11. Cезіну қасиеттерін көрсетіңіз, мысалдар келтіріңіз

Сезіну — материалдық дүниедегі белтілі бір кезде адамның тиісті сезім органдарына әсер ететін заттар мен құбылыстардың жеке сапаларын бейнелейтін психикалық үрдіс. Алдымызда тұрған бір затты, мысалы, үстелді көруіміздің арқасында біз оның түсін, формасын, көлемін белтілейміз; сипап-сезіну аркылы оның қатты, тегіс екенін; қолымызбен қозгап көріп оның салмағын т.с.с. білеміз. Мұның бәрі - сол материалдық заттың жеке қасиеттері, олар туралы мәліметтерді бізге Сезіну хабарлайды.

Сезіну қасиеттеріне көру, есту, иіскеу, дәм, тері және сипап-сезу түйсіктері жатады. Осы қасиеттерді сезінуге сезім мүшелері көмектеседі.

Адамда 5 сезім мүшелері бар, оларға:

1. көру мүшесі - көз,(көру арқылы тустерді ажыратамыз)

2. есту мүшесі - құлақ, (есту арқылы дауыстарды, әндерді ажыратамыз)

3. дәм сезу мүшесі - тіл,

4. иіс сезу мүшесі - мұрын,(иіскеу арқылы қандай гүл немесе әтір екенін сезінеміз)

5. сипап сезу мүшесі - тері жатады.

11. Мінездің қалыптасуына қандай заңдылықтар әсер ететіндігін дәлелдеңіз

Мінездің дамуы мен қалыптасуында Шетел психологтарының көптеген өкілдері мінез туа бітіп, оның дамып қалыптасуы нәсілдік заңдылыққа тәуелді болады дейді.

Психолог Маслсу А.: “Адамның тағдыры оның ата тегімен болады, ешкім өзінің жаратылыс үкімін өзгерте алмайды” — дейді.

Қ. Д. Ушинский: “Мінез мінезбен тәрбилейді” — деген болатын, ал біздің атақты совет педагог А. С. Макаренко: “Ата-аналардың балалар алдындағы беделінің басты негізі олардың өмірі мен жұмыстағы қызметі, адамгершілік қасиеттері, олардын мінез-құлқы” — дейді. Осыған орай отбасы тәрбиесіндегі қателіктердің көбісін ол ата-аналардың балалар алдындағы беделінің көріністерімен байланастырды. Ол көріністерді А.С. Макаренко “ақылтойысу”, “жазалау”, “даңдайсу”, “жақсы көріну”, “алдап қызықтыру” т.б. беделдердің түріне жатқызып, өте орынды терең мағына беріп өтті.

Осы жалған беделдердің әрқайсысы балалар мінезінің жағымсыз көріністерінің пайда болуына себепкер болады. Мәселен ақылгойшы ата-аналар балаларының кемшілік жағын көруге дағдыланып, қия басқан сайын ақыл айтып, сөйлеп оларды мезі қылады. Осының салдарынан балалар үлкен кісінің сөзін жүре тыңдап, құлақ аспай, тіпті керісінше қылық көрсетуге бой ұрады. Сөйтіп кісіге деген сенімсіздік, қырсықтық, дөрекілік мінез бітістері көрініс бере бастайды.

Баланың ынжық, жасқаншақ, жалтақ болуы ата ананың “жазалау” беделімен байланысты. Ал менсінбеушілік, күндестік, безбүйректік, өркөкіректің беделі бала мінезінде ата-ананың “даудасқанынан” пайда болады. “Жақсы көріну”, алдап қызықтыру” беделдерін басшылыққа алған ата аналар балаларын “мен саған, сен маған” моралін өмірде жетекші принцип жасауға итермелейді. Ал бұл принципке жүгінген адам дүниеқор, алдамыш, қатыгез, пайдақор келеді.

11. Ойлаудың қасиеттері мен ерекшеліктерінің айырмашылығын көрсетіңіз.

Ойлау дегенiмiз - сыртқы дүние заттары мен құбылыстарының байланыс-қатынастарының мида жалпылай және жанама түрде сөз арқылы бейнеленуi. Ойлау адамға заттар мен құбылыстардың қасиеттерi мен олардың өзара қатынастарын салыстырып, ажыратуға, олардың сезiмдiк түрде берiлмеген қасиеттерiн, жаңа қатынастары мен қырларын ашады.

Ойдың ерекшеліктері.Адам ойлауына тән жалпы заңдылықтар болғанымен, жеке адамның ойлау ерекшеліктерге толы болады. Әрбір адам бір-бірінен ойының кеңдігі – тарлығы, ұшқарлығы, асығыстығы, дербестігі, логикалық жүйелілігі т.б. сапаларымен ажыратылады.

Ой кең адам мәселені үйреншікті жолмен, ескі әдетпен шешпейді. Ойдың тарлығы – адам мәселені шешуге шорқақ, басына келген бір әдісті шырқ айналдырумен болады, тіпті оның жарамсыз екендігін білсе де мәселені басқаша шешуге батылы жетпейді.

Ойдың ұшқарлығы – адам мәселені барлық жағынан көре біледі, оны тез шеше алады.

Ойдың асығыстығы – адам дайын тұрғанға жармасқыш, мәселені үстірт шешуге бейім келеді. Ойдың дербестігі – басқадан көмек күтпей, мәселені өз бетімен шешеді.

Ой процесінің негізгі қасиеттері: 1).Ұғым. 2) Пікір. 3) Ой қорытындысы.

Ұғым дегеніміз – заттар мен құбылыстар туралы, олардың жалпы әрі мәнді қасиеттерін бейнелейтін ой. Мысалы: адам, емтихан.

Пікір – құбылыстар арасындағы байланысты орнату, бұл бір зат туралы мақұлдау не оны бекерге шығаруда көрінетін ойлаудың формасы. Мысалы: Жер күнді айналады.

Ой қорытындысы дегеніміз - бір немесе бірнеше пікірден қорытынды жасау тәсілі. Мысалы: барлық металлдар электр тоғын өткізеді.