Барикалық топография карталары. Барикалық топография карталарын құрастыру техникасы. Абсолюттік топография (ат) және салыстырмалы топография (ст) карталарының талдауын безендіру.

Дәрістің мақсаты: барикалық топография карталарын құрастыру және талдау техникасын оқып үйрену.

Барикалық топография карталары (БТК) дегеніміз – еркін атмосферада әртүрлі метеошамалардың таралуын талдауға арналған синоптикалық карталар.

Барикалық топография карталары екі түрге бөлінеді:

• абсолюттік топография картасы (АТ₈₅₀, АТ₇₀₀, АТ₅₀₀ және т.б.);

• салыстырмалы топография картасы ( ).

Синоптикада көбінесе динамикалық немесе геопотенциалды биіктік қолданылады.

Геопотенциалды биіктік – теңіз деңгейінен есептелген қысымы тұрақты изобарлық беттің геопотенциалы.

Изобарлық беттің абсолюттік геопотенциалы теңіз деңгейіндегі қысымнан және теңіз деңгейі мен изобарлық бет арасындағы қабаттың орташа температурасынан бағынышты.

Салыстырмалы геопотенциал изобарлық беттіктер арасындағы қабаттың орташа температурасынан бағынышты болады.

Геопотенциалдың бірлігі ретінде геопотенциалды метр (гп.м) қолданылады.

Абсолюттік топография карталары қысымның кеңістіктегі таралуын, ал салыстырмалы карталары тропосфераның төменгі 5 км қабатының температуралық тәртібін сипаттау үшін қолданылады.

Барикалық топография карталарына талдау жасағанда изогипстер жүргізіледі. Изогипса дегеніміз изобарлық беттіктердің бірдей биіктіктерін қосатын сызық. Изогипсалар 4 гп.дам сайын жәй қара қарандашпен, тұтас сызықтармен жүргізіледі. АТ₃₀₀ және одан жоғары деңгейлердін карталарында изогипстер 8 гп. дам сайын жүргізіледі.

АТ₈₅₀ карталарында изотермаларды жүргізу. Изотерма дегеніміз бірдей температуралардың мәндерін қосатын сызық. Олар қызыл қарандашпен, түзу сызықтармен, әр 2^С сайын жұп сандармен жүргізіледі.

АТ_{700 (500)} карталарында және салыстырмалы топография карталарында қосымша изаллогипстер жүргізіледі. Изаллогипс дегеніміз изобарлық беттіктердің биіктігінің 12 немесе 24 сағат ішіндегі өзгеруіне тең сызықтар. Изаллогипстер жәй қара қарандашпен, үзік сызықтармен әр 4 гп.дам сайын төрттен бастап жүргізіледі.

АТ₈₅₀ – АТ₅₀₀ карталарында ылғалдылық алқабы безендіріледі. Ылғалды ауаның шекарасы болып келесі мәндер табылады: , құрғақ ауаның шекарасы – АТ₈₅₀ картасында , АТ₇₀₀ картасында , АТ₅₀₀ картасында .

Қазіргі кезде АТ карталары сандық әдістердің көмегімен есептелінеді.

Дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Изаллогипстер нені білдіреді және абсолюттік пен салыстырмалы топография карталарында қалай жүргізіледі?

2. Геопотенциал дегеніміз не? Геопотенциалдың өлшеу бірліктері. Изобарикалық беткейдің абсолюттік биіктігі неден байланысты?

3. Салыстырмалы геопотенциал дегеніміз не? Оның мәні неден байланысты? Тропосфераның төменгі қабатында мәні бойынша ауаның орташа температурасын қалай білуге болады?

4. АТ және СТ карталарындағы изогипстер нені сипаттайды?

Ұсынылған әдебиет:

1. Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 711 с.

2. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1991. – 616 с.

3. Коженкова З.П. Курс лекций по синоптической метеорологии. –А-Ата, 1967. – 551 с.

Лекция 6.

Ауа райының жер карталарында және барикалық топография карталарында қате мәліметтерді айқындау және түзеу. Аэрологиялық диаграммаларды (АД) және атмосфераның кеңістіктік вертикалды кескіндерін құрастыру және талдау. Оларды синоптикалық талдау мен ауа райын болжаған кезде қолдану.

Дәрістің мақсаты: Ауа райының жер карталарында және барикалық топография карталарында қате мәліметтерді айқындау және түзеудің әртүрлі әдістерімен және Аэрологиялық диаграммаларды (АД) және атмосфераның кеңістіктік вертикалды кескіндерін құрастыру және талдау принциптерімен танысу.

Дәрістің жоспары:

1. Ауа райының жер карталарында және барикалық топография карталарында қате мәліметтерді айқындау және түзеу.

2. Аэрологиялық диаграммаларды (АД) құрастыру және талдау.

3. Атмосфераның кеңістіктік вертикалды кескіндерін құрастыру және талдау.

Қателерді табу ауа райы карталарына өңдеу барысында жасалынады. Метеорологиялық элементтер кеңістіктің көптеген бөлігінде біркелкі өзгергендіктен (атмосфералық фронттар өткен аймақтардан басқа), қателерді табудағы негізгі әдіс көрші орналасқан станциялардың мәліметтерін салыстыру әдісі болып табылады.

Қысым, қысым тенденциясы, жел, температура, шық нүкте, көріну қашықтық, бұлттылық, жауын-шашынның мөлшері тексеріледі.

Барикалық топография карталарында көбінесе радиозондылау және изобарлық беттіктердің биіктігін есептеумен, кодтау, мәліметтерді хабарлау мен картаға түсірумен байланысты жүйелілік қателер байқалады. Қателерді, алқаптарды салыстыру жолымен табу үшін, талдауды төменгі деңгейден жоғары деңгейге қарай бастау керек. Биіктік туралы күдікті мәліметтерді алдынғы мерзімдегі карталардың мәліметтерімен салыстыру керек.

Аэрологиялық диаграммалар дегеніміз атмосфераны барлау мәліметтерін өңдеу үшін және атмосфералық стратификация жағдайларын анықтау үшін арналған адиабаттық диаграммалар.

Бұл диаграммаларда изобаралар, изотермалар, изограммалар, құрғақ адиабаттар, ылғалды адиабаттар және басқада шкалалар түсірілген.

Аэрологиялық диаграмма бланктерінде стратификацияның қисық сызығын, атмосфера күйінің қисық сызығын, шық нүкте қисық сызығын – депеграмманы тұрғызады, тұрақсыздықтың оң және теріс таңбалы энергиясын анықтайды және атмосфера сипаттамасының бірнеше қатарын есептейді.

Атмосфераның кеңістіктік вертикалды кескіндері дегеніміз XOZ жазықтығында уақыттың бір кезеңінде атмосфера қасиеттерін сипаттайтын арнайы график.

Вертикальды кескіндерді атмосфералық фронттардың, циклон мен антициклондардың, жылғалы ағыстардың және басқа да құрылымдардың кеңістіктік құрылысын зерттеу мақсатында тұрғызады.

Дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Барикалық топография және жер карталарында қателер қалай айқындалады және түзетіледі? АТ карталарында жетіспейтін мәліметтерді қандай формулалар арқылы есептеуге болады?

2. Аэрологиялық диаграмманы талдау мақсаты неде? Аэрологиялық диаграмманың көмегімен атмосфера күйінің қандай сипаттамаларын есептеуге болады?

3. Атмосфераның кеңістіктік вертикалды кескіннің арнауы қандай? Оларды талдау мақсаты неде?

Ұсынылған әдебиет:

1. Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 711 с.

2. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1991. – 616 с.

3. Коженкова З.П. Курс лекций по синоптической метеорологии. –А-Ата, 1967. – 551 с.

Лекция 7

Көмекші синоптикалық карталардың жалпы сипаттамасы. Оларды құрастыру және талдау. Синоптикалық талдауда және ауа райын болжаған кезде әр түрлі көмекші синоптикалық карталарды қолдану.

Дәрістің мақсаты: Экстремальды температура, жауын-шашын, қар жамылғысының карталарын, вертикалды қозғалыстар карталарын, максимальды жел карталарын, тропопауза карталарын, жоғарғы деңгейлердегі ылғалдылықтың карталарына қандай мәліметтер түсіріліп және қалай талдау керек екені туралы ұсыныстарды алу.

Дәрістің жоспары:

1. Көмекші синоптикалық карталарды құрастыру.

2. Көмекші синоптикалық карталарды өңдеу.

3. Болжаған кезде көмекші синоптикалық карталарды қолдану.

   1. Ауа райының қауіпті және маңызды құбылыстарының картасы әдетте қосымша өңделінбейді. Мұнда изохрондарды жүргізуге болады. Изохрондар дегеніміз станцияда найзағайдың немесе ауа райының басқа құбылыстары байқалған бірдей уақыт кезеңіне тең изосызықтар. Мұндай картада бақылаудың өткен кезеңіндегі мәліметтері бойынша ауа райының құбылыстары байқалған аймақтарының орналасуын белгілеуге болады.

   2. Температураның экстремальды мәндерінің, жауын-шашынның, қар жамылғысының және топырақ күйінің карталары. Бұл карталарға өңдеу жасағанда изогиеталарды (жауын-шашынның тәуліктік мөлшеріне тең сызықтар), қар жамылғысының шекарасын, ауыспалы мерзімдерде үсіктердің шекарасын белгілуеге болады.

   3. Ылғалдылық картасында шық нүкие тапшылығының изосызықтары жүргізіледі.

   4. Вертикалды қозғалыстар картасы. Бұл картаға 12 немесе 24 сағаттағы көтерілген немесе төмен түскен ауа бөлшегіндегі қысымның индивидуалды өзгерісінің мәні түсіріледі. Изосызықтары әр 25 гПа сайын жүргізіледі.

   5. Тропопауза картасы. Бұл картада қажет болған кезде қысымның бірдей мәндерін қосатын изосызық, ең төмен және ең жоғарғы биіктік байқалған аймақтар белгіленеді, изотермалар жүргізіледі, жылы және суық аймақтарын белгілейді.

   6. Максимальды жел картасының өңдеуі келесіден тұрады: 30 м/с-ке (100 км/сағ.) тең изотахамен шектелетін максимальды жел аймағын жасыл түспен бояйды; ұзын сызықшамен жылғалы ағыс осьтерін белгілейді; максимальды жел аймағының ортанғы бөлігін қызыл түспен бояйды, және қызыл қарандашпен максимальды желдің жылдамдығын және жылғалы ағыс осінің биіктігін қояды; негізгі қысым жүйелерінің ортасының жер картасындағы орналасуын белгілейді.

Дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Қандай карталар көмекші болып табылады?

2. Ауа райы қызметінде қандай көмекші карталар жиі қолданылады? Әр қайсысын талдау мақсаты неде?

3. Қауіпті және өте қауіпту құбылыстар картасында қандай мағлұматтар болады?

4. Экстремальды температура, жауын-шашын, қар жамылғысының және топырақ күйінің карталарын қалай өңдейді?

5. Ылғалдылық, вертикалды қозғалыстар карталарын, максимальды жел карталарын және тропопауза карталары қалай өңделеді?

Ұсынылған әдебиет:

1. Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 711 с.

2. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1991. – 616 с.

3. Коженкова З.П. Курс лекций по синоптической метеорологии. –А-Ата, 1967. – 551 с.

Лекция 8

Атмосфералық қысымның алабы. Қысым алабының дифференциалды ерекшеліктері. Изобарлық беттің иілу бұрышы. Қысымның уақыт бойынша өзгеруі. (тенденция тендеуінің талдауы).

Дәрістің мақсаты: атмосфералық қысымның алабының сипаттамаларын оқу.

Атмосфералық қысым алабы скалярлы үздіксіз алқап болып табылады. Кеңістіктің әрбір нүктесінде белгілі бір уақытта белгілі бір қысым сәйкес келеді.

Қысымның биіктік бойынша өзгеруін сипаттау үшін қысым сатысы түсінігі енгізілген. Қысым сатысы дегеніміз қысым 1 гПа-ға өзгеру үшін жоғары көтерілген немесе төмен түскен метрмен берілген биіктік. Атмосфераның жерге жақын қабатында қысым сатысы шамамен 8 метрге тең.

Қысымның кеңістіктегі таралу ерекшеліктерін сипаттау үшін изобарлық беттер түсінігі енгізілген. Изобарлық беттер дегеніміз бірдей қысымға тең беттер, яғни . Синоптикада әдетте негізгі изобарлық беттер қарастырылады.

Қысым алабының маңызды дифференциалды ерекшеліктері болып, қысым градиенті және қысым лапласианы табылады.

Қысым градиенті дегеніміз қысымның изобарлық бетке түзу бойымен біршама қашықтыққа өзгеруі. Қашықтық бірлігі ретінде 100 км-ды немесе меридиан бойынша 1° ұзындығын (111 км) алады.

Қысымның көлденең таралуының басқа маңызды дифференциалды ерекшелігінің бірі ол оның лапласианы :

- қысымның лапласианы;

- геопотенциалдың лапласианы.

Лапласианның әр құраушысы координат осьтарының бағытында изобарлардың (изогипстердің) шоғырлануының өзгееруі туралы ұсыныс береді.

Изобарлық беттердің иілуін желдің жылдамдығының мәні бойынша немесе қысымның көлденең градиентінің мәні бойынша анықтауға болады.

,

Изобарлық беттердің иілу бұрышы желдің жылдамдығына тура пропорционал, яғни желдің жылдамдығы неғұрлым үлкен болса, соғұрлым иілу бұрышы да көп болады. tg бірліктін ондық бөлігімен, ал бұрыштың өзі – секундпен өлшенеді.

=45, V=10м/сек болғанда tg=10^-4, =00'21''.

Қысымның мерзімді өзгеруі, әсіресе, қоңыржай және биік ендіктерде, қысым жүйелерінің негізінен жылжуымен және эволюциясымен байланысқан мерзімсіз өзгеруіне қарағанда, аз болады. Қысымның биіктікте өзгеру себептерін тенденция теңдеуі көрсетеді:

.

Z биіктігінде қысымның өзгеру себептерін айқындауға мүмкіндік береді:

1. жылдамдықтың горизонтальды дивергенциясы div,

2. тығыздықтың горизонтальды адвекциясы,

3. ауа массаларының вертикальды жылжуы кезінде жоғары жатқан ауа бағанасының салмағының өзгеруі.

Дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Қысым алабының қандай дифференциалды ерекшеліктерін білесіз, олар қалай анықталады? Олардың физикалық мағынасын түсіндіріңіз.

2. Қысым геопотенциал градиентінің мәнін қалай есептеуге болады?

3. Изобарлық беттің деңгей бетіне иілуі қалай анықталады? Белгілі бір беттегі картадағы изобарлық беттің иілу бұрышы мен изогипс қалыңдылығының арасындағы байланыс қандай?

4. Атмосфера қысымының жергілікті өзгеруінің негізгі себептерін атаңыз. Қысымның уақыт бойынша өзгеру факторының қайсысы динамикалық, қайсысы термикалық?

Ұсынылған әдебиет:

1. Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 711 с.

2. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1991. – 616 с.

3. Коженкова З.П. Курс лекций по синоптической метеорологии. – А-Ата, 1967. – 551 с.

Лекция 9.

Қысым бедерінің түрлері. Төменгі және жоғарғы қысым жүйелеріне сипаттама. Циклон мен антициклондағы күштердің ара қатысы.

Дәрістің мақсаты: қысым бедерінің түрлерін оқу.

Жер картасында изобарлар жоғарғы және төменгі қысым аймақтарын бедерлейді. Олардың көпшілігі тұйықталған, ал кейбіреулері тұйықталмаған түрде болып келеді. Бұл аймақтар төменгі және жоғарғы қысым аймақтары қысым жүйелері немесе қысым бедерінің түрлері деп аталады. Қысым бедерінің түрлерінің негізгісі болып – Zn, Azn және жыралар мен жоталар табылады.

Циклон (Zn) дегеніміз ауа қозғалысы сағат тіліне қарама-қарсы бағытталған төменгі қысымның тұйықталған аймағы. Циклонның ортасындағы минимальды қысым циклонның тереңдігі деп аталады. Циклонда қысым градиенті ортасына қарай бағытталған. Оның мәні циклонның шеткі аймақтарынан ортасына қарай өседі. Үйкеліс күші болған жағдайда бөлшектер траекториясы циклонның ортасына қарай бағытталған спираль тәрізді болады. Осының нәтижесінде ауаның реттелген жоғары бағытталған қозғалысы пайда болады, ол тұтас бұлттылықтың пайда болуына және жауын-шашынның түсуіне әкеледі.

Төменгі қысым аймағының орталығы биіктеген сайын оның суық бөлігіне қарай жылжиды. Әр түрлі биіктікте төменгі қысым орталықтарын қосатын сызықтар циклонның кеңістіктік немесе биіктік осі деп аталады.

Циклонда қысым градиентінің күші бірдей бағытталған Кориолис күшімен және ортадан тебу күшімен теңеседі.

Жеке циклон деп негізгі циклонның жырасында пайда болған және 1 – 2 тұйықталған изобарлармен бедерленген төменгі қысым аймағын айтамыз.

Жыра дегеніміз V-тәрізді изобармен бедерленген, екі жоғарғы қысым аумағының арасында пайда болған төменгі қысымның шығынқы аймағы.

Екі жоғарғы қысым аймақтарының арасында пайда болған, шамамен бір-бірімен параллель изобар аймақтары төменгі қысым қосқышы деп аталады.

Антициклон (Azn) дегеніміз ортасынан ауа қозғалысының сағат тілінің жүрісімен бағытталған жоғарғы қысымның тұйықталған аймақтары. Антициклонның ортасындағы максимальды қысым оның күштілігін сипаттайды. Қысым градиенті ортасынан шеткі аймақтарына қарай бағытталған және оның мәні осы бағытта өседі. Жер бетінде үйкеліс күшінің әсерінен ауа массалары оның ортасынан ағып кетеді, ол ауаның төмен түсуіне әкеледі. Azn-ның орта бөлігіне бұлтсыз, ашық аспан тән. Антициклонның орта бөлігінде қысым лапласианы теріс таңбалы. Антициклонның кеңістіктік осі жылы ауа жағына қарай еңкейген.

Жеке антициклон дегеніміз негізгі Azn-ның жотасында 1 – 2 тұйықталған изобарлармен бедерленген антициклон.

Жота дегеніміз доға тәрізді изобарлармен бедерленген жоғарғы қысымның шығынқы аумақтары. Екі төменгі қысым аймақтарының арасындағы тұйықталған аймақ жоғарғы қысым қосқышы деп аталады.

Үйкеліс күші жоқ болғанда қысым градиентінің күші екі күшпен теңеседі:

Жазда құрлық үстінде жиі анық көрсетілмеген қысым алабы байқалады.

Дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Қысым бедерiнiң қандай түрлерiн бiлесiз? Циклонның және антициклонның үш өлшемдi кеңiстiктегi схемалық кескiнiң көрсетiңiз.

2. Үйкелу қабатындағы және еркін атмосферадағы циклонда және антициклонда әсер ететiн күштердiң орналасу үлгiсiн көрсетiңiз.

3. Циклонның (антициклонның) кеңiстiктегi осi дегенiмiз не, оның иілуі неге байланысты және немен анықталады?

4. Жеке циклон мен антициклонды қысым бедерiнiң бiр түрi ретiнде сипаттаңыз.

Ұсынылған әдебиет:

1. Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 711 с.

2. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1991. – 616 с.

3. Коженкова З.П. Курс лекций по синоптической метеорологии. – А-Ата, 1967. – 551 с.

Лекция 10.

Жерге жақын орналасқан деформациялық алқаптар. Биіктік қысым алқаптарының ерекшеліктері. Жоғарғы деформацияланған алқаптар және олардын түрлендірулері. Жоғарғы фронталды аумақтар (ЖФА). Планетарлық жоғарғы фронталды аумақтар (ПЖФА).

Дәрістің мақсаты: жерге жақын орналасқан деформациялық алқаптар мен жоғарғы деформацияланған алқаптарды оқу.

Деформацияланған алқап дегеніміз екі бір–біріне қарама–қарсы жатқан циклоннан және екі бір–біріне қарама–қарсы жатқан антициклоннан тұратын алқап. Деформацияланған алқаптың симметрия нүктесі – гиперболалық нүкте, ал оның айналасындағы кеңістік – ойпат деп аталады. Ойпат аз мәнді градиенттермен және белгісіз бағыттағы әлсіз желдермен сипатталады. Жазда ойпатта будақ–жауын бұлттары пайда болады, нөсерлі жауын–шашын, найзағай байқалады. Қыста әлсіз желдің әсерінен ойпатта ауаның қарқынды салқындауы байқалып, ылғалдылықтың көптігінен тұмандар байқалуы мүмкін.

Биіктік қысым алқаптарының формасы төмен жатқан қабаттың жылулық алабынан күшті дәрежеде бағынды болады, яғни температураның горизонтальды градиентінің бағытына және мәніне тәуелді.

Абсолюттік топография карталарында тұйықталған аумақтар азырақ болады. Қыста қысым алабы, жазға қарағанда, биіктеген сайын тезірек өзгереді.

Циклон мен антициклон орталықтарының географиялық орналасуы жер бетіндегімен әдетте сәйкес келмейді.

Биіктік қысым жүйелерінде ауаның қозғалысына үйкеліс күші әсер етпейді.

Абсолюттік топография карталарында изогипстердің шоғырлануы биіктеген сайын өседі. Жоғарыда қысым және термикалық градиенттерінің біркелкі емес таралуының ерекше түрі кездеседі. Ол жоғарғы фронтальды аумақтарға және ауаның жылғалы ағындарына байланысты.

Жоғарғы деформацияланған алқап (ЖДА) дегеніміз екі қарама-қарсы жатқан суық циклондардан және екі қарама-қарсы жатқан жылы антициклондардан пайда болған алқап. Егерде жоғарғы және төменгі қысымның тұйықталған аймақтарынан пайда болған болса, онда ол симметриялы ЖДА деп аталады. Егерде ол антициклондар мен жыралардан немесе циклондар мен жоталардан пайда болған болса, онда ол ассимметриялы ЖДА деп аталады.

Жоғарғы деформацияланған алқаптар уақыт өткен сайын өзінің формасын және орналасу жағдайын сақтамайды. ЖДА үлкен территорияны алып жатуы мүмкін. Олардың құрылымына ендік те, жыл мезгілдері де әсер етеді.

Жоғарғы фронтальды аумақ (ЖФА) дегеніміз абсолюттік карталарында шамамен параллельды орналасқан изогипстердің қатты шоғырланған аймағы. ЖФА биіктікте орналасқан суық циклон мен жылы антициклонның арасындағы өтпелі аумақ болып табылады. Ол түзу изогипстермен, циклондық немесе антициклондық қисық сызықты изогипстермен бедерленуі мүмкін. Осыған байланысты қалыпты – түзу сызықты изогипстермен бедерленген; циклондық және антициклондық ЖФА бөледі. Жоғарғы фронтальды аумақтың негізгі ерекшеліктерінің бірі – ол температураның қарама–қарсылығы немесе қарқындылығы. Жоғарғы фронтальды аумақтағы температураның қарама–қарсылығы дегеніміз 1000 км қашықтықтағы температураның айырмашылығы (немесе салыстырмалы топография карталары бойынша биіктіктердің айырмашылығы). Ол изогипстерді қиып өтетін перпендикулярмен өлшенеді. ЖФА-тың қарқындылығы 16 дам (8°С/1000 км) жоғары болса, онда ол динамикалық маңызды болып саналады.

Планетарлық жоғарғы фронтальды аумақ (ПЖФА) дегеніміз барлық жарты шарды қоршап жатқан аумақ. Мұндай аймақ солтүстік ендіктерде биіктікте планетарлық төменгі қысым аймағы, ал тропикалық және субтропикалық ендіктерде – жоғарғы қысым аймағы қалыптасқанда пайда болады. ПЖФА-ң әр түрлі бөлігінде температураның әртүрлі қарама-қарсылығы болуы мүмкін. Бір аудандарда ол ендік бойымен, ал кейбір аудандарда бойлық бойымен өтуі мүмкін. Кейбір уақыттарда Солтүстік жарты шардың үлкен кеңістігінде ПЖФА зональды бағытты болып келеді (циркуляцияның батыс түрлері). Бұл жағдайда фронтальды аумақтарға батыстан шығысқа қарай тез жылжитын кіші амплитудалы толқындар тән. Кейбір уақыттарда ПЖФА-р деформацияланады, оның нәтижесінде үлкен амплитудалы толқындар пайда болады. Бұл жағдайда биіктіктегі циркуляция жақсы белгіленген жоталар мен жыралардың пайда болуымен ерекшелінеді.

Дайындалуға арналған сұрақтар:

1. Жердiң деформациялық алқабындағы изобардың және жел алабының схемасын салыңыз. Осiн анықтаңыз, схемадағы ойпатты табыңыз және оған сипаттама берiңiз.

2. Жоғары фронталды аумақ қалай пайда болады? Оның негiзгi ерекшелiктерiн және параметрлерiн айтыңыз.

3. Кеңiстiктегi жоғарғы фронталды аумақ қалай пайда болады? Кеңiстiктегi жоғарғы фронталды аумақтың қандай түрлерiн бiлесiз?

4. Жоғарғы деформациялық алқап дегенiмiз не? Симметриялық және асимметриялық жоғарғы деформациялық алқапты салып көрсетiңiз. Қандай қайта құрылған жоғарғы деформациялық алқапты бiлесiз?

Ұсынылған әдебиет:

1. Зверев А.С. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1977. – 711 с.

2. Воробьев В.И. Синоптическая метеорология. – Л.: Гидрометеоиздат, 1991. – 616 с.

3. Коженкова З.П. Курс лекций по синоптической метеорологии. – А-Ата, 1967. – 551 с.

Лекция 11.