Сабақтың технологиялық картасы

Пәні: Медициналық биофизика.

Күні:

Тобы: Ф1К

Тақырыбы: 12.Ультрадыбыс және оның медицинада пайдаланылуы.

Сабақтың мақсаты:

• Білімділік: ультрадыбыстың медицина саласында қолданылу аясы жайлы түсінік беру

• Дамытушылық: студенттердің алған білімдерін іс жүзінде ұштастыруға, логикалық ойлау қабілеттерін, ойын технологияларын арқылы дамыту, компьютерлік сауаттылықтарын арттыру.

• Тәрбиелік: өз жеріне, еліне деген сүйіспеншілікке баулуды арттыру, оның қадір-қасиетін ұғынуға, іскерлікке, ұқыптылық тәрбиелеу.

Сабақтың типі: аралас сабақ

Сабақтың қамтамасыздандырылуы:

• оқу көрнекілік құралдар: презентация

• үлестірмелі материалдар: тест, үлестірме қағаздар

• ТОҚ: компьютер

Өз бетінше жұмыс: сұрақ – жауап

Сабақтың өту барысы

Ұйымдастыру кезеңі: (5 мин)

• Оқушылардың біліктілігі мен дағдысын тексеру: (25 мин)

1. Акустикада түйсiк (сезу) пен түршiгудiң арасындағы байланыс, яғни дыбыстың қатаңдығың өлшеу қандай заңмен анықталады?

2. Қатаңдықтың шкаласын қалай атайды?

• Жаңа тақырыптың мазмұны мен жүйесі (конспект): (40 мин)

Ультрадыбыс – серпімді тербелістер мен толқындар, жиілігі -тен аралығында. Ультрадыбыстың жиілігін үш аймаққа бөлуге болады: (1,5×10⁴—10⁵ гц) –төменгі жиілікті ультрадыбыс, (10⁵ — 10⁷ гц) орта аймақтағы ультрадыбыс, (10⁷—10⁹ гц) – жоғары жиіліктегі ультрадыбыс.

Жиілігі 20 кГц-тен жоғарғы (жоғарғы шегі белгісіз, әзірге жиілігі 200 МГц – ке тең тербелістер алынған) серпімді тербелістер мен толқындар ультрадыбыс (УД) деп аталады. Төменгі жиіліктегі ультрадыбыс (60-80 кГц- ке дейінгі) кейбір жануарлардың ағзаларынан шығарылады (дельфиндер,жарғанаттар), әрі табиғи және өндірістік шулардың құрамына енеді. Жоғары жиіліктегі ультрадыбыстар жасанды көздерден алынады. Әдетте олар негізі сәйкес жиіліктегі электр тербелістерінің генераторы болып келетін аппараттар. Бұл тербелістерді ультрадыбысқа айналдыру магнитострикция құбылысы көмегімен (төменгі жиілікте) немесе кері құбылыс пьезоэлектрлік эффект (жоғарғы жиілікте) арқылы жүзеге асырылады. Физикалық қасиеттері жағынан ультрадыбыстар дыбыстан еш айырмашылықтары жоқ, екеуі де серпімді толқындар. Жоғары жиілікті ультрадыбыстың толқын ұзындығы ауада,4×10^-3—3,4×10^-5 см, суда 1,5×10^-2—1,5 ×10^-4 см және болатта 5×10^-2— 5×10^-4 см. Сұйықтар мен қатты денелер ультрадыбысты жақсы өткізеді. Ультрадыбыстың жылдамдығының өзгерісі мен оның жұтылу коэффициентін анықтай отырып заттың молекулалық қасиеттерін анықтауға болады. Бұл сұрақтармен молекулалық акустика айналысады. Ультрадыбысты қолдану саласы өте көп. Ультрадыбыс толқын ұзындығының жартысына тең аралықта биологиялық объектілерге әсер еткенде бірнеше атмосфераға тең қысымдар айырмасы пайда болуы мүмкін. Ультрадыбыстардың интенсивтілі мен әсер ету ұзақтығына байланысты биологиялық объектілерге оң және теріс ықпалын тигізуі мүмкін. Биологиялық объектілердің ульрадыбысты жұтуы кезінде акустикалық энергия жылу энергиясына айналады. Ткандардың бірнеше градусқа қызуы биологиялық объектілердің өмір сүру қабілеттілігін арттырады, зат алмасу процесін қарқындатады.

Ультрадыбыс затқа күрделі әсер тигізеді, яғни механикалық, физикалық, химиялық және жылулық. Ультрадыбыстың механикалық, химиялық және жылулық факторы негізінде, оның биологиялық әсері байқалады. Олар вирустардың, бактериялардың және саңырауқұлақтардың т.б., ал біршама жоғарғы қуатта майда жәндіктердің де жойылуына соқтырады. Аздаған қуаттағы УД жасуша мембранасының өткізгіштігін арттырады, тері қабаттарының қалыңдау үрдістерін белсендіредіт.б.. УД ішкі ағзалардағы қиындық туғызатын бөліктерді зерттеуде, сол сияқты дененің ішкі жағындағы патологиялық өзгерістерді табу мақсатында қолданылады (дербес жағдайда, бастағы және қабығының ісігін). Бұл жерде екі әдіс қолданылады. УД - жарықтандыру және УД – локация. Біріншісі әртүрлі акустикалық қасиетті (тығыздығы, сенімділігі) бар терілердің әртүрлі мөлшердегі ультрадыбысты жұтылуына негізделген. Зерттеу кезінде объектінің әртүрлі нүктелері арқылы белгілі бір интенсивтіліктегі УД жіберіледі. Олар объектінің келесі бетінде орналасқан көрсеткіш арқылы қабылданады. Сәуле интенсивтілігінің өзгерісі арқылы объектінің ішкі құрылысының суреті жасалынады. УД – локация кезінде сәуле объект арқылы әртүрлі акустикалық қасиеті бар ортаның шекарасынан өткенде байқалатын импульстер тіркеледі. Импульстерді ара қашықтығы ізделінді өзгерістің қандай тереңдікте екендігін, ал көрсеткіштің орнын ауыстыру- оның түрі мен орналасуын анықтауға мүмкіндік береді. Бастағы мидың ісігін анықтауға арналған аппарат эхоэнцефалограф деп аталады. Хирургияда жіңішке УД сәулелерді жоғарғы интенцивтілікте ағзаның аздаған бөлігіне фокустеу арқылы сүйектерді кесуге немесе одан тесік жасауға қолданылады. Бұл әдіс металл құрал- жабдықтарды пайдаланғандағы зиянды құбылыстарды болдырмайды ( көршілес ағзалардың бүлінуі, діріл, қызып кету т.б.). Әлсіз интенсивтіліктегі жиілігі 800 кГц ультрадыбыстардың әсерін емдік мақсатта физиотерапияда қолданылады. Бұл әдіс мынаған негізделген: ультрадыбыстың кешенді механикалық және физика-химиялық әсері өзінің қойылған жеріндегі ағзада физиологиялық реакция туғызып, ауруға қарсы эффект жасайды. Фармацияның дәрілерді жасау өндірісінде ультрадыбыстың сұйықтыққа енгізілген денелерді ұсақтау және эмульсия дайындау мүмкіндігі пайдаланылады. Туберкулез, бронхиальды астма және т.б. ауруларды емдеуде және ультрадыбыс көмегімен алынған әртүрлі дәрілік заттардың аэрозолдары қолданылады.

• Жаңа материалды бекіту, біліктілік пен дағдыны қалыптастыру: (15 мин)

1. Ультрадыбыс дегеніміз не?

2. Ультрадыбыстың дыбыстан қандай айырмашылығы бар?

3. УД-ты медицина саласында қолдану аясы жайлы не айта аласың?

Сабақтың қортындысы: (3 мин)

• Рефлексия:

Кандай жаңа ұғымдармен таныстыңдар?

Өз мақсаттарыңа жеттіңдер ме?

Қандай қиындықтармен жолықтыңдар?

Болашақ маман ретіндегі тақырыпқа көз-қарасың қандай?

• Бағалау:

Сабаққа белсене қатысқан, жұмысты толық орындаған студенттерді бағалау. Бағаны оқу журналына қою

• Үй тапсырмасы: (2мин)

Терминмен жұмыс

БЕКІТЕМІН

Директордыңоқуәдістемелік

жұмысыжөніндегіорынбасары

Жантелиева Л.О.

«____»__________2016 ж.

______________________