Параллель үдерістердің кинетикасы

Паралель үдерістер деп барысында бастапқы реагенттерден бір уақытта екі немесе бірнеше әртүрлі реакция өнімдері алынатын күрделі үдерістерді айтады.

1) Егер

2) Егер

Параллель реакция үшін KClO₃ –тің ыдырауы мысал бола алады.

2 KCl+3O₂

6 KClO₃

3KClO₄+KCl

Бұл жағдайда бертол тұзының ыдырауы паралель жүреді, бірақ белгілі бір бағыттың жүруі сыртқы шарттарға (мысалы, температура) тәуелді.

Қорытынды: паралельді үдерістердің жылдамдығы максимальді жылдамдыққа ие болатын сатының жылдамдығымен лимителінеді (анықталады).

Қайтымды үдерістердің кинетикасы

Қайтымды _үдерістер деп жүру барысында реакция өнімі түзілуімен бірге оның бастапқы реагенттерге ыдырауы бірге жүретін үдерістерді айтады.

Жылдамдықтың уақытқа тәуелділігін графикалық талдау:

Графикті талдаудан күрделі үдеріс жылдамдығы кері және тура үдерістердің алгебралық қосындысына тең болатындығы шығады.

Қайтымды үдерістер тура реакция жылдамдығы кері реакция жылдамдығына тең болатын ақырғы күйге жетумен аяқталады.

Кальций карбонатының ыдырауы қайтымды реакцияның мысалы бола алады:

CaCO₃ ↔ CaO+CO₂

Тепе-теңдік орындалғанда кальций карбонатының ыдырауының жылдамдығы оның түзілу жылдамдығына тең.

Тепе-теңдік күйге жету үшін қажетті уақыт тепе-теңдік уақыты деп аталады.

Бақылау сұрақтары:

1. Физикалық ұғымдар: жылдамдық; химиялық әрекеттесу акті; реттілік.

2. Тізбектес реакциялардың жылдамдықтарын талдау.

3. Параллель реакциялардың жылдамдықтарын талдау.

4. Қайтымды реакциялардың жылдамдығын талдау.

Глоссарий:

1. Тізбектес үдерістер – аралық өнімдер түзу арқылы жүретін және соңында соңғы өнім алынатын бірнеше сатыдан тұратын күрделі үдерістер.

2. Паралель үдерістер – барысында бастапқы реагенттерден бір уақытта екі немесе бірнеше әртүрлі реакция өнімдері алынатын күрделі үдерістер.

3. Қайтымды үдерістер – жүру барысында реакция өнімі түзілуімен бірге оның бастапқы реагенттерге ыдырауы бірге жүретін үдерістер.

4. Тепе-теңдік уақыты – тепе-теңдік күйге жету үшін қажетті уақыт.

Блиц-тест:

1. Лимиттеуші саты дегеніміз не? Лимиттеуші саты:

a) Тұтас реакцияның жылдамдығын анықтайды

b) Уақыт моментінде өтетін саты

c) Уақыт бірлігінде өтетін саты

d) Реакция өту кезінде өнімнің 1 молі түзілетін саты

e) Бастапқы заттардың 1молі қатысатын саты

2. Тізбектес жүретін үдерістер үшін қандай саты лимиттеуші болып табылады?

a) Минимальді жылдамдыққа ие болатын саты

b) Ақырғы саты

c) Максимальді жылдамдыққа ие болатын саты

d) Аралық саты

e) алғашқы саты

3. Кинетиканың негізгі заңы қалай оқылады? Химиялық үрдістердің жылдамдығы:

a) Сәйкесінше стехиометриялық коэффициенттерге дәрежеленген реагенттердің концентрацияларына тең

b) Реагенттердің концентрацияларына

c) Молекулалықққа дәрежеленген реагенттердің концентрацияларына тең

d) Реацияға түсетін реагенттердің концентрацияларына тең

e) Реагенттердің концентрацияларына немесе қысымдарына тең

4. Параллель үрдістер үшін қандай саты лимиттеуші болып табылады?

a) Жылдамдығы максималды саты

b) Жылдамдығы минималды саты

c) Аралық саты

d) Соңғы саты

e) Жылдамдығы орта саты

5. Қандай тұжырым III – і ретті реакцияға қатысты болады? Жартылай ыдырау уақыты

a) Бастапқы концентрацияның квадратына кері пропорционалды болады

b) Бастапқы концентрацияға кері пропорционалды болады

c) Бастапқы концентрацияға тәуелсіз болады

d) Бастапқы концентрацияға пропорционалды болады

e) Бастапқы концентрацияның квадратына пропорционалды болады

6. Реакцияның жылдамдық константасы дегенідміз не? Жылдамдық константасы:

a) Реагенттердің бастапқы концентрациялары бірге тең болағандағы жылдамдық

b) Реакция өнімдері концентрацияларының тұрақты болуы

c) Тұрақты температурадағы жылдамдық

d) Реагенттер концентрацияларының тұрақты болуы

e) Тұрақты температурада реагенттер концентрацияларының тұрақты болуы

7. Молекулалық дегеніміз не?

a) Реакцияның элементарлы актісіндегі молекулалар саны

b) Реакцияның кинетикалық теңдеуіндегі молекулалар

c) Өзара әрекеттесетін молекулалар саны

d) Реакцияның лимиттеуші сатысындағы молекулалар саны

e) Қайтымды үрдістердегі молекулалар саны

8. Лимиттеуші саты дегеніміз не? Лимиттеуші саты:

a) Тұтас реакцияның жылдамдығын анықтайды

b) Уақыт моментінде өтетін саты

c) Уақыт бірлігінде өтетін саты

d) Реакция өту кезінде өнімнің 1 молі түзілетін саты

e) Бастапқы заттардың 1молі қатысатын саты

9. Вант – Гоффтың ережесі қалай оқылады?

a) Төмен температуралар облысында температураны әрбір 10 градусқа жоғарлатуы үдеріс жылдамдығының 2-4 есе арттуын тудырады

b) Жоғары температуралар облысында температураны әрбір 10 градусқа жоғарлатуы үдеріс жылдамдығының 2-4 есе арттуын тудырады

c) Жылдамдық логарифмы температураға кері пропорционалды болады

d) Төмен температуралар облысында жылдамдық константасының логарифмі температураға кері пропорционалды болады

e) Жоғары температуралар облысында жылдамдық константасының логарифмі температураға кері пропорционалды болады

10. 2-ші ретті реациясы үшін кинетикалық теңдеуді көрсетіңдер

a)

b)

c)

d)

e)