Тарихы[өңдеу]

Инфрақызыл сәуленің анықталғанынан кейін, неміс физигі Иоганн Вильгельм Риттер спектрдің қарсысындағы, күлгін түстен толқын ұзындығы қысқа сәулені зерттеуді бастады. 1801 жылы көрінбейтін ол жарықта ыдырайтын күміс хлориді күлгін ауданның шекарасынан тыста орналасқан көрінбейтін сәуле әсерінен тезірек ыдырайтынын байқады. Күміс хлориді жарықта бірнеше минут ішінде күңгірттенеді, ал спектрдің әр бөлігі процесс жылдамдығына әртүрлі деңгейде әсер етеді. Күлгін түске дейінгі ауданда бұл процесс ең тез байқалады. Сол кезде көпртеген ғалымсдар жарық үш компоненттен құралады деген тұжырымға келді: тотықтандыратын(инфрақызыл), жарықтандыратын (көрінетін жарық) және тотықсыздандыратын (ультракүлгін).^[2]

Рентген– рентгендік және гамма-сәулелердің экспозициялық дозасының жүйеден тыс өлшем бірлігі.

10-4 Кл/кг.Ол сол сәулелердің ауаны иондау әсері бойынша анықталады. Бірліктің аты В.К.Рентгеннің құрметіне қойылған. Ол қысқаша Р (орысша), не R (халықаралық) таңбасы арқылы белгіленеді. Бірліктердің халықаралық жүйесінде экспозициялық дозаның бірлігі ретінде 1 Кл/кг алынады. 1Р=2,57976

Рентген — атомдық жарылыс кезіндегі сәулелену шамасын өлшеуге арналған арнайы өлшем бірлігі. Рентген — қалыпты қысым мен 2 млрд. жұп ионтүзетін температурада 1 текше см ауа шығаратын гамма-сәулелену шамасы.^[1]

Ренттен өлшегіш[өңдеу]

Рентген өлшегіш (орыс. Рентгеномер) — залалданған аудандағы радиация шамасының деңгейін өлшеуге арналған құрал. Ол сағатына бірнеше жүздеген ренттенге жететін радиация деңгейін өлшей алады және залалданған аудан мен күштерді, кауіпті залалдану өңірінің шегін белгілей алады.

Рентгендік сәуле шығару[өңдеу]

Рентгендік сәуле шығару (орыс. Рентгеновское излучение) — толқындарының ұзындығы 10^-7 ден 10^-12 м-ге дейін болатын көзге көрінбейтінэлектромагниттік сәулелер. Ол көптеген тұнық емес материалдардан өтеді. Рентгентүтікшелер, радиоактивті изотоптар, электрондарды тездеткіштер, ядролық жарылыстар рентгендік сәуле шығару негізі болыл табылады. Рентгендік сәуле шығару фотоүлбірлер, люминесцентті экрандар, ядролық сәулелену детекторлары арқылы тіркеледі. Ғылыми зерттеулерде, медицинада, ақау көргіштерде және т.б. қолданылады.

Инфрақызыл сәуле – көрінетін жарықтың қызыл бөлігі (0,74 мкм) мен қысқа толқынды радиосәуленің (1 – 2 мм) арасындағы спектр аймағына орналасқан электрмагниттік сәуле. Инфрақызыл сәуле қыздыру шамын, газразряд]]ты шам шығаратын сәулелердің едәуір бөлігін құрайды.

Кез келген жылы зат инфрақызыл сәуле шығарады.

Инфрақызыл сәулелер - Толқын ұзындығы 760 нм-ден 2 мм-ге ( λ = 0,74 мкм ) және (λ ~ 1—2 мм) дейінгі аралықта жататын электромагниттік сәуле. Инфрақызыл сәуле қыздыру шамын, газразрядты шам шығаратын сәулелердің едәуір бөлігін құрайды. Инфрақызыл сәулелер электромагниттік толқындар шкаласындарадиотолқындар мен көрінетін жарық арасындағы бөлікті алып жатады. Инфрақызыл сәулені 1800 жылы ағылшын ғалымы В.Гершель ашты.

Радиотолқындар Радиотолқындар — радиобайланыста колданылатын, электр-магниттік толқындар.Радиотолқындар көзі ретінде электромагнитгік тербелістер генераторлары пайдаланылады. Адам баласы бүкіл жер жүзінде байланысудың түрлі тәсілдерін ойлап тапты, тіпті ғарыш кеңістігіндегі кемелермен де байланыс бар. Дегенмен оңайшылықпен іске аспайтын баланыс та болады. Мәселен хабарды мұхит тереңдігіне, сүңгуір қайықтарға жеткізу қиын. Мұхиттағы тұз концентрациясы келіп түсетін толқындардың энергиясын жұтып қояды немесе шағылыстырады. Сол себепті теңіз базалары сүңгуір қайықтарға хабарлама жіберу үшін электромагниттік спектрдегі ең ұзын толқындарды қолданады. Радиотолқындар. Байланыс мақсатында құрлықтағы радиотолқындар әдетте 30 килогерц пен 300 мегагерц аралығындағы диапазонда жұмыс істейді. Алайда бұл төмен жиілікті ұзын толқындар су астымен байланысу үшін тым қысқа. Оның орнына, сүңгуір қайықтармен байланысу үшін өте төмен жиілікті немесе аса төмен жиілікті радиотолқындар қолданылады. ӨТЖ – Өте Төмен Жиілік Өте төмен жиілікті радиотолқындарға жиілігі 3 пен 30 килогерц аралығында болатын толқындар жатады. Өте төмен жиілікті радиотолқындар 20 метр мұхит тереңдігіне ене алады, сол себепті сүңгуір қайықтар су бетіне жақын жүзгенде ғана осы толқындар арқылы хабарламаны жіберіп, қабылдай алады. Сүңгуір қайыққа үлкен тереңдікте аса төмен жиіліктегі радиотолқындарды қолдану керек. АТЖ – Аса Төмен Жиілік Олардың жиілігі 3 пен 3000 герц аралығында болады. Алайда сүңгуір қайықтар 40 пен 80 герц аралығындағы жиіліктерді жиі қолданады. Аса төмен жиіліктегі радиотолқындардың толқын ұзындығы өте үлкен. Ауада жиілігі 50 герц болатын радиотолқынның ұзындығы 6000 километрге тең. Олар тіпті су астында да мыңдаған километрге жетеді. Бірақ толқындар ұзын болған сайын, радиотолқын таратқыш құрылғы да үлкен болу керек. Аса төмен жиіліктегі радиотолқындарды таратқыш құрылғылар жүздеген метрді қамтуы қажет, ал мұндай құрылғыны алып жүру сүңгуір қайықтар үшін өте қиын. Сондықтан аса төмен жиілік байланысы – бір бағытты. Яғни базадан сүңгуір қайыққа ғана бағытталады. Аса төмен жиіліктегі радиотолқындардың жиіліктері өте төмен болғандықтан, олар өте аз ақпарат жібере алады, сондықтан хабарламалар көбінесе қысқа болады. Әдетте толық ақпарат алу үшін су бетіне шық деген сияқты қарапайым бұйрықтар жіберіледі. Маңызды деректер Тұзды су дыбыс толқындарын сіңіріп, су астындағы байланысты қиындатады. Су асты қайықтары радио сигналдарды байланыс үшін пайдаланады, әрі оларды суға жібере салысымен толқын ұзындығын өзгерту керек. Су асты қайықтары өте төмен жиілікті (өтж) радиотолқындарды және экстремалды төмен жиілікті радиотолқындарды (шаж) пайдаланады. Толқын жиілігінің аз болуы салдарынан хабарлама толық болуы керек. Бірақ толқын ұзындығын арттыру толқынның әрі қарай тасымалданатынын білдіреді.

46)Электромагниттік өрісі: Күннен таралатын корпускулдық сәулеленуден Жер электромагниттік өріспен қорғалған. Егер планетада электромагниттік өріс болмаса, атмосферада және Жер бетінде тіршілік болуы мүмкін емес. Магнит өрісі Жердің биосфера қабатын зарядталған бөлшектерден, дәлірек айтқанда, корпускулярлық сәулеленуден қорғайды. Егер сәуле Жердің беткі қабатына жететін болса, онда атмосфераның бүкіл атомдары мен молекулалары иондар мен электрондарға бөлініп, яғни жойып жіберген болар еді. Электромагниттік өріс табиғаттың ең маңызды процестеріне әсер етіп, біздің ғаламшарымыздағы тіршілік өмірді сақтайды.

Жердің магнит өрісі – Жердің ішкі көздері әсерінен туындаған өріс. Оны кейбір әдебиеттерде геомагниттік өріс деп те атайды.

Карл Гаусс Жердің магнит өрісі жайлы теориясын ұсынып, оны 1839 жылы дәлелдеді. Оның пікірінше магнит өрісінің негізгі бөлігі Жерден ішкі бөлігінен шығады, ал оның Жер бетіндегі кішігірім ауытқулары, сыртқы ортамен байланысты деп болжаған.

Жердің магнит өрісінің болуы – Жердің сыртқы ядросында темірмен қаныққан сұйық массасын болуына және Жердің өз өсімен айналуына байланысты. Геомагниттік ағын Оңтүсік жартышардағы Жердің кіндігінен Солтүстік жартышардағы Жердің кіндігіне бағытталған.

1958 жыл Жердің магнит өрісі, оның айналасындағы протондар мен электрондарды (сутегі ядролары) ұстап, радиациялық белдеу құрайтыны белгілі болды. Ол сондай-ақ, жоғары энергия бөлшектердің белдеуі депте аталады. Белдеуде ішкі бөлігі Жер бетінен шамамен 500-ден 5000 км шақырымға дейін созылып жатыр. Радиациялық белдеу ғарышкерлерге үлкен қауіп төндіреді, себебі бөлшектер ғарыш кемесімен соқтығысып, рентген сәулесін туғызады, ал ол болса кеменің қабырғасынан өтіп ғарышкерлерге қауіп төндіреді.

Жердің электр өрісі — Жердің магнит өрісінің өзгеруіне байланысты пайда болатын Жер маңайындағы электр өрісі. Осы өрістің салдарынан атмосфераның иондалған қабатында электр тогы пайда болады. Жердің теріс электр заряды бар деп ұйғарылады. Бұл заряд Жер бетіне жақын кеңістікте радиал бағытталған электр өрісін туғызады. Мұның үстіне, ол атмосферадағы көлемдік оң электр зарядымен бейтараптанады. Сондықтан да Жер тұтас алғанда электрлік жағынан бейтарап күйде болады.

Электромагниттік толқындардың бар екенін ағылшын физигі М.Фарадей 1832 ж. айтқан болатын. Ал басқа ағылшын ғалымы Дж. Максвелл, 1865 жылы электромагниттік толқын кеңістікте шектелмей, шығу көзінен жан-жаққа жайылатындығын теория жүзінде көрсетті. Максвеллдің теориясы радиотолқын, оптикалық сәулелену, рентген сәулелері, гамма- сәулелердің сипаттауына жол ашты. Бұл барлық сәулелену түрлері бір- бірімен табиғаты ұқсас, өздеріне тән әр түрлі толқын ұзындығы бар λ электромагниттік толқындар екені анықталды.

Электромагниттік өріс деп отырғанымыз - бұл зарядталған бөлшектердің өзара әрекеттесуі арқылы жүзеге асатын, материяның ерекше формасы. Өзара байланысқан айнымалы электр өрісі және магнит өрісін көрсетеді. Электр Е және магнит Н өрістерінің өзара байланысы, ол біреуінің қандайда бір өзгерісі келесі өрісті тудырады: жылдам қозғалыстағы зарядтардан туған айнымалы электр өрісі, өз кезегінде іргелес кеңістікте жатқан айнымалы электр өрісін қоздыратын, көршілес кеңістіктегі айнымалы магнит өрісін туғызады тағы сол сияқты. Осылайша, электромагнит өрісі кеңістіктегі бір нүктеден екінші нүктеге электромагниттік толқын түрінде жайылады. Электромагнит өрісі вакуумде электр өрісі Е және магнит индукцмясы В кернеулігімен сипатталады. Электромагнит өрісі ортада екі қосымша мәнмен сипатталады: магнит өрісі Н кернеулігімен және электр индукциясымен D. Электромагнит өрісі компоненттерінің зарядтармен және токтармен байланысын Максвелл теңдеуінен көруге болады. Электромагниттік толқындар ортаға байланысты кеңістікте ақырғы жылдамдықпен таралынатын электромагниттік тербелісті көрсетеді.

Мұндағы, электр өрісі – электромагниттік өрістің дербес бір түрі. Ол электр зарядының айналасында немесе бір уақыт ішіндегі магнит өрісінің өзгерісі нәтижесінде пайда болады. Электр өрісіннің магнит өрісінен өзгешелігі – ол қозғалатын да, қозғалмайтын да электр зарядтарына әсер етеді.

Ал, магнит өрісі — қозғалыстағы электр зарядтары мен магниттік моменті бар денелерге (олардың қозғалыстағы күйіне тәуелсіз) әсер ететін күштік өріс. Магнит өрісі магниттік индукция векторымен (В) сипатталады. В-ның мәні магнит моменті бар қозғалыстағы электр зарядына және денелерге өрістің берілген нүктесінде әсер етуші күшті анықтайды.

Электромагниттік толқынның әр түрлі диапазондағы толқын ұзындығы басқа заттармен әр түрлі әсерлесетінін көрсетеді. Ең ұзынынан инфроқызыл сәулеге дейінгі барлық электромагниттік толқындардың сәулелену процесін және жұтылуын классикалық электродинамиканың өзара қатынасымен көрсетуге болады. Электромагниттік өріс радиобайланыста, радиолокацияда, телевидениеде, медицинада, биологияда, физикада, астрономия және басқа да ғылым мен техникада кеңінен қолданылады.

47)Табиғаттағы тебелістер мен толқындар: Тербеліс - уақыт бойынша қандай да бір дәрежеде қайталанатын қозғалыстар немесе процестер.

Қозғалыстың қайталануына кеткен уақыт аралығы тербеліс периоды деп аталады.

Денені тепе-теңдік қалпынан қоя берсек, онда ол өздігінен тербеле бастайды. Демек, тек энергияның бастапқы берілген қорының есебінен пайда болатын тербелістерді еркін тербелістер деп атайды. Тербелістегі денеге сыртқы күштер әсер етпесе, яғни үйкеліс күші жоқ болса, онда дененің потенциаддық энергиясының кинетикалық энергияға және керісінше түрленуі болады.

Еркін тербелістердің жиілігін жүйенің меншікті тербеліс жиілігі немесе меншікті жиілік деп те атайды. Тербелістің меншікті жиілігі тербелмелі жүйенің қасиеттеріне, яғни серіппелі маятникте дененің массасы мен серіппенің қатаңдығына, ал математикалық маятникте оның ұзындығына байланысты анықталады.

Еркін тербелетін денелер әрқашанда басқа денелермен әсерлесіп және олармен бірігіп тербелмелі жүйелер деп аталатын денелер жүйесін құрайды.

Еркін тербелістер әйтеуір бір тоқтайды. Тербелісті өшпейтін ету үшін үйкелісті жеңуге кететін энергияны толықтырып отыру қажет. Тербелмелі жүйенің энергиясын оған сыртқы периодты түрде өзгеріп отыратын күшпен әрекет ету арқылы толықтыруға болады. Жүйенің энергиясы осы сыртқы күш жұмысының есебінен толығады. Бұл жағдайда тербелістер енді еркін емес, еріксіз болады; осы тербелістерді тудырушы периодты түрде өзгеріп отыратын күш мәжбүр етуші күш деп аталады. Сонымен еріксіз тербелістер дегеніміз — сыртқы периодты күштің әрекетінен болатын тербелістер.

Егер қандай да бір дене координатасының уақытқа тәуелді графигі синусоида (косинуоида) болса, яғни координата уақыт өтуіне байланысты синус (косинус) заңымен өзгерсе, онда мұндай жағдайда координата да, дене де гармониялық тербеліс жасайды.

Физикалық шамалардың уақыт өтуіне байланысты синус және косинус заңы бойыншапериодты өзгеруі гармониялық тербеліс деп аталады.

Тербелмелі дененің тепе-теңдік қалпынан ең улкен ауытқуы тербеліс амшштудасы деп аталады.Әдетте амплитуданы А әріпімен белгілейді және ұзындық өлшем бірліктері метрмен (м), сантиметрмен (см) және т.б. өлшейді.

Тербеліс периоды және жиілігі. Толық бір тербеліс жасау үшін белгілі бір уақыт керек.

Толық бір тербеліс жасауға кеткен уақыт аралығын тербеліс периоды деп атайды. Тербеліс периоды Т әріпімен белгіленеді және ХБЖ-де секуңдпен өлшенеді.

Уақыт бірлігіндегі тербелістер санын тербеліс жиілігі деп атайды.

Жиілік v ("ню") әріпімен белгіленеді. Жиілік бірлігіне ХБЖ жүйесінде бір секундтағы тербеліс саны алынады. Бұл бірлік неміс ғалымы Генрих Герцтің құрметіне герц (Гц) деп аталады.

Электромагниттік тербелістер - Зарядтың, ток күшінің және кернеудің периодты өзгерісін атайды. Электромагниттік тербеліс кезінде электр және магнит өрістері энергиясының бір-біріне периодты айналу процесі жүреді. Электромагниттік тербелістерді бақылау үшін электрондық осциллограф қолданылады.

Тербелістің ортада таралу процесін толқындық қозғалыс деп, ал өзара байланысып тербелетін материялық нүктелер жиынтығын толқын деп атайды.Тербеліс таралған кезде энергия қоршаған ортаға беріледі, сондықтан үздіксіз толқын таралу үшін сол серпімді ортада орналасқан тербеліс көзі болу керек. Толқындық қозғалыс кезінде кеңістіктің бір аумағынан екінші аумағына бөлшектер емес энергия тасымалданады. Егер ортаның бір бөлшегі тербемелі қозғалыс күйіне келсе, онда дәл осы күйге сол жүйемен байланысқан барлық жүйенің де бөлшектері тербемелі қозғалысқа келеді, бірақ уақыт бойынша кешігеді.

Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен екінші бір бөлшегіне таралу процесі механикалық толқын деп аталады. Пайда болу табиғатына қарай толқындар механикалық және электромагниттік болып бөлінеді. Сол ортадағы нүктенің тербеліс бағытына қатысты және толқынның таралу бағытына байланысты толқындар көлденең және бойлық ( қума ) толқындар деп екіге бөлінеді.

Бөлшектерінің тербелісі толқынның таралу бағытына перпендикуляр бағытта жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп айтады. Көлденең толқындар бір қабаттың екінші қабатқа қатысты ығысуы кезінде пайда болатын серпімділік күштері әрекетінен ғана туындайды. Мұндай қасиет тек қатты денелерге ғана тән. Сұйықтар мен газдарда олардың аққыштығы салдарынан қабаттардың ығысуы кезінде серпімділік күштері пайда болмайды.

Алайда біз жоғарыда сұйық бетінде де көлденең толқындар пайда болуы мүмкін екенін қарастырдық. Бірақ олар серпімділік күші әрекетінен емес, ауырлық және беттік керілу күштері әрекетінен туындайды, сондықтан да оларды кейде гравитациялық толқындар деп те атайды. Теңіз толқындары — тек дене бетін қамтитын толқындық қозғалыс мысалдарының бірі. Терендік артқан сайын толқулар тез өше бастайды.

Бөлшектерінің тербелісі толқынның таралуы бойында жүзеге асатын толқынды бойлық толқын(қума) деп атайды. Ортаның бөлшектерінің тербеліс бағыты толқындардың таралу бағытына сәйкес келсе толқындар бойлық деп аталады. Бойлық толқындар қатты, сұйық және газ тәрізді денелерде таралады. Біз әр түрлі механикалық толқындарды байқаймыз. Олар дыбыс толқындары, ультрадыбыс, инфрадыбыс (ауаның серпімділігінен пайда болады), су бетіндегі толқындар (ауырлық күші, беттік керілу күші әрекетінен пайда болады) мен жер қабаттарының тербелісін туғызатын сейсмикалық толқындар. Көлденең толқындардан басқа толқынның таралу бағытында тербелуі кезінде бойлық толқындар да болады.

Ал электромагниттік толқындар - бір-бірімен байланысқан айнымалы электр және магнит өрістерінің кезекпен өзгеруі. Жиілігіне және толқын ұзындықтарына байланысты электромагниттік толқындарды мынадай жеті түрге бөледі:

1. Төменгі жиілікті сәуле шығару;

2. Радиотолқындар;

3. Инфрақызыл;

4. Көрінетін сәуле шығару;

5. Ультракүлгін сәуле шығару;

6. Рентген сәулелері;

7. Гамма-сәуле шығару.

Олардың табиғаты бірдей болғанымен қасиеттері әр түрлі.

Толқындық қозғалыстарды сипаттау үшін екі физикалық шама - толқынның ұзындығы және таралу жылдамдығы енгізілген. Толқын ұзындығын гректің λ әрпімен белгілейді. Толқын ұзындығы — Т периодқа тең уақыт аралығында толқын таралатын арақашықтық. Басқаша айтқанда, толқын ұзындығы деп толқын ішіндегі бірдей қозғалатын және тепе-теңдік күйінен ауытқулары да бірдей болатын бір-біріне ең жақын жатқан екі нүктенің арақашықтығын айтамыз. Толқынның таралу жылдамдығы - тербелістің бірлік уақытында толқынның қандай қашықтыққа таралғанын көрсететін физикалық шама, яғни

ν=λ/Т

Механикалық толқын серпімді ортада таралатындықтан, оның таралу жылдамдығы ортаның қасиетіне байланысты. Толқынның бір ортадан екінші бір ортаға өтуі кезінде оның жылдамдығы өзгереді.

Ал Т тербеліс периоды ν тербеліс жиілігімен Т = 1/ν қатынасы арқылы байланысатындығын еске түсірсек, онда толқын жылдамдығы

v=λν

өрнегімен анықталады.

Дыбысты және оның заттармен әсерлесуiн зерттейтiн физиканың бөлiмiн акустика деп атайды. Тербелiс жиiлiгi 16 –20000 Гц аралығында жататын ауадағы серпiмдi механикалық толқындар адам құлағына жеткенде дыбыс сезiмiн тудырады.

          Сондықтан, кез-келген ортадағы тербелiс жиiлiгi жоғарыда айтылған аралықта жататын серпiмдi толқындарды дыбыс толқындары немесе қысқаша - дыбыс деп атайды. Жиiлiгi 16 Гц-тен төмен серпiмдi толқындарды - инфрадыбыс, ал тербелiс жиiлiгi 20000 Гц-тен жоғары серпiмдi толқындарды - ультрадыбыс  деп атайды. Инфра және ультра дыбыстарды адам естiмейдi.

          Дыбыс толқындары биiктiгiмен, тембрмен және қаттылығымен ажыратылады. Дыбыстың биiктiгi тербелiс жиiлiгiне тәуелдi болады: жиiлiк жоғары болған сайын дыбыстың биiктiгi де жоғары болады.

          Белгiлi бiр интервалдағы барлық жиiлiктер сәйкес келетiн дыбыстарды - шу деп атайды.

          Дыбыс толқындары тасымалдайтын энергия ағынының уақыт бойынша орта мәнiн дыбыс интенсивтiлiгi деп атайды.

Радиотолқындар — радиобайланыста колданылатын, толқын ұзындықтары X = 0,1 мм-ден бірнеше км-ге дейінгі (жиілігі = 3 • 10'2 Гц-тен бірнеше Гц-ке дейінгі) электро-магниттік толқындар.

Радиотолқындар көзі ретінде электромагнитгік тербелістер генераторлары пайдаланылады.

48)Молекулалық физика нені зерттейді? Молекулалық физика – физиканың әр түрлі агрегаттық күйдегі заттардың физикалық қасиеттерін олардың молекулалық құрылысы негізінде зерттейтін саласы. Молекулалық физиканың ең алғаш қалыптасқан бөлімі – газдардың молекулалық-кинетикалық теориясы. Бұл теория 1858 – 60 жылдары Дж.Максвеллдің, 1868 жылы Л.Больцман және 1871 – 1902 жылдары Дж.Гиббс еңбектерінің нәтижесінде классикалық - статистикалық физика болып қалыптасты. Молекулалардың өзара әсері (молекулалық күштер) жөніндегі сандық мәліметтер капиллярлық құбылыстар теориясында: 1743 жылы А. Клероның, 1805 жылы Т.Юнгтың, 1806 жылы П.Лапластың, С.Пуассонның, т.б-дың классикалық еңбектерінде дамытылып, беттік құбылыстар теориясының жасалуына негіз болды. Голланд физигі Я.Ван-дер-Ваальс нақты газдар мен сұйықтықтардың физ. қасиеттерін түсіндіру үшін молекула аралық өзара әсер ұғымын (1873) пайдаланып нақты газдардың күй теңдеуін (Ван-дер-Ваальс теңдеуі) қорытып шығарды. 1906 жылы француз физигі Ж.Перрен мен швед ғалымы Т.Сведбергтің, 1904 – 06 жылы поляк физигі М.Смолуховский мен А.Эйнштейннің микробөлшектердің броундық қозғалысына және заттардың молекулалық құрылысына арналған зерттеу жұмыстары кез келген заттың молекулалардан тұратындығының айғағы болды. Осы мақсатта көптеген ғалымдар алғашқыда заттарға түсірілген рентген сәулесінің дифракциясын, кейіннен электрондар мен нейтрондар дифракциясын пайдаланып, нәтижесінде қатты денелер мен сұйықтықтардың құрылысы жөнінде нақты мәліметтер алды. Кванттық механикада молекула аралық өзара әсер туралы ілім 1927 жылы Ф.Лондонның, 1927 жылы В.Гейтлердің, 1930 жылы П. Дебайдың, 1937 – 39 жылы М.Борнның еңбектерінде дамытылды. 19 ғасырда Я.Ван-дер-Ваальс пен У.Томсон (Кельвин) байқаған және Дж.Гиббс пен 1937 жылы Л.Ландаудың еңбектерінде дамытылған бір агрегаттық күйден екінші агрегаттық күйге ауысу теориясы фаза түзілудің қазіргі теориясына айналды; сөйтіп ол молекулалық физиканың маңызды жеке тарауы болып қалыптасты. Я.И. Френкельдің, Дж.Берналдың, т.б. еңбектерінде статистик. әдістің заттардың құрылымы жөніндегі көзқараспен біріктірілуі сұйықтықтар мен қатты денелердің молекулалық физикасының дамуына үлкен әсер етті