Ф-УК-081/2015

«СЫРДАРИЯ» УНИВЕРСИТЕТІ

«ЖАРАТЫЛЫСТАНУ ЖӘНЕ МАТЕМАТИКА» ФАКУЛЬТЕТІ

«БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ» КАФЕДРАСЫ

«БАСҚАРУ МОДЕЛЬДЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІ» ПӘНІНЕН

Дәріс конспектілері (тезистері)

Жетісай, 2015

Құрастырған: тех.ғ.к.аға оқытушы Рузибаев А.Ж.

Дәріс тезистері «Бағдарламалық қамтамасыз ету» кафедрасының

«____»______2015 ж. мәжілісінде талқыланды және №___ хаттамамен бекітілді

Кафедра меңгерушісі:_____________ ____тех.ғ.к. Ж.С.Кукриев______

(қолы)

1-лекция.Кіріспе.Операцияларды зерттеу пәні миндеттері. Модель түрлері.

Ғылыми-техникалық прогресстің шапшаң өсуі – жағдай туралы және бар ресурстар туралы белгілі ақпараттар негізінде тиімді шешімді қабылдауды және жүзеге асыруды қамтамасыз ететін басқару жүйесін жетілдіруді талап етеді. Осы мәселелермен амалдарды зерттеу теориясы шұғылданады.

Амалдарды зерттеу – әр түрлі ұйымдастыру жүйелерін тиімдірек басқаратын дайындау және практикалық қолданысы бар әдістермен айналысатын ғылыми пән.

Кез келген жүйені басқару белгілі бір заңдылықтарға бағынатын үрдіс ретінде жүзеге асырылады. Оны білу осы үрдісті жүзеге асыру үшін қажетті және жеткілікті шарттарды анықтауға мүмкіндік береді. Ол үшін үрдісті және сыртқы шарттарды сипаттайтын барлық параметрлер сандық, анықталған және өлшенетін болуы керек. Осыдан амалдарды зерттеудің мақсатын алуға болады.

Амалдарды зерттеудің мақсаты – басқаруды ұйымдастыру бойынша қабылданатын шешімдердің сандық негізделуі.

Басқарудың нақты есебін шығару барысында амалдарды зерттеу әдістерін қолдану мына мәселелерді ұсынады:

• күрделі жағдайларда немесе анықталмағандық жағдайларда есептің шешімін қабылдау үшін экономикалық және математикалық модельді құру;

• шешімді қабылдау нәтижесінде және қандай да бір әрекеттің нұсқасының артықшылығын бағалауға мүмкіндік беретін тиімділік критерийін белгілеу нәтижесінде анықталатын өзара байланысты зерттеу керек.

Негізгі ұғымдар мен амалдарды зерттеу анықтамасын меңгеру қажет.

Амалдар – мақсатқа жетуге көзделген кез келген басқарылатын іс-шара. Амалдардың нәтижесі оны өткізу, ұйымдастыру тәсілдерінен, басқаша айтқанда – қандай да бір параметрлерді таңдаудан тәуелді болады.

Параметрлерді қандай да бір әдіспен таңдау шешім деп аталады. Шешімнің басқа шешімдерге қарағанда қандай да бір пайыммен қарастырғанда артықшылығы болса мұндай шешімдер оңтайлы шешім болып есептелінеді. Сондықтан тиімді шешімдердің сандық негізделуі амалдарды зерттеудің негізгі мәселелері болып табылады.

Амалдарды зерттеу пәні қолданбалы математиканың бір саласы ретінде қарастырылатындықтан математикалық әдістер ұғымын жиі кездестіреміз.

«Математикалық әдістер» ұғымы «математикалық модель» ұғымымен тығыз байланысты. Расында да, математикалық әдістерді бірден кез келген нысанға (мысал ретінде экономикалық нысандарды алсақ, ел экономикасы, өндірістер, мекемелер, жер шары және т.б.) қолдану мүмкін бола бермейді. Бірақ оларды осы нысанның математикалық моделінің бейнесіне қолдануға болады.

Модель – түпнұсқаны алмастырады және берілген зерттеу үшін ең маңызды кескін мен түпнұсқаның қасиеттерін бейнелейді. Математикалық қатынастардан тұратын модель математикалық модель деп аталады.

Зерттеудің сандық әдістерін қолдану үшін амалдардың математикалық моделін құру талап етіледі. Модельді құру кезінде амалдар қысқартылады, жүйелендіріледі және амал сүлбесі қандай да бір математикалық аппараттың көмегімен сипатталады. Амалдың моделі – математикалық аппараттың (функциялар, теңдеулер, теңсіздіктер, теңдеулер және теңсіздіктер жүйесі және т.б.) көмегімен амалдарды жеткілікті түрде дәл сипатталуы. Амалдың моделін құру үшін сипатталатын құбылыстың мәнін түсіну және математикалық аппаратты білу талап етіледі.

Амалдың тиімділігі – есепті орындаудағы оның бейімділік дәрежесі – тиімділік критерийі – мақсат функциясы түрінде сандық өрнектеледі. Тиімділік критерийін таңдау зерттеудің практикалық құндылығын анықтайды.

2-лекция. Сызықтық программалау модельдері