15. Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету

Сәйкесінше "технология" сөзін  әдеттегі мағынасымен Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету аясында, БҚ- мен қойылатын талапты жасауды тудыратын өндіріс процестерінің жиынтығы деп түсінеміз, сонымен қатар осы процесстердің жиынтық мағынасы. Басқаша айтқанда, Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету біз ауқымды мағынада бағдарламалық құралдарды өңдеудің технологиясы, яғни өзіне барлық процестерді қоса , осы құралдардың туылу ойларынан бастап және сонымен қатар қажетті бағдарламалық құралдарды жасаудың  байланысы сияқты деп түсінеміз. Әдістердің және құралдардың қандай болмасын байланысы осы жиынтықтың әрбір процесін қолдануға негізделеді, мысалы, компьютер (бұл жағдайда біз бағдарламалаудың компьютерлік технологиясы жайлы сөйлесеміз).  Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету анықтамасы әдебиетте және басқа да бірнеше айырмашылығы бар болады. Сонымен қатар әдебиеттерде бағдарламалық технология ұғымына жақын бағдарламалық инженерия ұғымы, анықталатын жүйені өңдеуге жақын, пайдалануда, ере жүруге және бағдарламалық құралдардың айналдыруынан алып тастауға қолданылады. Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету бағдарламалық инженериядан аралық негізгі ерекшелігі дисциплинада зерттеуге арналған қарау тәсілінде және материал жүйесінің келтірулерінде болып жатыр. Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету әр түрлі бағдарламалаудың дамуы кезеңдерінде әр түрлі маңызға ие болды. Компьютерлердің қуаттылық өлшемінің жоғарылауы және құралдардың дамуы және бағдарламалау методологиясының өсуі және компьютерлерде тапсырмаларды шешу қиындады, соның нәтижесінде Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету сы жоғары нәтижеге ие болды. Компьютерлер құнының арзандауы және әсіресе  компьтерлік тасымалдауда ақпараттың сақталуы барлық адамзаттың  қызмет сферасына компьютерлерді практикалық кең енгізілуіне әкелді, Қолданбалы бағдарламалауды қамтамасыз ету теріс бағытын өзгертті. Адамзат   факторы мұнда шешуші роль ойнады.

Қолданбалы бағдарлама - жұмыс істеуші арқылы орындалатын белгілі бағдарламаларды жүзеге асырушы.

Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету

16 Коммуналдық деген не? Драйвер құрылғы дегеніміз не?

Жүйелік бағдарламамен қамтамасыздандырудың бір түрі сервистік бағдарлама, ол сізге компьютерлік жүйелік жабдықтарды бақылауға және бейімдеуге көмектеседі. Басқа жүйелер секілді коммуналдық жүйе компьютерге негізделген вирустан қоғау, қатты дискідегі ақауларды анықтау секілді тапсырманы орындауға, ал нақты емес тапсырмаға өндірістік немесе бухгалтерлік құжаттар жатады. Утилиты бағдарламасы құрамына орнату шебері, коммуникациялық бағдарламалар, бағдарламамаен қамтамасыздандыру қауіпсіздігі, сондай-ақ диагностикалық құралдар жатады.

Жеке утилита басты бірнеше топқа бөлінеді. Басқару бағдарламасы - бұл бағдарламалар құрылғының жұмыс істеуін, сондай-ақ ақаулықтарды жоюды тексеру үшін пайдаланылады. Драйверлар – жүйенің кеңейтілген мүмкіндіктері. Бумалаушылар – Сізге ақпаратты қысуға мүмкіндік береді.

Антивирустік бағдарламалар вирустармен күрес жүргізуге арналған. Утилита жүйелік жадты және т.б. басқаратын жадты басқарады. Көптеген утилитаның айтарлықтай коммерциялық пакеттері бар, және дүкендерде сатылады. Бірақ көптеген коммуналдық қызметтер шартты түрде тегін жүргізіледі, және сіз оны интернетте еркін таба аласыз, бұл құрал сізге нақты тапсырманы орындауға мүмкіндік береді.

Драйвер құрылғы бұл периферициялық құрылғының компьютермен байланыс орнатуға көмектесетін бағдарламалық қамтамасыздандырудың бір түрі болып табылады. Бұл принтер, монитор, графикалық карта, дыбыстық карта, желілік карта, модемдер, сақтау құрылғылары, тышқандар мен сканерлер пайдаланатын бағдарламалық қамтамасыз ету жүйесі болып табылады. Әрбір құрылғы үшін кез келген компьютерлік операциялық жүйесі бұл құрылғыны басқаруға мүмкіндік беретін драйверлерді қажет етеді. Әдетте, операциялық жүйе (мысалы, WINDOWS) қазірдің өзінде компьютерлік базалық конфигурация қажетті өзіндік драйверлік жиынтығы бар. Көптеген өндірушілер драйверлерді жазып, құрылғылармен біріктіреді. Мысалы, сіз принтер сатып алғанда, онымен кем дегенде бір диск болуы қажет, эксплутациялық нұсқау ал кейде ілеспе бағдарламалық қамтамасыз ету болып табылады.

17. Операциялық жүйе (Операционная система; operating system) — компьютердің барлық басты әрекеттерін (пернелер тақтасын, экранды, диск- жетектерді пайдалануды), сондай-ақ қатар операциялық жүйенің басқаруымен іске қосылатын басқа программалардың жұмысын басқаратын, көбінесе тұрақты сақтауыш құрылғыда тұратын, машиналық кодта жазылған программа. Алғашқы компьютерлердің операциялық жүйесі болған жоқ, себебі басқару программалары тек компьютердің нақты бір типіне арналып жазылды, бірақ шалғайлық жабдықтарға стандарттардың пайда болуымен, сан алуан компьютерлер үшін осындай жабдықпен әрекеттестіктің бірыңғай программаларын жазуға мүмкіндік туғызды. Операциялық жүйені жазудың екі жүйесі бар — тұрақты сақтауыш құрылғыға барлық жүйені жазу және қатқыл дискіден операциялық жүйенің қалған бөлігінің тек жүктеу программаларын ғана жазу. Мекемеде пайдаланылатын шағын компьютерлер, әдеттегідей, MS-DOS немесе ең соңғы OS/2операциялық жүйесін пайдаланады. Ықшам машиналарда, дискжетектердің қажеттілігінен аулақ болу үшін, тұрақты сақтауыш құрылғыда жазылған операциялық жүйені пайдаланады. Миникомпьютерлерде UNIX немесе өте танымал емес жүйелер PICK немесе BOS (Ұлыбритания) сияқты операциялық жүйе пайдаланылады; сондай-ақ компьютердің нақты бір типіне арналып әзірленген операциялық жүйелер де кездеседі.

Операциялық жүйелердің түрлері Операциялық жүйелер әдетте сіз сатып алып жатқан компьютерге алдын-ала орнатылып қояды. Көптеген адам компьютерді орнатылып қойылған операциялық жүйемен бірге сатып ала салады, бірақ егер қаласа басқасын қоя алады.  Компьютерге арналған үш ең танымал операциялық жүйе бар: Microsoft Windows, Apple Mac Os X және Linux.

18. What is a user interface? How does the operating system affect the user interface? How do GULs differ from command line interfaces?

Пайдаланушы интерфейсі (Интерфейс пользователя (пользовательский интерфейс); user interface) — пайдаланушының жүйемен әрекеттестігін жасақтайтын программалық құралдар кешені; пайдаланушы мен жүйе арасындағы байланыс құралы. Мұндай стандарттар программа қызметтерімен операцияларын қолайлы түрде пайдалануды қамтамасыз ететін экран пішімі мен орындалатын командалардың меню құрылымын тағайындайды. Пайдаланушыға арналған компьютермен (программамен) жылдам әрекеттесу тәсілдері, оның мынадай ерекшеліктерін атауға болады: жүйелік объектілерді (файлдар, құрылғылар, терезелер), меню және мәліметтерді бейнелеу үшін пиктограммаларды (белгішелер) пайдалану; объектілерді тандау, белгілі бір іс-әрекетті бастау, терезені ашу және объектілерді жылжыту үшін сілтеуіш құрылғыларды, мысалы, тышқанды пайдалану; экранды жұмыс үстелі немесе басқару тақтасы ретінде пайдалану

19. Компьютерлік жүйенің сәулеті

Компьютерлік жүйелердің сәулетін дамытудың қысқаша тарихи очеркі

Цифрлік есептеу машиналарын құрудағы прогресс екінші дүниежүзілік соғыстан кейін басталды. 40-жылдардың ортасында алғашқы шамдық есеп­­теу құрылғылыры құрылды.

Көпшілік қолданатын бірінші электрондық цифрлік компьютер ENІAC Пенсильвания университетінде Дж.Мочли мен Дж. Эккеррттің басқа­руы­мен жобаланған. ENІAC-тің негізгі кемшілігі есептеу процесін прог­рамма­лау электрлі қосқыштарды және кабельдерді колдан қосу арқылы жасалды.

Белгілі математик Дж. фон Нейманның есімімен компьютердің жедел жадында деректермен қатар программалардың сақталуына негізделгенсақталынған программа концепциясы байланысты. Бұл идея туралы алғаш рет 1945 жылы фон Нейманның жұмысы жарияланған кезде белгілі болды. Шамамен дәл сол кезде ұқсас идеяны ағылшын Тьюринг те айтқан бола­тын. 1946 жылы фон Нейман мен Пристондағы (Prіnston Іnstіtute for Ad­vanc­ed Studіes – ІAS) қазіргі заманғы зертеулер институтының мамандары программалардың сақталуына негізделген жаңа компьютерді жобалау жұмысын бастады. ІAS деп аталған бұл компьютерді жобалау мен жасау жұмысы 1952 жылы аяқталды. Құрылған жүйе одан кейінгі пайда болған программалардың сақталуына негізделген барлық компьютерлерлің бала­ма­сына айналды. Фон Нейманның принципіне сәйкес компьютердің құрамына кіретін­дер:

          программалардың бұйрықтары мен берілгендер сақталған жедел жады құрылымы

          берілгендерді өңдейтін және оларды екілік жүйеге келтіретін ариф­метикалық-логикалық құрылым (АЛҚ)

          программаларды жадыдан шығарып олардың бұйрықтарын талдайтын және орындауға жіберетін программалардың орындалуын басқаратын құрылым (БҚ)

          басқаратын құрылымнан түскен сигналдар негізінде жұмыс істейтін енгізу-қорытындылау құрылымы(ЕҚҚ)

Екінші кезең – транзисторлар (1955-1965)

Вакуумды шамдардың орнын жартылайөткізгіш құралдар басты. Олар жоғары жылдамдықты, энергияны үнемді пайдалануға мүмкіндік берді.

Жартылайөткізгіш құралдың өзі – транзистор 1947 жылы Bell Labs мамандарының күшімен ойлап табылған, ал 1950 – жылдары электронды құралдардың көбі транзисторлармен шықты.

1957- жылы әлемдегі миникомпьютерлердің ішіндегі алғашқы орында тұрған Dіgіtal Equіpment Corporatіon – DEC корпорациясы құрылды. 1961- жылы алғашқы DEC, PDP-1 компьютерлері пайда болды. Бірнеше жылдан кейін DEC PDP-8 үлгісін ұсынды. Бұл үлгінің негізгі жаңалығы PDP-8 компоненттерін өзара қосатын параллель жалғанған сымдар тобы – шина болатын. 1964 жылы CDC (Control Data Corporatіon) компаниясы орталық про­цес­сорының ішінде жоғары дәрежелі параллелизмді қолдайтын машина орналасқан 6600 есептеу жүйесін шығарды. Бұл компьютерді құрушы Сей­мур Крей болатын. Ол қазіргі кезде суперкомпьютер деп аталатын өте жоғарғы қуатты компьютерлерді құрумен айналысқан. Мысалы, CDC-6600,CDC-7600 және Cray-1.

Екінші кезеңнің компьютерлері математикалық және программалық жабдықтаудың интенсивті түрде дамуымен ерекшеленді, Fortran, Algolсияқты алгоритмдік тілдер және компиляторлар мен интерпретаторлар құрылды.

Үшінші кезең – интегралдық микроүрділер (1965-1980) 1958 жылы кремнийден жасалған интегралдық үрдінің табылуы (Ро­берт Нойс) компьютерлер әлеміндегі жаңа құбылыс болды. Ондаған тран­зис­торларды бір микроүрдінің ішінде орналастыру мүмкіндігі туды.

1964 жылы ІBM компаниясы System/360 транзисторлардың негізінде құрылған, ғылыми және коммерциялық есептеулерге арналған компьютер­лер сериясын шығарды. System/360 көптеген жаңалықтардың жиынтығы еді. Компьютерлік жүйелерде мультипрограммалау қолданыла бастады. Компьютердің жадында бірдей уақытта жұмыс істей алатын бірнеше прог­рамма орналаса алатын. Ассемблер тілін қолданатын компьютерлердің үл­кен тобы шығарылды. ІBM компаниясынан кейін көптеген компаниялар құны мен функциясы жағынан ғана айырмашылығы бар компьютерлердің тобын шығара бастады.

Математикалық және программалық жабдықтаудың одан әрі дамуы типтік есептерді шығаратын программалар пакеттерінің, проблемалық ба­ғытталған программалық тілдердің дамуына, операциялық жүйелер деп аталатын айрықша программалық комплекстердің құрылуына әкелді.

1950-жылдардың аяғында 1960-жылдардың басында жартылайөткізгіш технологиялар негізінде кіші (КИҮ) және орташа (ОИҮ) интегралды үрділер құрылды. Микроүрдідегі дискретті компоненттердің санының өсуі Мур заңы деп аталып кеткен болжау бағамына сай келді. Бұл заңды 1965 жылы Іntel фирмасының негізін қалаушылардың бірі Гордон Мур тұжы­рымда­ған. Ол заң бойынша, әрбір чиптегі транзисторлар саны жыл өткен сайын екі есеге көбейіп отырады және бұл тенденция жақын арада өзгере қой­майды.

Келесі кезеңдер – (1980- ) Төртінші кезең компоненттерді өндіруге қолданылатын интегралды технологиялардың жоғарғы деңгейлілігімен байланысты жүйелерден тұра­ды. Үлкен интегралды үрділер (ҮИҮ) чиптерде орналасқан мыңдай, ал өте үлкен интегралды үрділер (ӨҮИҮ) мыңнан астам электронды компонент­терден тұрады.

80-жылдары дербес компьютерлердің заманының басталған кезі. Дер­бес компьютерлердің қолданушылардың әртүрлі программалары үшін пай­да­ланылды. ІBM PC алғашқыда Mіcrosoft корпорациясы шығарған MS DOS операциялық жүйесін қолданған. ІBM мен Mіcrosoft корпорациялары бірі­гіпMS DOS-тан кейін OS-2 операциялық жүйесін құрды. Mіcrosoft кор­порациясы бұдан кейін көп ұзамай MS DOS жүйесі негізінде өзінің Wіn­dowsоперациялық жүйесін құрады. Төртінші кезеңнің машиналарына тән қасиеттер мультипроцессорлық параллель-тізбектей өңдеу, жоғарғы дең­гей­лік тілдер, программалық құралдардың модульділігі.