасы.

Бұл үштік алыстағы компьютер ресурстарына қол жеткізу үшін желілік терминалды жүргізеді және сипаттауды қамтамасыз етеді.

Telnet хаттамасы.Тelnet хаттама ретінде ТСР транспорт хаттамасының қосымшасы болады.

Telnet-тің негізінде үш іргелі идея жатыр:

1. NVT (Network Virtual Terminal - Желіге виртуалды терминал) концепциясы;

1. Келісім-шарт опциясы (өзара әсер параметрлерін келістіру);

2. «терминал -үрдіс» байланыс симметриясы.

Telnet байланыс программасын орнатқанда, ол нақты терминал құрылғыларымен жұмыс істейді және бұл программаға қызмет көрсеткенде спецификация ақпаратының алмасуы үшін терминал құрылғыларының жұмысының ережелері немесе Желілік виртуалды терминал (Network Virtual Terminal) қолданылады. Қысқарту мақсатында мұны NVT спецификациясы дейміз. NVT – бұл нақты физикалық терминал құрылғысының мүмкіндіктерін кеңінен қолданылатын стандартты сипаттау табылады.

USENET жаңалықтар тобы немесе телеконференциялар – кез келген тақырыпта мәлімет жинайтын пікір таластыру топтары болып саналады. Пікір таластар электрондық пошта арқылы жүргізіледі. Usenet – желі бойынша таралып орналасқан пікір таластыру клубы, телеконференциялар, жаңалықтар тобы (News). Бұл қызмет түрі NNTP (Net News Transfer Protocol) хаттамасы арқылы жүргізіледі. Электрондық поштадан айырмашылығы – Usenet клиенті өз мәліметтерін жеке адресатқа емес, өзі білмейтін ортадағы басқа топқа, яғни телеконференция абоненттеріне жібереді. Конференцияның барлық қатысушыларының құқықтары бірдей болып саналады, сондықтан әрқайсысы қойылған мәселе жайында өз пікірін ашық айта алады. Әрбір телеконференция бір тақырыпқа (ғылымға, өнерге, спортқа, демалысқа, т.с.с.) арналады.

IRC (Internet Relay Chat - Интернет арқылы тікелей хабарласу - чат)– мұнда мәлімет алмасу нақты уақытта тікелей жүргізіледі.

IRC қызметі нақты уақыт кезеңінде бірнеше кісінің тікелей хабарласуы үшін қажет. Кейде IRC қызметін чат-конференция немесе жай чат деп атайды. IRC жүйесіне қатынасып сөйлесу тек бір канал аралығында және оған бірнеше адам ғана қатынаса алады. Бір IRC серверіне қосылып бірден әңгіме жүргізуге болады. Әңгіме тікелей пернеден сөздерді теру арқылы жүргізіледі. Чаттын телеконференциядан айырмашылығы жауап бірден келеді.

IP-телефония– бұл Интернетті немесе кез келген IP-желісі арқылы телефонмен сөйлесу технологиясы.

Жұмыс режимі:

• телефон - телефон;

• компьютер - телефон.

IP-телефония ретінде қолданыла алатын көптеген алуан түрлі бағдарламалар бар. IP-телефония Internet арқылы дауысты жеткізуге мүмкіндік береді.

Қазіргі таңда бұл программалар ішіндегі ең танымалы Skype (http://www.skype.com.) болып табылады. Skype программасын орнату компьютер жөнінде қандайда бір артық білімдерді талап етпейді.

Арнайы бейімдеуіштер көмегімен Skype терминалы ретінде кәдімгі қалалық телефонды пайдалануға немесе кіретін қоңырауларды ұялы телефонға қабылдап алуға болады. Skype программасымен сәйкестендірілетін DECT-телефон да пайда болды. Қарапайым да арзан шешім – неғұрлым ыңғайлырақ болуы үшін USB-портқа арнайы IP-телефонды қосуға болады.

Active Directory

[править | править вики-текст]

Материал из Википедии — свободной энциклопедии

Текущая версия страницы пока не проверялась опытными участниками и может значительно отличаться от версии, проверенной 12 декабря 2015; проверки требуют 4 правки.

Active Directory
Тип	Служба каталогов
Разработчик	Microsoft
Написана на	C++
Операционная система	Windows Server
Первый выпуск	1999
Аппаратная платформа	x86, x86-64 и IA-64
Сайт	technet.microsoft.com/de…

Active Directory («Активный каталог», AD) — службы каталогов корпорации Microsoft для операционных систем семейства Windows Server. Первоначально создавалась, как LDAP-совместимая реализация службы каталогов, однако, начиная с Windows Server 2008, включает возможности интеграции с другими службами авторизации, выполняя для них интегрирующую и объединяющую роль. Позволяет администраторам использовать групповые политики для обеспечения единообразия настройки пользовательской рабочей среды, разворачивать программное обеспечение на множестве компьютеров через групповые политики или посредством System Center Configuration Manager (ранее — Microsoft Systems Management Server), устанавливать обновления операционной системы, прикладного и серверного программного обеспечения на всех компьютерах в сети, используя Службу обновления Windows Server. Хранит данные и настройки среды в централизованной базе данных. Сети Active Directory могут быть различного размера: от нескольких десятков до нескольких миллионов объектов.

Представление решения состоялось в 1999 году, впервые продукт был выпущен вместе с Windows 2000 Server, а затем развит в рамках выпуска Windows Server 2003. Впоследствии новые версии продукта вошли в Windows Server 2003 R2, Windows Server 2008 и Windows Server 2008 R2 и переименован в Active Directory Domain Services. Ранее служба каталогов называлась NT Directory Service (NTDS), это название до сих пор можно встретить в некоторых исполняемых файлах.

В отличие от версий Windows до Windows 2000, которые использовали в основном протокол NetBIOS для сетевого взаимодействия, служба Active Directory интегрирована с DNS и работает только поверх TCP/IP. Для аутентификации по умолчанию используется протокол Kerberos. Если клиент или приложение не поддерживает Kerberos-аутентификацию, используется протокол NTLM^[1].

Для разработчиков программного обеспечения предоставляется программный интерфейс доступа к службам Active Directory — ADSI.