1) Материалдың ұсақталатын бөлшектерінің көлемдік деформациясына жұмсалған жұмыс;

2) Бөлшектердің өлшемі кішірею салдарынан пайда болатын жаңа беттерді құруға жұмсалған жұмыс;

3) Ұсақтау машиналары жұмыс істеу нәтижесінде пайда болатын және қоршаған ортаға пайдасыз шығындалатын жылуға жұмсалған жұмыс.

Мұндағы алғашқы екеуі ұсақтаудағы пайдалы жұмсалатын жұмыс болып табылады.

Ұсақталатын бөлшек көлемінің серпімді деформациясына жұмсалған жұмыс (А_Д ) көлемнің өзгеруіне пропорционал:

мұнда - қатты дене көлем бірлігінің деформациясына жұмсалған жұмысқа тең пропорционалдық коэффициент; ұсақтағанда - ұсақталған бөлшек көлемінің өзгеруі деформацияланған көлем .

Жаңа беттің пайда болуына жұмсалған жұмыс (А_Б) оның өзгеруіне пропорционал:

мүнда - пайда болған жаңа беттің бірлігіне жұмсалған жұмысқа тең пропорционалдық коэффициент; - жаңадан пайда болган бет.

Ұсақтауға жұмсалған сыртқы күштердің толық жүмысы РЕБИНДЕР теңдеуімен өрнектеледі:

Ірі материалдарды і-дің аз мәндерінде ұсактағанда жаңа беттер пайда болуға жұмсалған жұмыстаң аз болуына байланысты оны есепке алмауға болады. Сонымен бірге, бөлшектің көлемінің өзгеруі оның алғашқы көлеміне пропорционал, ал көлем бөлшек өлшемінің (D³) үшінші дәрежесіне пропорционал екендігін есепке алсақ (6.4) -теңдеуді былай жазуға болады:

мүнда - пропорционалдық коэффициент.

24. Ұсақтағыштарды орнату сызбалары. Ұсақтағыштарғы қандай талаптар қойылады?

Механикалық күштердің әсерімен қатты денелерді бөлу процесі ұсақтау деп аталады. Ұсақтау процесінде материалдың көлемі сақталады да, оның бөліктер саны және қоршаған ортамен жанасу беті көбейеді.

Ұсақтау дәрежесі і материал бөлшектерінің ұсақтауға дейінгі (D) және ұсақтаудан кейінгі (d) өлшемдерінің қатынасына тең, яғни

 , i=D/d 

Мұнда D және d - бөлшектердің ұсақтауға дейінгі және ұсақтаудан кейінгі орташа өлшемдері: Ірі, орташа, майда ұсақтайтын машиналарды шартты түрде ұсақтғыштар, ал жүқа және аса майда ұнтақтайтын машиналарды диірмендер деп бөледі.

Ұсақтау процесі материал бөлшектерінің арасындағы ілінісу күшін жеңетін сыртқы күштердің әсерінен іске асырылады. Бұл кезде белгілі бір жұмыс атқарылады. Ұсақтау теориясындағы ең негізгі проблемалардың бірі - осы атқарылатын жұмыстың шамасын анықтау. Ұсақтауга жұмсалатын жұмыс мына шамалардан құралады:

1) Материалдың ұсақталатын бөлшектерінің көлемдік деформациясына жұмсалған жұмыс;

2) Бөлшектердің өлшемі кішірею салдарынан пайда болатын жаңа беттерді құруға жұмсалған жұмыс;

3) Ұсақтау машиналары жұмыс істеу нәтижесінде пайда болатын және қоршаған ортаға пайдасыз шығындалатын жылуға жұмсалған жұмыс.

Ұсақтағыштардың орнату негізгі сызбанұсқалары белгіленген. Олар келесі үш талаптар бойынша жүргізіледі:

• Ащық циклда алдын ала елеусіз→ ұсақтау → ұсақталған өнімдер

• Ащық циклда алдын ала елеумен→ бастапқы өнім →алдынала елеу=> => ұсақталған өнімдер.

• Тұйықталған циклда алдын ала және сынамалық елеумен → бастапқы өнім →алдынала жане сынамалы елеу → өнімдері → (бастапқы өнімге құйылады)

Ұсақтағыштардың классификациясы. Ұсақтау әдістерінің сызбалары:

• Талқандау

• Ұру

• Жару

• Сынық

• Қажау

Әрекетті принципі бойынша ұсақтағыштардың түрлері келесідей үшке бөлінеді:

1. Жақты ұсақтағыш. Жақты ұсақтағышта (сурет) материал жылжымайтын (1) және

жылжымалы (2) жақтар арасында қысу арқылы ұсақталады. Эксцентриклі біліктің (3) айналуы арқылы жылжымалы жақ (2) жылжымайтын жаққа (1) жақындайды (жұмысшы жүріс) немесе одан алыстайды (бос жүріс). Жұмыс жүрісі кезінде материал ұсақталады, ал бос жүріс кезінде ұсақталған материал төмен қарай ауырлық күштің әсерінен шығарылады. Қозғалатын жаққа (2) қозғалыс эксцентриклі білікпен (3) жалғанған шатунмен (4) беріледі. Шатун (4) алдыңгы (5) және артқы (6) плиталармен бекітіледі. Жетек (7) жәнесеріппе (8) қозғалысжүрісіндекеріліп, бос жүріскежәрдембереді.Сыналардың (9) өзараорнынауыстыруарқылыұсақтаудәрежесіняғниұсақталған материал шығатынтесіктіңенінреттеугеболады.

Келесісуреттежақтыұсақтағыштыңжалпыкөрінісікелтірілген. Ұсақтағыштыңкорпусыныңалдыңғықабырғасыболатқұймасынанжасалғанқозғалмайтынжақ. Жақтардыңбетібұдырбеттіболатплиталарыменқапталады. Бұлболатплиталар тез тозатынболғандықтан, олардытозуғатөзімдіматериалдардан (марганецтінемесехромдықұймаболаттан) алмалы-салмалыетіпжасайды.

Ұсақтағыштағыұсақтайтынкүшкерушіплиталар (3) арқылыберіледі. Артқыкеруші плита қаттымайдаланбайтынзаттартүскендеұсақтағыштысынудансақтапқалады. Бұл плита қаттылығытөменматериалданжасалынып, ұсақтағышқақаттыметалды материал түскендесынады да, кейін оны алмастырады. Материал жүктелетінтесіктіңенісыналар (5) көмегіменреттеледі. Ұсатқыштақозғалысэлектрқозғалтқыштанқайыстыберілісжәне маховик (6) арқылыберіледі.

Артықшылықтары: құрылымыныңқарапайымдылығыжәнесенімділігі; кеңкөлемдеқолданылуы; қызметіоңайжәнеыңгайлы.

	Жақтыұсақтағыштыңтәсімі: 1- қозғалмайтынжақ; 2- қозғалмалыжақ; 3- эксцентрикібілік; 4- шатун; 5-алдыңғы плита; 6-артқы плита; 7- жетек; 8- серіппе; 9-реттеу сыналары.
	Жакты ұсақтағытыңжалпыкөрінісі: 1- корпус; 2- алмастырылатынплиталар; 3- керушіплиталар; 4- ішпек; 5- реттеусыналары; 6-маховик.

2. Конустыұсақтағыштар. Конустыұсақтағыштардаматериалқысужәнеүйкеу

әсілдеріменұсақталады. Ұсақталатын материал сыртқықозғалмайтынжәнеішкіайналатынконустардыңаралығынаберіледі. Ішкіайналатын конус сыртқыконусқаэксцентрикалыболыпорналасады.

Конустыұсақтағыштыңтәсімі: 1- сыртқықозғалмайтынконус; 2- ұсақталатынматериал; 3-ішкіқозғалатынконус.

Біліктіұсақтағыштыңтәсімі: 1,2-біліктер; 3-ұсақтағыштыңкорпусы; 4- серіппе.

Балғалыұсақтағыш: 1-қоректендіргіш; 2- балғалар; 3-стерженьдер; 4- елек.

3. Біліктіұсақтағыштар. Ұсақталатың материал горизонталь біліктердіңарасындақысу

жәнеүйкеутәсілдеріменмайдаланады. Біліктер саны әртүрліболуымүмкін (біржұпнемесебірнешежұп). Жұпбіліктербір-бірінеқарама-қарсыбағыттаайналып, материал екеуініңарасындаұсақталады. Біліктердіңбетітегіс, бұдыржәнетістіболуымүмкін. Біліктершойыннанжасалынады да, бетітозуғатөзімдімарганецтіболатпенқапталады.

Екібіліктіұсақтағыштардыңтәсімісуреттекөрсетілген. (1) біліктіңподшипнигіқозғалмайтын, ал (2) біліктіңподшипнигіжылжымалыболады. Ұсақталмайтынқаттызаттүскендебілік (2) серіппе (4) көмегіменжылжып оны өткізіпжібереді.

4. Балғалыұсақтағыштар. Мұндайұсақтағыштардыңжұмысшыорганы - стерженге (3)

еркінорналасқанбалғалар (2) болады. Ұсақтағышбілігіайналғандабалғаларқоректендіргіш (1) арқылыберілетінматериалдысоққылапмайдалайды. Ұсақталған материал елек (4) тесіктеріненөтеді. Үсақтаудәрежесінелектіңтесігініңдиаметріңжәнебалғалардыңайналужылдамдығынөзгертуарқылыреттеугеболады.Өнімділігін (т/сағ) мынаформуламеншамалапесептеугеболады.