1.Прадмет і задачы гістарычнай навукі. Фармацыйны і цывілізацыйны падыходы да вывучэння гісторыі. Месца гісторыі Беларусі ў еўрапейскай і сусветнай гісторыі.

Предмет историч. науки– движение общ-ва во времени, прошлое стран, народов, челов-тва, отдельных сторон деят-сти общ-ва. Предметом ист. Б. явл. изуч-е бел. этноса в процессе его развития и взаимодействия с др. этносами. Задачи истории:

1)Изуч. историч. процесса с целью лучшего понимания действительности.

2)Объяснение явлений и событий с позиции объективности и критицизма.

3)Поиск причинно - последственных связей как основы событий.

4)Пробуждение историч. памяти, нац. самосознания.

5)Воспитание патриотизма, ответс-ости за судьбу страны.

История тесно связана с др. гуманитар. дисциплинами: социологией, психологией, культурологией и др. В отличие от др. наук история рассм. процесс развития общ-ва в целом, анализирует совок. явлений обществен. жизни (экономики, политики, быта, культуры). История и сама явл. многоотраслевой наукой. Она подраздел. на экономич. историю, политич. историю, гражданскую и военн. историю, историю госу-тва и права, историю религии, этнографию, археологию и т.д. По широте объекта изучения история подраздел. на: всемирную ист.; ист. континентов; ист.стран и народов и т.д. Т.о. ист. Беларуси – часть всемирной ист., объектом изучения кот. явл. история нашей страны, вклад народов Беларуси в мировой процесс развития. Более 2-х тыс. лет назад возникли два осн. подхода в историч. мысли, кот. существ. и сегодня. Представители идеалистической концепции считают, что дух, разум, сознание первичны и более важны, чем природа и материя и, что именно они основа исторического процесса. Материалистическое направление считает, что материальная жизнь определ. сознание людей и, что экономич. процессы определ. и духовное развитие. Соврем. отечеств. историч. наука использ. диалектико-материалистич. метод исследов., кот. рассматривает развитие общ-ва как натурально-историч. процесс, что определяется объективными закономерностями и наход. под воздействием объективных факторов (деятельности масс, классов, партий, личностей). Все историч. факты изучаются с помощью принципов историзма, объективности, соц. подхода, альтернативности.

История – наука о прошлом. Для изучения имеется 2 подхода: формационный и цивилизационный. На протяжении долгого периода в Сов. Союзе господствовал «ф» подход. Согласно данной теории в развитии общ-ва можно выразить 5 соц-экон формаций: 1.Первобытнообщинная

2.рабовладельческая

3.феодальная

4.капиталистическая

5.коммунистическая.

По данной теории законы развития общ-ва завис. от развития производител. сил и от классовой борьбы. На соврем. этапе ист. науки «ф» теория отвергается большинством ученых, т.к. она не смогла объяснить, чем движется само развитие производител. сил, а также 5 ее формаций не нашли подтверждения ни на одном из континентов. => выдвигается «ц» теория. Ее основы в том, что в кач-ве главн. объекта исслед-я и описания ист. выступает сам человек. Она вкл. 3 осн. принципа:

1.объектом исследов. явл. не соц-экон. формации, не формы собственности, а человеч. общ-во

2.человек исследуется во всех своих св-вах и проявлениях в жизни.

3.все сферы жизни, общ-ва (экономика, политика, право, культура, религия) явл. равнонеобходим. звеньями историч. процесса. «Ц» теория посвящена объяснению динамики и механизма развития общ-ва, отбором в ходе этого процесса ценностей, содержанием обществ-историч прогресса явл. постоянно возобновляющийся процесс роста и удовлетв. потребностей чел. Цивилизация-одно из ключевых понятий соврем. соц-гуманит. науки. В обыденной жизни термин «цивилизация» употребл. эквивалентом слова «культура». Научное понимание «цивилизации» связано со спецификой предмета исследов., т.е. зависит от той области науки, кот. раскрывает это понятие. В историч науке выдел. неск классифик. по типу хоз-й деят-сти: земледельческую и индустриальную. В зависимости от контакта с др. цивилизациями, выдел. открытые и закрытые. В завис от 2-х главных противостояний в мир. ист. выдел. восточную(Китай), западную(США), промежуточную(Росиия). В завис. от способа произв-ва : первобытную, рабовладельческую (Греция, Рим), феодальную, буржуазную, социалистическую (СССР). В наст.время исследователи кладут в основу классиф. цивилизации культиры. Выделяют традиционную и техногенную цивилизации. Для техногенной хар-ны след. черты: 1.особое представление о природе. природа-сфера приложения сил человека. 2.чел. рассматривается как активное сущ-во, человек призван преобразовывать мир. 3.деят-сть чел. направлена на преобразов. предмета, а не на самого себя. 4.акцент делается на развитие техники и технологии. Для традицион. хар-рно: 1.невмешательство в природу, т.е. человек-созерцатель 2.деят-ть человека направлена на самосовершенств. 3.развитие техники и технологии направлено на развитие собственных нужд (автономию личности).

2.Асноўныя крыніцы па гісторыі Беларусі. Этапы развіцця айчыннай гістарыяграфіі. Перыядызацыя гісторыі Беларусі.

Крыніцыпа гісторыі Беларусі вельмі разнастайныя па форме, зместу і дакладнасці інфармацыі. Гісторыкі карыстаюцца некалькімі тыпамі крыніц. Кожны тып, у сваю чаргу, можа падзяляцца на больш дробныя састаўныя часткі.

Археалагічныя крыніцы. Гэты тып крыніц – асноўны для даследчыкаў да з’яўлення крыніц пісьмовых. Аднак і з існаваннем пісьмовых крыніц археалагічныя не страчваюць сваей вагі ў вывучэнні гістарычных падзей да XV-XVII ст. Да археалагічных крыніц адносяць: рэшткі старажытных паселішчаў, стаянак, гарадзішчаў, гарадоў; выкапневыя прылады працы, прадметы побыту, хатняе начыненне, адзенне; горныя выпрацоўкі, гідратэхнічныя збудаванні, палі старажытнага земляробства, дарогі; зброю, абарончыя збудаванні; магільнікі і інш. На ўсёй тэрыторыі Беларусі зарэгістравана каля 6 тысяч буйных археалагічных помнікаў, што ахопліваюць храналагічны перыяд ад часоў першых пасяленцаў (каля 100-40 тыс. гадоў да н.э.) і да XV ст.

Тапанімічныя крыніцы. Тапонімы– гэта назвы геаграфічных аб’ектаў. Яны былі дадзены яшчэ ў самыя старажытныя часы, захоўваючы звесткі пра этнічны склад старажытнага насельніцтва тэрыторыі, найбольш распаўсюджаныя яго заняткі. Так, існаванне падсечна-агнявой (ляднай) сістэмы земляробства знайшло адлюстраванне ў назвах населеных пунктаў Ляды, Чысць. Ад старадаўніх промыслаў і рамёстваў атрымалі назвы пунктаў Рудня, Кавалі, Пушкары. Ў 20-я – 60-я г. XX ст. праводзілася палітыка перайменавання паселішчаў. Шмат весак і гарадоў, што мелі нязвучныя назвы, страцілі іх. Так каля 1000 старадаўніх назваў населеных пунктаў зніклі з карты Беларусі. У выніку каштоўнасць гэтага тыпу крыніц значна знізілася.

Помнікі пісьменнасці. Пісьменнасць ва ўсходніх славян звязана з увядзеннем братамі Кірылам і Мяфодзіем у 863 г. кірылічнай азбукі, якая пакладзена ў аснову алфавітаў сучаснай беларускай, рускай і ўкраінскай моў.

Раннія пісьмовыя крыніцы– гэта «Аповесць мінулых гадоў», Лаўрэнцьеўскі, Іпацьеўскі, Радзівілаўскі летапісы, «Руская праўда», «Слова аб палку Ігаравым» і інш. дакументы. У іх мы знаходзім самыя раннія звесткі пра гарады Полацк, Тураў, Брэст, Мінск, Друцк, аб рассяленні ўсходніх славян на тэрыторыі Беларусі, іх гаспадарчай дзейнасці, грамадскім ладзе. Разам з археалагічнымі крыніцамі яны даюць досыць поўнае ўяўленне аб жыцці і занятках насельніцтва старажытнай Беларусі.

Беларускія летапісыскладаліся ў межах Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага ў XIII-XVI стст. на старажытнарускай, старабеларускай і польскай мовах. Ранні этап беларускага летапісу прадстаўлены кароткімі летапіснымі рэдакцыямі. Гэта Супрасльскі, Увараўскі, Познанскі, Нікіфараўскі, Слуцкі, Акадэмічны летапісы. Да падрабязных летапісаў адносяцца «Хроніка Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага», а таксама спісы Красінскага, «Летапіс Быхаўца». Яны адлюстроўваюць заканчэнне працэсу этнічнай, палітычнай і эканамічнай кансалідацыі беларускіх земляў, што адбылася да XVI ст. Летапісы канца XVI-пачатку XVII ст. (Баркулабаўскі летапіс, Віцебскі летапіс) аб беларускіх землях гавораць як аб адзіным палітычным і эканамічным рэгіёне.

Гаспадарчыя дакументы XV – першай паловы XIX ст.як крыніцы па гісторыі Беларусі маюць выключную каштоўнасць. Яны прадстаўлены інвентарамі маёнткаў, гарадоў, рэвізіямі дзяржаўных і магнацкіх маёнткаў і г.д. Тут маюцца звесткі аб памерах зямельных угоддзяў, колькасці двароў, занятках насельніцтва, стане рамяства і гандлю і іншых баках дзейнасці насельніцтва.

Матэрыялы цэнтральных і мясцовых органаў дзяржаўнай улады Расійскай імперыіз’яўляюцца крыніцай па вывучэнню палітыкі цэнтральнага ўрада на беларускіх землях і стана развіцця гаспадаркі Беларусі ў XIX – пачатку XX ст.

Мемуарная літаратура і дзённікіўтрымліваюць вельмі каштоўныя звесткі аб настроях, якія панавалі ў грамадстве ў тыя часы, аб спосабах вядзення гаспадаркі ў кожным канкрэтным маёнтку, якім валодаў аўтар.

Статыстычныя даведніківыдаваліся ў межах Расійскай імперыі з пачатку XIX ст. Адзін з першых даведнікаў: «Статистическое изображение городов и посадов Российской империи по 1825 год» (1829 г.) утрымліваў дакладныя звесткі аб эканамічным стане беларускіх гарадоў. Друкаваліся спецыялізаваныя даведнікі, яны ахоплівалі розныя сферы гаспадарчага развіцця («Фабрично-заводская промышленность России. Перечень фабрик и заводов» (1897 г.); «Статистика землевладений в 1905 г.» (1906-1907 гг.), а таксама матэрыялы рэвізій конскіх перапісаў і ўсеагульнага перапісу насельніцтва Расійскай імперыі 1897 г.

У савецкі перыяд перш за ўсё выдаваліся статыстычныя даведнікі па выніках кожнай пяцігодкі ці да юбілеяў існавання савецкай улады («Советская Белоруссия», 1921 г.; «Белорусская ССР в цифрах. К 10-летию существования БССР. 1919-1929 гг.», 1929 г.; «Ітогі першай пяцігодкі БССР», 1934 г.; «Белорусская ССР за годы Советской власти», 1967 г.; «Народное хозяйство Белорусской ССР. Юбилейный статистический ежегодник», 1978 г. і г.д.). Да кожнага з іх трэба падыходзіць творча і крытычна.

Перыядычныя выданні – гэта агульная перыёдыка, прадстаўленая грамадска-палітычнымі, культурнымі часопісамі і газетамі «Русский архив» (1863-1917), «Русская старина» (1870-1918 гг.), «Губернскія ведамасці», “Мінскі лісток”, гарадскія газеты-капейкі, першымі беларускімі газетамі “Наша доля” і “Наша ніва”.

Публікацыя дакументаўпа гісторыі Беларусі пачалася ў першай палове XIX ст. Першай такой публікацыяй з’явілася выданне «Белорусского архива древних грамот. 1507-1768 гг.», здзейсненнае Іванам Грыгаровічам у 1824 г. Шматтомныя выданні здзейсніла Пецярбургская археаграфічная камісія, што выдала 5 тамоў «Актов, относящихся к истории России», 1846-1853 гг. і 15 тамоў «Актов, относящихся к истории Южной и Западной России», 1863-1892 гг. Віленская археаграфічная камісія выдала на працягу 1865-1904 гг. 39 тамоў «Актов, издаваемых Виленской Археографической комиссией» і 14 тамоў «Археографического сборника документов, относящихся к истории Северно-Западной Руси». Археаграфічная камісія, што працавала ў Віцебску, у 1871-1906 гг. выдавала «Историко-юридические материалы», усяго 32 выпускі. Такім чынам асноўная частка публікацыі дакументаў была здзейснена ў дарэвалюцыйныя часы.

У савецкі перыяд ў 20-я гг. выдадзен зборнік «1905 год у Беларусі». У 30-я гг. убачылі свет «Матэрыялы да гісторыі мануфактуры Беларусі ў гады распаду феадалізму» (у 2 т.); Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах, IX-XVIII стст.» (Т.1. 1936), «Дакументы і матэрыялы па гісторыі Беларусі, 1772-1903 гг.» (Т.3. 1940). У 50-70-я гг. выдадзены зборнік «Белоруссия в эпоху феодализма» (У 4 т.), «Документы и материалы по истории Белоруссии. 1900-1917 гг.», «Хрестоматия по истории Белоруссии. С древнейших времен до1917 г.».

Архіўныя матэрыялыможна разглядаць як асобны тып крыніц. Зараз ў Нацыянальным архіве Беларусі налічваецца 7089 фондаў (па дакументах з XIV да XIX ст. – 3089, па дакументах XX ст. – 4000), у якіх захоўваецца больш за 2 млн. спраў, частка з іх – каштоўныя крыніцы па эканамічнай гісторыі Беларусі.