Ілгерінді ықпал

1. Түбір мен қосымшаның немесе сөз тіркесіндегі сөздер аралығында алғашқы дауыссыз дыбыстың кейінгі дауыссыз дыбысқа әсерін ілгерінді ықпал деп атайды:

2. Қатаң дауыссыздар мен б, в, г, д дыбыстарына аяқталған сөзге қатаң дауыссыздан басталатын қосымша жалғанады. Мысалы: Сурет -тер, кәсіп – кер;

3. Ұяң дауыссызға аяқталған сөзге жалғанатын қосымшаның бастапқы дыбысы ұяң болып келеді. Мысалы: Негіз - дері, күмбез - дер.

4. Түбірдің соңғы дыбысы дауысты немесе үнді дауыссыз болғанда қосымшаның бастапқы дыбысы ұяң немесе үнді дауыссыз болады. Мысалы: Жұмысшы - лар, жасанды - лар.

5. Түбірдің соңғы дыбысы үнді дауыссыз болса, қосымша үнді немесе ұяң даыссыздан басталады. Мысалы: Қор - дың, материал - дың.

6. Түбірдің соңғы дыбысы ш болып, қосымшаның бастапқы дыбысы с болса, айтылуда с - ш дыбысына айналады. Бірақ жазуда қосымшаның алғашқы түрі сақталады. Мысалы : Аш-са (ашша).

Кейінді ықпал

Түбір мен қосымшаның немесе сөз тіркесіндегі сөздер аралығында кейінгі дыбыстың алдыңғы дыбысқа әсерін кейінді ықпал дейді.

1. Қ, к, п қатаң дауыссыздарына аяқталған сөзге дауысты дыбыстан басталатын қосымша жалғанса, бұл қатаң дауыссыздар ұяңға айналады. Мысалы: Тірек - тірегі, сұйық - сұйығы.

2. Түбірдің соңындағы н дыбысы одан кейінгі б, п дыбыстарының әсерінен айтылуда м дыбысына айналады. Мысалы:

Сәрсенбі - сәрсембі.

Тапсырмалар

1. Мәтінді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

2. Мәтін бойынша берілген сұрақтарға жауап даярлаңыз.

3. Жақшадағы сөздерді аударып, сөйлемді толықтырыңыз:

а) (Некоторые работы художника ) топтасып, жинақталып, жалпы және арнайыға бөлінеді.

б) (Қыл қалам, жақтау, тиянақ таған) сурет салуға қажетті құралдар.

4. Сөйлемдерді аяқтаңыз, орыс тіліне аударыңыз :

а) Живопись станоктік және монументтік деп ... ...

б) Мұндай әдісті ... ... ....

в) Қайта өрлеу дәуірінің ....

г) Живопись - ең бір ... ...

5. Берілген сөздерге тиісті жалғауларды жалғаңыз:

Сұрақ(і, ы)өнім (дар, дер.), өмір (ды, ді.), бұйым (дар, дер.), сурет (тар, тер.), көрме (сы, сі.), бояу (ы і.), жүрек(і, ы), шебер (лар, лер.), қонақ (ы, і), кенеп (ы,і.), кескін (ды, ді.), кеңістік (та, те.), әдістер (ды, ді.), кешен (нан, нен.), монумент (тық, тік.).

6. Берілген сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз.

Живопись – вид изобразительного искусства, воспроизводящий предметы и явления реального мира с помощью красок. Основа живописи – цвет.

По назначению живопись бывает:

Монументальная живопись - всегда соединена с архитектурой.

Станковая живопись – картины очень многообразные, могут быть написаны маслом, акварелью, гуашью.

7. Сөйлемдерді мәнерлеп оқып, орыс тіліне аударыңыз.

Затқа қарап сурет салғанда қағаз бетіне нәрсенің жоғарғы және төменгі шекараларын белгілеп алу керек. Суреттің шекараларын белгілегенде нәрсенің негізгі пропорциялары белгіленеді. Егер осы кезде қателіктер кетіп, ол дер мезгілінде түзелмесе, онда нәрсенің формасы дұрыс шықпайды, сурет мүлдем жарамсыз болуы мүмкін.

8. Көп нүктенің орнына «ы» немесе «і» әрпін қойып жазыңыз:

Көлеңкеге тығ...лып,

Көс ...леді күш...гім.

Күн көзіне бұйығ...п,

Маужырайды мыс...ғым.

(М. Хакимжанов)