4. «InternationalLiving» журналының өмір сапасы индексі [45]

«International Living» халықаралық журналы 2009 жылдан бастап жыл сайын Әлем елдері көпшілігінде өмір сапасын жеке бағалауды жүргізеді. Мәні жағынан журналдың бағасы негізгі мақсаты өмірдің американдық-еуропалық стандарттарына үйреніп қалған ағылшы тілді тұтынушы көзқарасы тұрғысынан Әлемдегі өмір сүру үшін жақсы орындарды анықтау субъективтік сипатқа (авторлар оны жасырмайды) ие.

Өмір сапасы индексін есептеу мақсатында зерттеу тоғыз санаттардағы 194 елді қарастырады:

1. Ең төменгі күн көріс деңгейі

2. Мәдениет және бос уақыт

3. Экономика

4. Қоршаған орта

5. Еркіндік

6. Денсаулық

7. Инфрақұрылым

8. Қауіпсіздік және тәуекел

9. Климат

Тұжырымдама өмір сапасын тек қана сандық санаттармен бағалаудың мүмкін еместігін мойындайды. Оған таңертең есіктен шығып, сол жерде жағажайға бару, мейірімді көршілер және жақсы дәрігерлер жоғарыда болатын мүмкіндік сияқты үйреншікті жағдайлар жатуы мүмкін. Көбінесе мұндай ұсақ-түйектер елдегі инфрақұрылымнан маңыздырақ болады. Сондықтан журналдың зерттеуі тек қана сандар мен фактілерді емес, сондай-ақ, өзінің оқырмандарын сезінуді ескереді.

Әдістеме

Рейтингті есептеу 100-балдық жүйе негізінде болады. Әрбір ел кез келген басқа елмен салыстырғанда, 0-100 аралығында санаттардың әрқайсысында бағаланады: 0 алатын ел осы санаттағы нашары болып табылады, тиісінше, 100 деген баға алған ел үздік болып табылады.

Зерттеуге аннотацияда оның авторларының өзі оның алдын-ала алынғанын мойындайды. Ол зерттеу көздері, қызметкерлер және бірлескен редакторлар батыс адамының көзқарасы тұрғысынан өмір стандарттарын қарастырады: өмір сүру деңгейі, мәдениет және ойын-сауықтың жоғары немесе төмен екендігі, қандай ахуал барынша ыңғайлы болып табылатындығын білдіретін белгілі бір алдын-ала алынған идеялар. Сондай-ақ, ресми көздерден алынған статистикалық деректердің әрқашан өзекті, дәлме-дәл немесе сенімді, олардың кейбірі барынша субъективті болып табылмайтыны түсініледі. Басқа да жиналған статистикалық деректер әртүрлі себептермен ескірген немесе сенімді емес ретінде бағалануы мүмкін. Статистикалық ақпарат өмір сапасын бағалауда әрқашан объективті болмағандықтан, нақты жағдайды барынша шынайы көрсету үшін сондай-ақ, субъективтік факторды пайдалану қажеттігі бар.

Түпкілікті бағаны есептеу үшін әрбір санатқа белгілі бір салмақ беріледі.

Өмірдің құны (15% қорытынды рейтингте). Санат қарастырылатын елдер мен АҚШ-тағы өмір құнын салыстырады. Бұл санаттағы негізгі дерек көзі АҚШ Мемлекеттік департаментінің шетелдегі өмір құны индексі болып табылады. Өмір құнын есептеу үшін пайдаланылатын шығындар әртүрлі елдердегі өмірдің батыстық стиліне қолданылады. Есептеуге сондай-ақ, елдердің мемлекеттік қарыз көлемі енгізіледі.

Мәдениет және бос уақыт (10%). Бұл санатты есептеу үшін сауаттылық деңгейі, мерзімді басылымдардың таралымы, бастауыш және орта мектептің жай-күйі, ЖІӨ-дегі білім үлесі, шаршы километрге ЮНЕСКО ескерткіштерінің саны, сондай-ақ, мәдени және ойын-сауық объектілердің әртүрлілігінің субъективтік рейтингі қарастырылады.

Экономика (15%). Әрбір елдің экономикасының даму дәрежесін анықтау үшін пайыздық мөлшерлемелер, ЖІӨ, ЖІӨ өсу қарқыны, халықтың жан басына ЖІӨ, инфляция қарқыны қарастырылады.

Қоршаған орта (10%).Осы санаттағы елдің баллдар санын бағалау үшін шаршы километрге халықтың тығыздығы, халықтың өсу қарқыны, халықтың жан басына парниктік шығарындылар, елдің жалпы ауданындағы қорықтар пайызы қарастырылады.

Еркіндік (10%). Осы санатты бағалау азаматтардың саяси құқықтарына және азаматтық еркіндікке екпін түсіре отырып, тұтастай Freedom House зерттеуіне негізделеді.

Денсаулық (10%). Бұл санатта тәуліктік қажеттілік пайыздарында тұтыну калориялары, бір дәрігерге адамдар саны, халықтың 1000 адамына аурухана орындарының саны, қаупсіз ауыз суға қолжетімділігі бар халықтың үлесі, нәрестелер өлімінің деңгейі, күтілетін өмірдің ұзақтығы, елдің ЖІӨ пайыздарда денсаулық сақтауға мемлекеттік шығындар қарастырылады.

Инфрақұрылым (10%). Елдің инфрақұрылымын бағалауды есептеу үшін теміржолдардың ұзақтығы, қатты жабыны бар жолдардың ұзақтығы, әрбір елдегі кеме жүретін су арналарының ұзақтығы, көрсеткіштерде келтірілген халық саны және әрбір елдің көлемі сияқты көрсеткіштер қарастырылады. Сондай-ақ, халықтың жан басына әуежайлар, автомобильдер, телефондар, интернет-провайдерлер және ұялы телефондар саны есептеледі.

Қауіпсіздік және тәуекел (10%). Зерттеудің бұл санатын есептеу үшін өмір және денсаулық үшін қауіпті өмір шарттарын сипаттайтын АҚШ Мемлекеттік департаментінің деректері пайдаланылады.

Климат (10%). Әрбір елдегі климатты бағалау туралы шешім қабылдаған кезде жауын-шашынның орташа жылдық көлемі, орташа жылдық температура, табиғи апаттардың көлемі және қауіптілігі қарастырылады.

International Living Өмір сапасы индексін есептеу кезінде мынадай дерек көздері пайдаланылады: ЮНЕСКО Статистикалық жылнамасы; әлемдегі еркіндік: саяси құқықтар және азаматтық еркіндіктерді жыл сайынғы шолу, АҚШ Сауда министрлігі, АҚШ Мемлекеттік департаменті, Біріккен Ұлттар Ұйымының есірткіні бақылау және қылмыстың алдын алу жөніндегі басқармасы; FreedomHouse шолуы; АҚШ Статистикалық шолуы, TheWorldFactbook, Халықаралық альманах және фактілер кітабы; World Bank Атласы; GaleCountryandWorldRankingsReporter; АҚШ Мемлекеттік департаменті шетелдегі өмір құны индекстері, Дүнежүзілік денсаулық сақтау ұйымының шолулары, БҰҰ Статистикалық жылнамасы.

Сондай-ақ,The New York Times, The Wall Street Journal, National Geographic, Time және The Economist әйгілі газеттері мен журналдары пайдаланылады.

Сондай-ақ, аталғандай өмір сапасын анықтау үшін Әлемнің әртүрлі түкпірінде тұратын журналдың оқырмандарының, редакторларының және жазушылардың субъективтік пікірлері пайдаланылады

Әртүрлі Әлем елдерінде өмір сапасы қандай өлшемдермен бағаланатындығын анықтау қажет. Мысалы, АҚШ дәстүрлі түрде рейтингте жоғары позицияны иеленеді. Бұған ең алдымен статистикалық көрсеткіштермен қол жеткізіледі: АҚШ-та әлемдегі ең ірі экономика бар, осының арқасында ел инфрақұрылымы үшін ең жоғары бағаларды алады. Сондай-ақ, АҚШ қалған тоғыз санатта да жоғары бағаларды алады. Осылайша, қатаң статистикалық негізде АҚШ-ты басып озу қиын: АҚШ-та қатты жабыны бар жолдар көп, әуежайлар және ұялы телефондар көп, интернетке қолжетімділік жақсы.

Бірақ статистика әрқашан өмір сапасы тұрғысынан істердің нақты жағдайын көрсете бермейді. Экономикасы төмен дамыған ондаған басқа да елдерде барынша аз шығындарда ыңғайлылық деңгейі осындай, тең сападағы өмір сүруге болады. Мысалы, Куэнка қаласы, Эквадор, ай сайынғы табысы 2000 АҚШ доллары болғанда өте жоғары өмір сүру деңгейіне (өте жақсы денсаулық сақтауға қол жеткізу, жалдамалы қызметкер қызметі және т.б.) қол жеткізуге болады. Осы себептерден әдістеме елдің тікелей тұрғындарының субъективтік бағалары көмегімен статистикалық аппаратты түзетеді.