7. М. Хроханың ұлттық қозғалыс типологиясы туралы концепциясы

Хрох подчёркивает, что многие из этих связей на разных исторических этапах могли меняться ролями – что-то становилось важнее, что-то уходило на историческую периферию. Но историк особо подчёркивает три «абсолютно незаменимых» условия нации: память об общем прошлом, трактуемом как общая народная судьба; плотность и интенсивность культурных связей, обеспечивающих высокий уровень социальной коммуникации; концепция равенства всех членов группы, организованных в гражданское общество. Не углубляясь в исторические перипетии,  которые в качестве примеров приводит Хрох, нужно обратить внимание на саму модель возникновения нации. Процесс формирования нации делится на три стадии: А, B, С: Стадия А: «Развитие национальной культуры, основанное на местном языке и его нормальном использовании в образовании, управлении и экономической жизни». На первой фазе интерес к нации носит культурологический, я бы сказал, фольклорный характер. Национальные активисты изучают родной язык и культуру. Осознаются корни, и формируется один из столпов каждой нации – историческая память; Стадия B: «Обретение гражданских прав и политического самоуправления – сначала в форме автономии, а в конечном счёте … и независимости». Здесь в борьбу вступает новое поколение национальных активистов, которые начинают вести целенаправленную пропаганду среди населения, которое должно стать нацией. Сначала они не достигают заметного успеха, но чем дальше, тем круче, поэтому происходит переход к следующей стадии; Стадия C: «Создание завершённой социальной структуры, пронизывающей всю этническую группу и включающей образованные элиты, классы чиновников и предпринимателей, но так же, где необходимо, свободных крестьян и организованных рабочих». Национальное движение становится массовым, то есть не только интеллектуалы представляют нацию, но само население становится нацией. После этого ключевой целью национального движения становится оформление политического тела нации – государства.

8. Жәдитшілдік Ресейлік мұсылмандардың ағартушылық идеологиясы

9. Қазақстандағы Жәдитшілдік мектептер мен медремселер

http://library.psu.kz/fulltext/transactions/1525_sutjans_jaditshildik_jayinda_s._sutjan.pdf

Жәдитшілік (араб.: جادىيدىيييا‎ — «жаңа») — 19 ғ. екінші бөлігінде пайда болған, 20 ғ. басында кең тараған қоғамдық-саяси және діни қозғалыс. Мұсылман әлемінде, әсіресе Ресей түркі тілдес мұсылман зиялы қауымының озық бөлігінің өкілдері арасында кең тараған. Ресей империясының түркі халықтарының ағарту үдерісіне және жалпы халықтарының дамуына үлкен тарихи рөлін ойнаған. Жәдиттердің халықты ағарту, өзгерістер мен дамыту үшін еңбек ету, демократиялық құқықтар үшін күрес, бір жағынан исламды сақтау, екінші жағынан Еуропаның жақсы жақтарын алу — түркі тілдес мұсылман халықтарының дамытуында үлкен үлес еді. Жәдиттердің еңбегі бекер емес еді.

Ысмайыл Ғаспыралының жаңа оқу тәсілінің насихаттандыру толқынында пайда болып, әр қарай дамып кеткен. Жәдиттердің негізгі ұстанымдарының бірі — мұсылман мектептерінде балаларды жаңа бағдарлама бойынша оқыту. Мысалы, араб әліпбиін үйреткенде, дыбыс тәсілімен (әр әріпті белгіленетін дыбысына сай) оқыту, бұрыңғыдай әріп құрастырушылық тәсілімен оқытпау. 

Жәдиттер мектеп жүйесін түбегейлі өзгерткісі келді, бірақ білім беру сипаты діни көзқарастарының негізінде қалдырғысы келді. Осылайша, жәдиттер дінді білім беруінен бөлмеген, бірақ білім беру саласында да, кейін басқа тұрмыс салаларында өзгерістер үшін болған. Бұл жәдиттердің көзқарастары керітартпа қағидаларымен қайшылықта еді.

Жәдитшілік ең жарық тұлғасы Ысмайыл Ғаспыралы еді. Еділдегі татарлардың арасында жәдидизмні Мұса Бигиев, Әбдінәсір Құршауи таратты. Кейін, жәдитшілік идеялары қазақ даласына және Түркістанға, Орта Азияға келген. Мұстафа Оразай, Әлихан Нұрмұхамедұлы Бөкейхан, Халел Досмұхамедұлы, Мағжан Жұмабаев, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Міржақып Дулатұлы жәдитшілік толқыны арқасында өз потенциалын көрсете алған.