Қол сүйектерінің сынықтары
Қол-аяқ сүйектерінің сынықтары ішінде қол сүйектерінің сынығы 84% құрайды.
Бұғана сынығы.
Балаларда бұғананың сынуы ең жиі кездесетін сынықтар қатарына жатады да, барлық сынықтарының 13% құрайды. Зақымдану механизмі әр түрлі болуы мүмкін, көбінесе бұғана сынығы иыққа немесе қолды соза құлағанда туындайды. Бұғана сынықтарының ығысуына байланысты ығысусыз және ығысумен болатын сынықтар деп бөлінеді. Ығысусыз сынықтар нәрестелер мен кішкене балаларда жиі кездеседі.
Клиникасы және диагностикасы. Ығысусыз бұғана сүйегінің сынуының клиникалық көрінісі шамалы болады: деформация анықталмайды, аздаған ісік, сынған жерді басқанда ауырсынуы, иық буынның қимылының азаюы анықталады. Сондықтан бұндай сынықтар дер кезінде байқалмай, тек бұғана үстіне жаңа сүйек тіні пайда болғанда, 10-15 күннен кейін анықталады. Толық сынықтарда сүйектердің ығысуы туындайды.
Бұлшық еттердің жиырылуына байланысты ішкі сынық жоғары, ал ал сыртқысы ішке қарай жылжиды. Бұл жағдайларда, клиникалық көрінісі айқын болғандықтан сынықты анықтау қиынға түспейді.
Сурет VI. 5. Бұғананың сынығы
Емі. Омырау жасындағы балаларда қолды Дезо тәсілі бойынша қолтықтың астына және иық үстіне мақтадан жастықшалар салып, денеге дәкемен 10-14 күнге таңып қояды. Бұғана сынықтары тез бітеді.
Ересек жастағы балаларда, толық ығысуы бар бұғана сынығы жиі кездеседі, сондықтан да оларға «сегізтәріздес» таңу, немесе Кузьминский-Карпенко тәсілдері қолданылады. Аталған ем тәсілдері қимыл-қозғалысты ерте бастап, сүйек сынықтарының дұрыс бітуіне жағдай тудырады.
Операциялық ем - сүйек сынықтары теріні зақымдану тап сыртқа шыққанда, қан тамырлар мен жүйке тамырларының зақымдану қаупі туындағанда, жұмсақ тіндерден интерпозиция туындағанда қолданылады. Мектеп жасындағы балаларда бұғана сынығының біту мерзімі 14-21 күн шамасында болады. Зақымдану танған қолдың қимыл-қозғалысы толығымен 2-2,5 айдан кейін қалпына келеді.
Иық сүйегінің сынығы.
Иық сүйегінің сынығы барлық сынықтардың 16%-ын құрайды. Жіктеме бойынша иық сүйегі сынықтарының келесі түрлерін ажыратады: жоғарғы эпиметафиздің, диафиздің және төменгі эпиметафиздің сынықтары.
Иықтың жоғарғы метаэпифизінің сынығына эпифизеолиз, остеоэпифизеолиз, хирургиялық мойынның және төмпешік сынықтары жатады.
Иық сүйегінің жоғарғы (проксималдық) бөлігінің сынуы, осы маңайдан тура соққы алғанда немесе иыққа құлаған жағдайда байқалады.
Иық сүйегінің мойыны сынған кезде, сынықтардың ығысуының салдарынан олардың арасында пайда болатын бұрыш ішке немесе сыртқа ашылуы мүмкін, соған байланысты иық сүйегінің мойнының аддукциалық немесе абдукциалық сынық түрлері ажыратылады.
Клиникасы және диагностикасы. Иық сүйегі сынғанда қол төмен салбырап тұрады және оны алдыға, жанына созу шектеледі. Буын маңында, иықтың жоғарғы жағында ауырсыну, ісіну, қолтықты астынан ұстағанда сынған сүйек сынықтары сезіліп, сықыр естіледі. Қорытынды диагноз иық сүйегінің рентгенографиясынан кейін қойылады.
Сурет VI. 6. Иық сүйегінің хирургиялық
мойнының сынығы
Емі. Сүйек сынықтарының ығысуы болмаған жағдайда сынған қолға сау жақтағы жауырыннан бастап саусақтарға дейін ыңғайлы орташа физиологиялық жағдайда гипс салынады. Иық сүйегінің мойын сынығы, эпифизеолиз және остеоэпифизеолиз ығысуымен болса, репозиция жабық түрде жүргізіледі.
Сынған сүйекті орнына келтіру (репозиция) наркозбен және рентген бақылаумен жүргізіледі. Сынық орнына түскеннен кейін гипстен лонгета салынады. Иммобилизация мерзімі 18-21 күн. Гипс лонгетасы алынғаннан кейін ЛФК, физиоем қолданылады. Иық буынының қимыл-қозғалысы гипс лангетасы алынғаннан кейін орта есеппен 2-3 аптада қалпына келеді.
Эпифизеолиз және остеоэпифизеолиз кезінде, шеміршектен тұратын өсу қабатының жарақаттануы, иық сүйегінің ұзарып өсу қабілетін төмендетеді. Сондықтан да, зақымдану танған балалар 1,5-2 жылға дейін диспансерлік бақылауға алынуы қажет.
Иық сүйегінің диафизінің сынуы сирек кездеседі. Олар көлденең, қиғаш, винттәрізді және көп бөлшекті болып бөлінеді.
Клиникасы және диагностикасы.
Сурет VI. 7. Иық сүйегінің диафизінің сынығы
Ығысуы бар сүйек сынығында деформация, қысқаруы, сынықтардың жылжымалылығы (патологическая подвижность), сықыр (крипитация) анықталып, қимылдау-ауырсыну тудырады. Диафиздің жоғарғы үштен бірі немесе ортаңғы бөлігі сынған жағдайда n.radialis зақымдалу мүмкін, сондықтан мұндай сынықтарда қолдың қозғалысын және сезімталдығын тексеру қажет.
Емі. Жабық репозиция жасалып, гипстен лонгета салынады немесе қанқадан тарту әдісі колданылады. Сынған сүйек сынықтарының орнынан жылжып кеткендігін уақытында анықтау үшін, 5-7 күннен кейін рентгенография жасалады.
Иық сүйегінің сынығының біту мерзімі баланың жасына, сынықтың түріне, орналасқан жеріне байланысты болады. Ол орта есеппен 3-5 аптаға дейін созылады.
Иық сүйегінің төменгі эпиметафизінің сынуы балаларда иық сүйегінің сынықтарының 64% құрайды, әсіресе айдаршық үсті және айдаршық арқылы өтетін иық сүйектердің сынықтары жиі кездеседі. Айдаршық үстінен өтетін сынықтарда сынық жазығы буынға жетпейді, ал айдаршық аралық өтсе буын ішінде болады да, буын капсуласын зақымдану тауы мүмкін.
Мұндай сынықтар қолды созып немесе шынтақ буынына құлаған кезде пайда болады. Олар сүйек сынықтарының ығысуына байланысты бүгілген немесе жазылған болып бөлінеді.
Клиникасы және диагностикасы. Шынтақ буындағы қозғалыс шектеледі, ауырсыну, ісік, көгеру пайда болады, Гютер сызығы, үшбұрышының теңдігі бұзылады. Диагноз рентгенография жасалғаннан кейін қойылады.
Төменгі эпиметафиздің сынықтары алдыға, артқа, жанына, немесе айлана жылжуы мүмкін. Соған байланысты сынықтар бүгілген, жазылған, айналған болып ажыратылады.
Емі. Сүйек сынған кезде ығысса репозиция жасалады, оны наркозбен немесе жергілікті жансыздандыру тәсілі арқылы өткізеді. Репозиция рентгенграфиялық бақылаумен жүргізіледі.
Сүйек сынықтарын сәйкестендіргеннен кейін пульсті, тері сезімталдығын міндетті түрде тексеру қажет.
Сүйек сынығының біту мерзімі 14-21 күндер аралығында. Емдеу кезінде рентгенография жасалады, себебі 5-6 күннен кейін, ісік қайтқан кезде, сынықтар қайтадан ығысуы мүмкін. Оны дер уақытында анықтау үшін рентгенография жүргізілуі керек.
Өте үлкен ісіктерде, жабық репозиция нәтиже бермеген жағдайда қанқадан тарту тәсілі қолданылады, ол үшін Киршнер спицасын шынтақ сүйегінің жоғарғы метафизінен өткізіп, 2-4 кг жүк іліп тартуымыз қажет. Жабық репозиция, қаңқадан тарту тәсілдері нәтиже бермеген жағдайда операция жасалады. Операция келесі жағдайларда жүргізіледі: жабық репозиция 3-рет сәтсіз болса, жұмсақ тіндер сынық сүйектер арасына кіріп кетсе (интерпозиция), қан тамырларымен жүйке тамырларының зақымдануы қаупі төнсе. Операциядан кейін қолға гипстен лонгета салынып, ЛФК, физиоем жүргізіледі.
Емдеу ережелері сақталмаған жағдайда буынның айналасындағы жұмсақ тіндер беріштеніп (оссифицирующий миозит), контрактура пайда болуы мүмкін. Берішті миозит болған жағдайда калий йодидімен, лидазамен электрофорез, гидрокартизонмен фонофорез сияқты ем жүргізілгені жөн. Кейде сүйек сынықтары дұрыс орнына келтірілмесе білектің сыртқа (вальгус) немесе ішке (варус) қисаюы туындайды да, оны cubittаs varus немесе cubittаs valgus деп атайды. Бұл аталған деформацияларды түзету үшін бір жылдан кейін операция жасалады.
Айдаршық үсті төмпешіктердің сынуы апофизиолиздерге жатады. Себебі, сынық жазығы көбінесе өсу қабатымен өтеді. Ол 8-14 жастағы балаларда жиі кездеседі. Ішкі айдаршық үсті төмпешігі көбінесе қолды созып құлағаннан, шынтақ буынының қатты бүгілуінен, білектің сыртқа қарай қисаюынан туындайды.
Иық сүйегінің ішкі айдаршық үсті төмпешігінің сынуы білек сүйектерінің шынтақ буынынан шығуымен қатар жүреді. Бұл жағдайда буын қапшығы зақымдану танады.
Клиникасы және диагностикасы. Иық сүйегінің ішкі айдаршығының үстіңгі төмпешігінің сынуы білек сүйегінің шығуымен жүрген кезде буында қимыл-қозғалыс болмайды. Шынтақ буынында деформация анықталады. Гютер ұшбұрышының теңдігі бұзылады. Кейіннен білек пен иық бұлшық еттерінің солуы (гипотрофия) байқалады. Сынған сүйекті орнына келтіріп, шыққан буынды орнына салғаннан кейін әрдайым рентгенография жасау қажет.
Сурет VI. 8. Иық сүйегінің айдаршық үсті сынығы
Ішкі айдаршықтың үстіңгі төмпешігі сынып, буын сүйектерінің арасына қысылып қалған жағдайда оны консервативті немесе оперативтік жолмен алып, орнына келтіру қажет. Операция немесе репозиция наркозбен жүргізіледі.
Иық сүйегінің айдаршығының басының(capitulum humeri) сынуы 4-10 жас аралығындағы балаларда кездеседі. Ол буын ішінің сынықтарына жатады. Сынық көбінесе бала созған қолының алақанына құлаған жағдайда пайда болады. Себебі шыбық сүйегінің дөңгелек басы айдаршық басына тіреледі де оны сындырады. Егер сынық жазығы өсу сызығының шеміршегі арқылы өтсе, оны эпифизеолиз, ал метафиздің бір бөлігін алып жүрсе остеоэпифизеолиз деп атайды.
Сурет VI. 9. Иық сүйегінің айдаршық арқылы сынығы
Клиникасы және диагностикасы. Айдаршық басының сыртқы бөлігінің сынығы буын қапшығының жарақаттануы мен буын ішіне қан құйылумен жүреді. Сынған сүйек сынығы төменге сыртқа, жоғарыға жылжуы немесе 900-тан 1800-қа дейін айналып кетуі мүмкін. Сүйек сынығының ығысуына соққы күшінің бағыты айдаршыққа бекітілетін бұлшық ет тобының жиырылуы әсер етеді.
Емі. Айдаршықтың сыртқы бөлігінің сынықтары (эпифизиолиз, остеоэпифизиолиз) ығысусыз немесе айналымы 450-600-тан аспаса консервативті емді қолданылады. Репозиция кезінде білекті ішке қарай қисайтып шынтақ буынын варусқа келтіріп, сүйек сынығын төменнен жоғары, сырттан ішке қарай жылжытып орнына түсіру қажет. Сүйек сынықтары бір-біріне тура келуі болмаған жағдайда буында контрактура, немесе жалған буын (псевдоартроз) туындайды. Операция сүйек сынығының ығысуы 3мм-ден көп, айналма ығысуы (ротация) 600 жоғары болған жағдайда жасалады.
Білек сүйектерінің сынығы.
Білек сүйектерінің сынығы балалардағы қол-аяқ сынықтарының ішінде ең жиі кездесетін сынықтарына жатады. Мұндай сынықтар қолды созып құлағанда, соққы күші тура әсері еткенде туындайды.
Сурет VI. 10. Білек сүйектерінің төменгі метаэпифизігнің сынықтары
Шыбық сүйегінің жоғарғы бөлігінің сынығы.
Балаларда шыбық сүйегінің жоғарғы (проксимальды) бөлігінде жиі мойын аймағы сынып, көбінесе сынық жазығы көлденең жүреді немесе метафиздің бір бөлігін қамтиды. Сондықтан оларды эпифизеолиз, немесе остеоэпифизеолиз деп атайды.
Клиникасы және диагностикасы. Шыбық сүйегінің мойны сынған жағдайда осы аймақта ауырсыну, ісік байқалады. Супинация және пронация кезінде ауырсыну болады немесе ондай қимылдарды бала жасай алмайды. Білекті бүгу және жазу қимылдары шектелмейді. Диагноз рентгенографиядан кейін қойылады.
Емі. Шынтақ сүйегі сынықтарының ығысу дәрежесіне байланысты. Шыбық сүйегінің мойын сынығы ығысусыз болғанда, ығысу сүйектің көлденеңінің үштен бірінен аспаса, 150-қа жетпесе эпифизеолиз кезінде, гипстен лонгета салынады. Қолға, білектің супинация және шынтақ буынында 900 бүгілген жағдайында, иықтың жоғарғы үштен бір бөлігінен саусақтарға дейін, 2 аптаға гипстен лонгета салынады.
Шыбық сүйегі сынықтарының ығысуы үлкен болса, буын қапшығының жыртылуы мүмкін. Мұндай жағдайда жабық репозицияны Баиров тәсілі бойынша жүргізеді. Жабық репозиция нәтиже бермеген жағдайда операция жасалады. Балаларда шыбық сүйегінің дөңгелек басын алып тастау тәсілі қолданылмайды, себебі cubitas valgus деформациясы пайда болады.
Шынтақ сүйегінің сынуы.Шынтақ сүйегінің білек өсіндісі көбінесе үлкен жастағы балаларда кездеседі. Мұндай сынық тікелей шынтақ сүйегіне білек өсіндісіне тиетін соққыдан туындайды.
Клиникалық көрінісі сүйек сынықтарының ығысуының бар-жоқтығына байланысты болады. Үлкен ығысу кезінде шеткі байламдар үзіліп, шынтақ сүйегінің білек өсіндісі бұлшық еттердің тартуының әсерінен жоғары қарай жылжиды.
Емі жабық репозиция жасап білекті шынтақ буынында 1700 бүгіп иық сүйегінің жоғарғы жағынан саусақтарға дейін гипстен лонгета салынады. Жабық репозиция нәтижесіз болған жағдайда операция жасау қажет.
Білек сүйектерінің диафиздерінің сынуы.
К
линикасы
және диагностикасы.
Білек сүйектерінің диафиздерінің
сынықтары толық ығысса, сынған жер
ауырады, білекті қимылдату шектеледі,
деформация пайда болады.
Сурет VI.11. Білек сүйектерінің диафиздерінің сынығы
Балаларда сүйек қабы астындағы «жасыл шыбық» тәріздес сынықтар жиі кездеседі де клиникалық көрінісі аз болады. Сондықтан, мұндай сынық диагнозы рентгенографиядан кейін қойылады. Егер сынық уақытында анықталмаса сүйек сынықтары дұрыс бітпеуінен білектің қисаюы туындайды.
Шынтақ сүйегінің диафизінің жеке сынуы сирек кездеседі. Шынтақ сүйегінің жоғары үштен бір бөлігінің сынуы, шыбық сүйегінің дөңгелек басының шығуымен қатар жүреді. Оны Монтеджи сынығы деп атайды. Мұндай зақымдану дер кезінде анықталмай, шыбық сүйегінің шыққан дөңгелек басы орнына келтірілмесе, шынтақ буынында қимыл-қозғалысының шектеулілігі пайда болады. Монтеджи сынығын уақытында анықтау үшін шынтақ буынының рентгенограммасында иық-шыбық буындарына және Смит пен Гинзбруг сызықтарын жүргізіп оларға көңіл аударылуы қажет.
Емі. Шыбық және шынтақ сүйектерінің диафиздері сынуы ығысусыз болғанда гипстен алақан сүйегінің басынан иық сүйегінің жоғарғы бөлігіне дейін орташа физиологиялық жағдайда лонгета салынады. Білек сүйектерінің ығысып сынуы кезінде наркозбен жабық репозиция өткізіледі. Репозициядан 5-6 күннен кейін, орнына түскен сынықтардың ісік қайта жылжып кетуін уақытында анықтау, дер кезінде ем шарасын қолдану үшін балаларды науқасханаға жатқызып бақылау қажет. Иммобилизация мерзімі 4-5 аптаға созылады. Білек қимылы толығымен 2,5-3 айдан кейін өз қалпына келеді.
Шыбық сүйегінің эпифизеолизі мен остеоэпифизиолизі ең жиі кездесетін сынықтар қатарына жатады. Бұл эпифизеолиз кезінде өсу шеміршегі зақымдану танғандықтан шыбық сүйегінің өсуі тоқтап, Маделунге деформациясы туындайды.
Клиникасы және диагностикасы. Шыбық сүйегінің эпифизеолизі, остеоэпифизиолизі кезінде сынған жер ауырсынады, сүйек ығысқан жағдайда «істік» («штык») тәріздес деформация пайда болады. Диагноз рентгенгенографиядан кейін қойылады.
Емі. Шыбық сүйегінің эпифизеолизінің, остеоэпифизиолизінің емі жабық репозиция. Репозиция кезінде сүйек сынықтарын бір-біріне жанастырып сәйкестендіру қажет, өйтпеген жағдайда шыбық сүйегі өспей қысқарып, Маделунг деформациясының туындауына алып келеді. Білекке гипстен лонгета 3 аптаға салынады да ЛФК, физиоем тағайындалады. Шыбық сүйегінің эпифизеолизінен кейін балаларды 1,5-2 жылға жуық диспансерлік бақылауға алу қажет.
Алақан сүйектері мен саусақ сынықтары.
Білезік, алақан және саусақ сүйектерінің сынықтарына өте мұқият көңіл бөлу қажет, себебі бұл сүйектердің сынығы дұрыс бітпеген жағдайда білезік, алақан және саусақтардың функциясы бұзылады. Зақымдаушы күш білезікке, алақанға және саусақтарға тура әсер еткенде немесе алақанға құлағанда туындайды.
Білезік сүйектерінің сынықтары ішінде ең жиі «ладья» тәрізді (os. scaphoideum) сирегірек «жарты ай» (os.lunatum) сүйегі зақымдану танады.
Клиникасы және диагностикасы. Білезік буынының сыртқы бетінде ауырсыну, ісіну, қимылының шектелуі байқалады және «анатомиялық табакеркаға» басқанда І,ІІ саусақтарды жазып бойымен тартқанда ладья тәріздес сүйектің тұсында ауырсыну сезімі күшейеді. Диагноз рентгенографиядан кейін қойылады.
Емі. Гипстен лонгета алақан мен білектің ортафизиологиялық жағдайында 6 аптаға салынады.
Алақан сүйектерінің сынығы.
Алақан сүйектерінің сынығы ересек балаларда жиі кездеседі. Сынықтар көбінесе ығысусыз немесе бұрышты ығысумен болады.
Клиникасы және диагностикасы. Алақанның сырты ісінеді, қанталайды, басқанда сынған жер ауырсынады, алақан сүйегіне сәйкес саусақты тартқанда, басқанда ауырсыну күшейеді.
Емі. Жабық репозиция жасалғаннан кейін 2-3 аптаға гипстен лонгета салынады. Балаларда, І-ші алақан сүйегінің төменгі метаэпифизінің сынығы - Бенет сынығы деп аталады. Бенет сынығы
кезінде, егер сүйектерде ығысу болса, жылжыған сүйектерді орнына қою үшін I саусақты бойымен тартып, сыртқа қарай әкетіп, төменгі сынықты ішке қарай басып орнына келтіргеннен кейін 3 аптаға гипстен лонгета салынады.
Сурет VI. 12. Алақан сүйектерінің сынықтары
Саусақ сүйектерінің сынықтары жиі кездеседі. Сынған саусақ сүйектерін орнына келтіріп ұстап тұру өте қиын, сондықтан оларды жылжытпай ұстап тұру үшін Каплан бойынша қанқадан тарту әдісі, Киршнер спицасы қолданылады. Иммобилизация 2-3 апта, содан кейін ЛФК, физиоем тағайындалады.