30. Селекциялық жетістікке құқықты рәсімдеу ерекшеліктері.

1999 жылы 13 шілдеде ҚР «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» Заңы қабылданды.

Осы объектілердің атауы «селектио» «сұрыптау» деген латын сөзінен шыққан «селекция» атты ғылыми қызметі.Селекция ғылым ретінде 1859 жылдан бастап Ч.Дарвинның «Түрлердің пайда болуы» кітабы шыққан кезден бастап дами бастады.

Селекция өсімдіктердің жаңа және жақсартылған сұрыптарын, жануарлар түрлерін, сонымен қатар, гендік, жасушалық инженерия будандастырылуы, жасанды мутагенез, таңдауы жолымен жасалған микроорганизмдер штаммын өзіне біріктірген.

Вегетативті жолмен көбейетін өсімдік сұрыптары АҚШ-та 1970 жылы қабылданған «Өсімдіктердің жаңа сұрыптарын қорғау туралы» Заңы бойынша қорғалады және қызыққа тұлға үшін патент алуға өтініш беруге кедергі жасамайды. Мұртшалар арқылы көбейетін өсімдіктер арнайы заң рәсімі негізінде берілетін патентпен қорғалады.

Селекциялық жетістіктерді қорғау мәселесінде консервативтісі Еуропа, дегенмен өткен жүзжылдықтың 50-ші жылдары өсімдіктерге патент негізінен раушан және қалампыр гүлдеріне Германияда, Францияда, Бельгияда, Италия мен Испанияда ғана берілді. Бірақ бұл мәселедегі ұстаным өзгерді, қазіргі кезде өсімдіктерге патент берілмейді. Олар сұрып және түр бойынша «қарапайым жолмен көбейтілмеген» шарты орындалған кезде ғана еуропалық патентке өтініш беруге рұқсат етілген.

ҚР «Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы» Заңының 2-бабы бойынша селекциялық жетістік адамның шығармашылық қызметінің нәтижесі болып табылатын өсімдіктің патент берілген жаңа сұрыбы, жануарлардың жаңа тұқымы. Селекция тірі табиғатпен байланысты және өмір сүру ұзақтығы уақытпен шектелген, ауыратын пайда болатын және өлетін, материалдық әлемнің тірі объектілерін қолдануы арқылы жасалынатын, яғни тірі табиғат объектілерінің ерекшеліктерімен сәйкестендірілуі керек.

Оның өнертабыстан басты айырмашылығы - ауылшаруашылық ғылымы немесе жалпы қоғам алдындағы мәселелер техникалық емес, биологиялық құралдармен шешіледі. Басқа да ерекшеліктеріне өсімдік немесе жануарлардың өмір сүру циклы биологиялық іскерлік нәтижесімен байланысты жаңа сұрыптар мен түрлерді ойлап табу мерзімінің ұзақтығын жатқызуға болады.

Селекциялық жетістіктерді құқықтық қорғау ерекшеліктері:

1.қорғау селекциялық жетістіктерді өнертабыспен салыстыра отырып, жанама жолмен жүзеге асырылды.

2. объектінің қорғалу шегі анықталды, объектінің тек тірі табиғатқа қатыстылығы жеткіліксіз болды. Сол кезде- ақ микроорганизмдер штаммы селекциялық жетістік емес, өнертабыс ретінде қарастырылды.

3. селекциялық жетістіктер принципиалды түрде азаматтық құқыққа жатқызылса да, қорғау және құқықты бөлу процедурасы, яғни берілген объектілерді азаматтық айналымға енгізуінің жолдары мен әдістері ауылшаруашылық заңнамасымен анықталды.

Өсімдіктер сұрыбына патенттің қолданылу мерзімі сараптама жасау ұйымына өтінім берілген күннен бастап – 25 жыл, мал тұқымдарына – 30 жыл, жүзім, сәндік ағаш, жеміс және орман дақылдары сұрыптарына , оның ішінде олардың қалемшелеріне – 35 жыл болады. Патенттің қолданылу мерзімін патент иесініңі өтініші бойынша уәкілетті орган ұзартады, бірақ ол 10 жылдан аспауы керек.

ҚР “Селекциялық жетістіктерді қорғау туралы” Заңының 4-бабы бойынша патенттік қабілеттілік шарттары:

• Патент жаңалығы;

• Ерекшелігі;

• Біртектілігі;

• Тұрақтылығы

Заңның 4-бабының 2- тармағы бойынша егер өтінім берілген күнге дейін белгілі бір селекциялық жетістіктің ұрығы немесе басқа да отырғызылатын материалы, асыл тұқым материалы егер:

1) ҚР да өтінім берілген күнге дейін бір жыл бұрын;

2) кез келген басқа мемлекетте өтінім берілген күнге дейін бір жылдық дақылдар бойынша төрт жыл бұрын және көп жылдық дақылдар, тұқымдар бойынша алты жыл бұрын сатылмаса, автор немесе оның құқықтық мирасқоры сұрыпты, тұқымды пайдалану үшін басқа адамдарға бермесе сұрып, тұқым жаңа деп есептеледі.